Бала табыу һәләте

Төрлө йәштәге ҡатын-ҡыҙҙарҙың уртаса һанын иҫәпкә алып, ҡатын-ҡыҙҙан тыуған балаларҙың уртаса һанының донъя картаһы, 2020 йыл мәғлүмәттәре.

7-8 бала 6-7 бала 5-6 бала 4-5 бала 3-4 бала 2-3 бала 1-2 бала 0-1 бала

Фертиллыҡ йәки түлләнеү (лат. fertilis — «уңдырышлы, емешле») — енси яҡтан өлгөргән организмдың тоҡом, үрсем килтереүгә һәләте. «Түлһеҙлек», «стериллек» төшөнсәләренә ҡапма-ҡаршы.

Физиологияһы

Физиологик мәғәнәлә бала табыу һәләте ҡатын-ҡыҙҙың йәки ир-аттың бала табыу, йәғни бала табыу мөмкинлеген аңлайҙар.

Ирҙәрҙең уңдырышлылығы

Ир-егеттәрҙең бала табыу һәләте йыш ҡына «сперманың уңдырышлылығы, үрсемлеге» төшөнсәһенә ҡайтып ҡала. Ирҙәрҙең бала табыу һәләтенә бик күп факторҙар йоғонто яһай:^[1]

тәмәке тартыу һәм спиртлы эсемлектәр эсеү;
анаболик стероидтар, йәки эндокрин биҙҙәр етештергән тестостерондың тәбиғи кимәленә тап килмәгән был дарыуҙарҙың юғары дозалары,
Тестикула (йомортҡа) өлкәһендә юғары температура;^[2]
С һәм цинк витамины булмауы;
Артыҡ ауырлыҡ;^[3]
нурланыштарҙың һәм химик берләшмәләрҙең йоғонтоһо;^[4]^[5]
Бәүел-енес системаһы ауырыуҙары (простатит, хламидиоз^[6], венерик ауырыуҙар), бала саҡтағы инфекцияларҙың ҡатмарлашыуы (сысҡан ауырыуы, ҡыҙамыҡ), шәкәр диабеты, вируслы гепатит;
Йәшәү рәүеше һәм физик эшмәкәрлек үҙенсәлектәре;^[7]
Спермаға ҡаршы антиесемдәр^[8];
оксидатив стресс;
һ. б.

Ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте

Ҡатын-ҡыҙҙарҙың юғары, нормаль һәм түбән бала табыу һәләте айырыла. Ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте өс факторға бәйле: бала тыуҙырыу һәләте, уны сығарыу һәләте һәм бала табыу мөмкинлеге. Әгәр телгә алынған факторҙарҙың береһе булмаһа, ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте түбән тип һанала. Өс факторҙың да булыуы нормаль тыуымды күрһәтә.

Ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте овуляция менән тығыҙ бәйле, сөнки өлгөргән йомортҡаның булыуы ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләтен билдәләй. Һәр күрем циклы ваҡытында өлгөргән йомортҡа күҙәнәге йомортҡалыҡтан сыға (уның сығыу процесы овуляция тип атала), әгәр был булмаһа, ҡатын-ҡыҙ бала тыуҙырмай. Шулай уҡ билдәләп үтергә кәрәк, овуляция ваҡытында ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте максималь кимәлгә етә, сөнки был процесс һөҙөмтәһендә ҡатын-ҡыҙҙарҙың енси юлына эләккән сперматозоидтарҙың өлгөргән йомортҡа күҙәнәгенә юлы ҡыҫҡара. Ҡайһы бер түлһеҙлек сәбәптәре, мәҫәлән, спермаға ҡаршы антиесемдәрҙең булыуы тыуымды кәметә ала.^[9]

Демография

Демографияла был термин менән йыш ҡына ҡатын-ҡыҙҙың репродуктив һәләтен, йәки ҡатын-ҡыҙҙарҙың бала табыу һәләтен аңлаталар. Был характеристиканы һан яғынан сағылдырыу өсөн популяция масштабында дөйөм тыуым коэффициенты ҡулланыла.

Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, халыҡтың уртаса 5 проценты уңдырышһыҙ^[10]. 1930—1960 йылдарҙа никахта (рәсми йәки граждан) тыуған ҡатын-ҡыҙҙарҙа түлһеҙлек кимәле 4 проценттан артмай, ә 1970 йылда тыуған ҡатын-ҡыҙҙар араһында был күрһәткес 6 процентҡа яҡын^[11]. Рәсәйҙә бала табыу йәшендәге (15 - 49 йәш) 39,1 миллион ҡатын-ҡыҙҙың 6 миллионы түлһеҙ^[12].Рәсәйҙә, «Независимая газета» мәғлүмәттәре буйынса, никахҡа ингән парҙарҙың яҡынса 15 проценты бала таба алмай, демографтарҙың мәғлүмәттәре буйынса, Рәсәйҙә бер ҡасан да бала тапмаған ҡатындарҙың 6-7 проценты, ә никахта торғандарҙың 3-5 проценты бала таба алмай^[13]. Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, түлһеҙ никахтарҙың 15 процентының кимәле бик мөһим, был илдәге демографияға йоғонто яһай һәм дәүләт проблемаһы булып тора^[14]. Социологтар һәм иҡтисадсылар күҙаллауҙары буйынса алдағы йылдарҙа Рәсәйҙә балаһыҙ ҡатын-ҡыҙҙарҙың проценты хәҙерге 8 проценттан уртаса Европа кимәленә 15 процентҡа яҡынлашыуы ихтимал^[15].

