Шеин Алексей Семёнович
| Шеин Алексей Семёнович | |
 | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Тыуған көнө | 1652 |
| Тыуған урыны | Мәскәү, Урыҫ дәүләте |
| Вафат булған көнө | 2 (12) февраль 1700 |
| Ерләнгән урыны | Троице-Сергиева лавра[d] |
| Атаһы | Семён Иванович Шеин[d] |
| Әсәһе | Авдотья Ивановна Пронская[d] |
| Хәләл ефете | Анна Петровна Долгорукова[d][1] |
| Балалары | Сергей Алексеевич Шеин[d] |
| Нәҫеле | Шеины[d] |
| Һөнәр төрө | сәйәсмән |
| Хәрби звание | генералиссимус[d] |
| Командалыҡ иткән | Новгородский разрядный полк[d] |
| Һуғыш/алыш | Русско-турецкая война 1686—1700 годов[d], Крымские походы[d], Аҙау походтары һәм Стрелецкий бунт (1698)[d] |
 Шеин Алексей Семёнович Викимилектә | |
Алексей Семёнович Шеин ( август 1652 [2] [3] - 12 февраль 1700 ) - урыҫ дәүләт һәм хәрби эшмәкәре, боярин (1695 йылдан), генералиссимус (28.06.1696).
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Алексей Семёнович Шеин боронғо баяр нәҫеленең һуңғы вәкиле. Стольник Семён Иванович Шеиндың һәм кенәз Иван Петрович Пронскийҙың ҡыҙы Евдокияның берҙән-бер улы. Уның олатаһы Михаил Борисович Шеин 1632-1634 йылдарҙа Смоленск һуғышы ваҡытында рус ғәсғәрҙәре менән етәкселек иткән. Урыҫ ғәскәрҙәре еңелгән. Михаил Шеин хыянатта ғәйепләнә һәм язалана, ә уның ғаиләһе Ульяновск губернаһына ебәрелә
Бала сағында Алексей Шеин 1671 йылдың 6 июнендә Степан Разинды үлтереүҙә шаһит була. Һуңғараҡ ул Пётр I һәм Иван V коронацияларында була (1682 йылда).
Батшабикә Софья Алексеевна 1682 йылдың 25 мартында Алексей Шеинға бояр дәрәжәһен бүләк итә. 1680-1681 йылдарҙа Алексей Шеин Тубыл ҡалаһында һәм 1683-1684 йылдарҙа Курск ҡалаһында хәрби етәксе була.
1687-1689 йылдарҙа Түбәнге Новгород отряд полкын етәкләй, 1687 һәм 1689 йылдарҙа Ҡырым походтарында һәм 1695-1696 йылдарҙа Аҙау походтарында ҡатнашыу менән дан тота. Беренсе, уңышһыҙ Аҙау походында, Шеин Преображенский һәм Семёновск полктары менән етәкселек итә. Икенсе Аҙау походында, 1696 йылда, ул ҡоро ер ғәсғәрҙәре командующийы була.
Аҙауҙы алған өсөн батша Пётр Шеинға Рәсәйҙә тиңе булмаған генералиссимус исемен бирә һәм 6-7 фунт ауырлыҡтағы алтын кубок менән бүләкләй[4] . Бынан тыш, "Аҙау янындағы кампанияла хеҙмәт итеү өсөн" 1696 йылдың 27 декабрендә Петр I указы менән, Шейн "Алатырь өйәҙендә крәҫтиәндәр һәм Барижская биҫтәһен һәм бөтә ере менән 305 хужалыҡ бобылдәрен ала" [5] .
Һуңыраҡ, Петр I Шеинды бөтә армияның баш командующийы, артиллерия, атлы ғәскәр һәм Инозем орденының башлығы (судьяһы) итеп билдәләй. 1697 йылда Шеин Аҙауҙа хеҙмәт итә, Таганрогта диңгеҙ гаванен төҙөүҙе етәкләй. [6] . Уға төрөктәрҙең һәм татарҙарҙың ярҙарын бер ҙә кире ҡағып торорға тура килә. 1698 йылда Рәсәйҙә беренсе навигация мәктәбе ойоштора[7] .
1698 йылда Шейн уҡсылар фетнәһен баҫтырыуҙа ҡатнаша. Һуңыраҡ Шеин королева Софияның уҡсылар менән бәйләнешен фаш итмәгәне өсөн Пётр батшаның ҡәһәренә эләгә. Пётр I баярҙарҙың һаҡалдарын киҫә башлай, ул беренсе булып Алексей Шеиндың һаҡалын киҫә.
