Шәмсетдин (күл)
| Озеро | |
| Шәмсетдин | |
|---|---|
 | |
| Морфометрия | |
| Абсолют бейеклеге | 75[1] м |
| Үлсәме | 8,3[2] × 150—400[2] км |
| Майҙаны | 1,52[3] км² |
| Иң тәрән урыны | 11,8[2] м |
| Уртаса тәрәнләк | 6—7[2] м |
| Урынлашыуы | |
| 55°25′29″ с. ш. 55°27′58″ в. д.HGЯO | |
| Ил | |
| РФ субъекты | Башҡортостан |
| [[административ бүленеше Рәсәй|Район]] | Бөрө районы |
| Идентификаторы | |
| Код в ГВР: 10010201611111100006285 | |
 Шәмсетдин Викимилектә | |
Шәмсетдин[4][1] (Шәмсетдин анропонимынан[5]; Шамшагин[3]) — күл, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Ағиҙел йылғаһының һул яҡ яры туғайындағы иҫке үҙәне (старица)[3], Башҡортостандағы Бөрө районының төньяғында[4], район үҙәге Бөрө ҡалаһынан[2] көнбайышыраҡ 1,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күсәкәй ауыл советы һәм Бөрө ҡалаһы биләмәһенә инә[6].
Дөйөм характеристикаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Күлдең оҙонлоғо 8,3 км тәшкил итә, киңлеге төрлө урындарында 150 метрҙан 400 метрға тиклем төрләнә, уртаса тәрәнлеге 6—7 м, максималь — 11,8 м. Күл оҙонса тулҡын формалы, көньяҡ-көнбайыштан төньяҡ-көнсығышҡа табан һуҙылған. Ташҡын ваҡытында Ағиҙелгә төньяҡ ярҙағы протока аша һыу ағып төшә, шулай уҡ көньяҡ ярҙағы протока аша Баҡакүлдән даими һыу килеп тора[1][2]. Шәмсетдин күле янында бик күп башҡа ваҡ күлдәр бар (Баҡакүл, Подворное, Оло Баҡакүл һ. б.)[1]. Күл тирәһендә ҡарама — имән урмандары, ереклек һәм туғайҙар таралған[1]. Күлдә балыҡтарҙың 20 төрө һәм төрлө йөҙгөс ҡоштар йәшәй[2].
Һаҡлау
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1965 йылдың 17 авгусынан Башҡортостан Республикаһының тәбиғәт ҡомартҡыһы булып тора. Һаҡлаулы тәбиғәт биләмәһе 320 га тәшкил итә[2].
Һаҡлау объекттары:
• Үҫемлектәрҙең һирәк осрай торған төрҙәре (кесе томбойоҡ, һары ирис[2], ябай гетеропедия (ылымыҡ) һ. б.) һәм Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән хайуандар (мөншөгөр, балыҡсы ҡарсыға, аҡ ҡойроҡло орлан һ. б.).
Махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре (ООПТ) тәғәйенләнеше:
• Бөтә тәбиғәт клмплексын һаҡлау һәм рациональ файҙаланыу.
• Рекреацион тәғәйенлеше[7].
2007 йылда көнбайыш ярының һәйбәт күренгән морононда (УГАЭС «Ивушка» ял базаһы тулыһынса биләгән ерҙәр) боронғо ултыраҡ эҙҙәре асыла. Ултыраҡҡа «Шәмсетдин — 1» исеме һәм археологик ҡомартҡыһы статусы[6].
Әһәмиәте
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Фәнни, рекреацион, эстетик һәм тәбиғәтте һаҡлау әһәмиәтендәге матур күл. Күл буйында ошо уҡ исемле ял йорто һәм бер нисә дауалау-һауыҡтырыу учреждениелары урынлашҡан (2007 йылдың 10 сентябренә тиклем ВЦСПС-тың Ял йорто ауылы тип исемләнә) . Бөрө ҡалаһында йәшәүселәрҙең популяр ял итеү һәм һәүәҫкәр балыҡ тотоу урыны[1][2].
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Шамсутдин Озеро Шамсутдин. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ») (рус.). Дата обращения: 22 октябрь 2022.
- Шәмсетдин (күл) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Карта бите N-40-015-Г. Масштаб: 1 : 50 000. Издание 2001 г.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Ҡалып:Oopt.aari.ru
- ↑ 3,0 3,1 3,2 «Шамшадин» — информация об объекте в Государственном водном реестре
- ↑ 4,0 4,1 Реестр наименований географических объектов на территорию Республики Башкортостан по состоянию на 04.03.2016. rosreestr.ru. Дата обращения: 2016-4-26. 2014 йыл 26 декабрь архивланған.
- ↑ Хисамитдинова Ф. Г., Сиразитдинов З. А. и др. Русско-башкирский словарь водных объектов Республики Башкортостан. Уфа, 2005.
- ↑ 6,0 6,1 Архитектура: «Генеральный план» и «Генеральные планы сельских поселений муниципального района Бирский район Республики Башкортостан». admbirsk.ru. — Официальный сайт Бирского района. Дата обращения: 2016-4-26. 2016 йыл 8 май архивланған.
- ↑ Өҙөмтә хатаһы:
<ref>тамғаһы дөрөҫ түгел;autogenerated1төшөрмәләре өсөн текст юҡ
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Газета «Выбор» № 118—119 (10044-10045) от 11.08.2015. Статья «Край тысячи озёр».