Репродуктив йәш

Репродуктив йәш (шулай уҡ бала табыу йә бала табыу йәше) — ҡатын-ҡыҙ тормошонда бала табырға һәм тәрбиәләргә һәләтле осор. Демографияла был осорҙоң оҙайлығы уның сиктәрен күрһәтеү менән ҡылыҡһырлана. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың репродуктив йәше 15 - 49 йәш тип аңлайҙар (тыуым түбән булған илдәрҙә — 15-44 йәш). Ҡағиҙә булараҡ, репродуктив йәштәге ҡатын-ҡыҙҙарҙың өлөшө ярайһы уҡ тотороҡло һәм 25-30 % тәшкил итә.

Тыуымдың дөйөм коэффициенты

Тыуымдың дөйөм күрһәткесе тыуым кимәленең иң теүәл күрһәткесе булып тора, был коэффициент гипотетик быуында бер ҡатын-ҡыҙҙың тыуымдың уртаса һанын ғүмере буйы ҡылыҡһырлай, шул уҡ ваҡытта йәш составының үҙгәреүенә һәм үлеменә ҡарамаҫтан, һәр йәштә тыуым кимәлен һаҡлай. Халыҡты бер кимәлдә тотоу өсөн ғүмер буйы бер ҡатын-ҡыҙға 2,1 тыуымдың дөйөм күрһәткесе кәрәк.

Иҫкәрмәләр

↑ От чего зависит качество спермы?
↑ Damayanthi Durairajanayagam, Ashok Agarwal, Chloe Ong Causes, effects and molecular mechanisms of testicular heat stress (инг.) // Reproductive BioMedicine Online. — 2015-01. — В. 1. — Т. 30. — С. 14—27. — ISSN 1472-6483. — DOI:10.1016/j.rbmo.2014.09.018
↑ Мужчины с избыточным весом чаще страдают бесплодием 2013 йыл 21 март архивланған.
↑ WiFi may damage sperm quality: Study
↑ Малярные краски снижают качество спермы
↑ Хламидиоз снижает качество спермы
↑ Езда на велосипеде снижает качество спермы
↑ H. Wolff, W. B. Schill Antisperm antibodies in infertile and homosexual men: relationship to serologic and clinical findings // Fertility and Sterility. — November 1985. — В. 5. — Т. 44. — С. 673—677. — ISSN 0015-0282.
↑ B. Restrepo, W. Cardona-Maya Antisperm antibodies and fertility association (инг.) // Actas Urológicas Españolas (English Edition). — 2013-10. — В. 9. — Т. 37. — С. 571—578. — ISSN 2173-5786. — DOI:10.1016/j.acuroe.2012.11.016
↑ Сколько в мире бесплодных пар?
↑ Бесплодных женщин становится больше
↑ Страна нерожденных В России бесплодны около семи миллионов женщин и четырёх миллионов мужчин Текст: Ирина Краснопольская
↑ Демоскоп. Виктория Ивановна САКЕВИЧ Рождаемость и бесплодие: все ли здесь ясно?№ 219—220 24 октября — 6 ноября 2005
↑ Демографическая безопасность России: региональные измерители, оценка результатов (билдәһеҙ). cyberleninka.ru. Дата обращения: 31 июль 2018.
↑ 19.08.2014 00:01:00 Россиянки не торопятся в декрет. Доля бездетных женщин в стране увеличивается, несмотря на государственное стимулирование рождаемости. Ольга Соловьева

[1] От чего зависит качество спермы?

[2] Damayanthi Durairajanayagam, Ashok Agarwal, Chloe Ong Causes, effects and molecular mechanisms of testicular heat stress (инг.) // Reproductive BioMedicine Online. — 2015-01. — В. 1. — Т. 30. — С. 14—27. — ISSN 1472-6483. — DOI:10.1016/j.rbmo.2014.09.018

[3] Мужчины с избыточным весом чаще страдают бесплодием 2013 йыл 21 март архивланған.

[4] WiFi may damage sperm quality: Study

[5] Малярные краски снижают качество спермы

[6] Хламидиоз снижает качество спермы

[7] Езда на велосипеде снижает качество спермы

[8] H. Wolff, W. B. Schill Antisperm antibodies in infertile and homosexual men: relationship to serologic and clinical findings // Fertility and Sterility. — November 1985. — В. 5. — Т. 44. — С. 673—677. — ISSN 0015-0282.

[9] B. Restrepo, W. Cardona-Maya Antisperm antibodies and fertility association (инг.) // Actas Urológicas Españolas (English Edition). — 2013-10. — В. 9. — Т. 37. — С. 571—578. — ISSN 2173-5786. — DOI:10.1016/j.acuroe.2012.11.016

[10] Сколько в мире бесплодных пар?

[11] Бесплодных женщин становится больше

[12] Страна нерожденных В России бесплодны около семи миллионов женщин и четырёх миллионов мужчин Текст: Ирина Краснопольская

[13] Демоскоп. Виктория Ивановна САКЕВИЧ Рождаемость и бесплодие: все ли здесь ясно?№ 219—220 24 октября — 6 ноября 2005

[14] Демографическая безопасность России: региональные измерители, оценка результатов (билдәһеҙ). cyberleninka.ru. Дата обращения: 31 июль 2018.

[15] 19.08.2014 00:01:00 Россиянки не торопятся в декрет. Доля бездетных женщин в стране увеличивается, несмотря на государственное стимулирование рождаемости. Ольга Соловьева

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]