Башҡа версия буйынса, Пётрҙың ризаһыҙлығы ваҡытлыса бәхәс кенә булған, сөнки Шейн боласы-уҡсыларҙы бик йомшаҡ язалаған, һәм боярҙың һаҡалы уның ризалығы менән киҫелгән [8] . Шейн Троица-Сергиус Лавраһында ерләнгән.
Хәтер
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2013 йылдың 1 апрелендә Рәсәй Банкы күренекле хәрби лидерҙары диңгеҙ һәм командирҙары" серияһынан А.Шеинға арналған өс иҫтәлекле тимер тәңкә сығара.Тәңкәләрҙең арт яғында һүрәтләнә:
- 3 һумлыҡ көмөш тәңкәлә: дисктың көҙгө ҡырының һул яғында - ҡулында ҡылыс тотҡан А.С.Шеиндың рельеф портреты, уң яғында - ҡәлғәнең рельеф һүрәте, өҫкө уң яғында - яҙыу: "А. С.ШЕИН ", түбәндә - ике юлда:" 1662 "һәм" 1700 ", фонында - диңгеҙ өҫлөгөндә елкәнле кәмә.
- 25 һумлыҡ көмөш тәңкәлә: уң яҡтағы дисктың көҙгө янында - боронғо урыҫ кейемендә А.С.Шеиндың рельеф портреты, ҡулында суҡмар, һул яғында - таш стенаның фрагментына - ике юлдағы түңәрәк: "1662", һәм "1700", диуар артында - хәрби еңеүҙәр һәм реформаларҙың дөйөм символдары: Европа кейемендәге һалдат, мортира, флаг менән һөңгө, айбалта һәм икенсе Аҙау кампанияһы байрағы, фонында ҡәлғә манараһы, үҙәктә - диңгеҙ карабые һәм елкәнле кәмә, ҡырыйҙың уң яғында - яҙыу: “А. С.Шеин".
- 50 һумлыҡ алтын тәңкәлә: дисктың көҙгө эргәһендә - Европа кейемендә һәм парикта А.С.Шеиндың рельеф портреты, уның һул яғында - "1662" һәм "1700" ике буй-буй даталар, ҡыр ситендә - "А. С.Шеин ".
- Памятные монеты, посвященные А. С. Шеину
-
Көмөш тәңкә, 3 һум -
Көмөш тәңкә, 25 һум -
Алтын тәңкә, һум 50
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Власьев Г. А. Потомство Рюрика. Материалы для составления родословной (урыҫ) — СПб.: 1906. — Т. 1.
- ↑ Шеин // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ В литературе и российской нумизматике распространена ошибочная дата — август 1662 года. Cм., к примеру: Седов П. В. К истории ранней биографии «генералиссимуса» Алексея Семеновича Шеина … С. 8.
- ↑ Расторгуев В. И. Воронеж — родина первого Адмиралтейства. — Воронеж: Воронежский гос. ун-т, 2007. — 533 с.
- ↑ Пётр I. {{{заглавие}}}. — Типография II отделения Собственной Его Императорского Величества канцелярии, 1830.
- ↑ В. Г. Рубан в 1773 г. опубликовал «Журнал боярина А. С. Шеина о походе к Азову и о построении крепости Таганрог».
- ↑ Перепечаева Л. Б. Азов — пограничная крепость России конец XVII — начало XIX вв. Очерки истории Азова. Выпуск 6. Азов Азовский краеведческий музей 2001 г. 352 с.
- ↑ Незадолго до своей смерти Пётр хотел даже установить памятник Алексею Шеину в Александро-Невской лавре.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Шеин, Алексей Семенович // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Советская историческая энциклопедия. — М., 1976. — Т. 16. — С. 237.
- Седов П. В. Т истории ранней биографии «генералиссимус» Алексея Семенович Шеина // Петербургский исторический журнал: исследования по российской и истории всеобщий. — 2016. — № 2(10). — С. 6-16.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Могильников В. А., Шеин А. Г. (2010-10-25). Первый русский генералиссимус. Тверской военно-исторический интернет-центр. әлеге чыганактан 2013-06-20 архивланды. 2012-06-17 тикшерелде.
- Крюков В. Воевода большого полку… // Городские известия. — 2003, 22 февраля.
Тематик сайттар | |
|---|---|
| Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар | |
| Норматив контроль |
