Шәмәхә астрофизика обсерваторияһы

Шәмәхә астрофизика обсерваторияһы
	Шәмәхә астрофизика обсерваторияһы
Нигеҙләү датаһы	1960
Кем хөрмәтенә аталған	Насир әд-Дин Туси
Дәүләт	Әзербайжан
Административ-территориаль берәмек	Пиркули[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	1500 метр һәм 1435 метр
Доступное время для наблюдения	200 ночей в год
Рәсми сайт	shao.az/az/; shao.az/en
	Шәмәхә астрофизика обсерваторияһы Викимилектә

Насретдин Туси исемендәге Шәмәхә астрофизика обсерваторияһы (ШАО, әзерб. N.Tusi adına Şamaxı́ Astrofízika Rəsədxanası́ ) — Оло Кавказ һыртының көньяҡ-көнсығыш итәгендә 1435 метр бейеклектә, район үҙәге Шәмәхәнән 22 километрҙа һәм Баҡынан 144 километрҙа урынлашҡан, Әзербайжан Милли Фәндәр академияһы Астрофизика секторы базаһында асылған обсерватория. Нигеҙе 1960 йылда һалына. Обсерваторияны ойоштороуға билдәле ғалим Йософ Мәмәдалиев ҙур өлөш индерә.

1981 йылда обсерваторияға урта быуаттар математигы, физигы һәм астрономы Мөхәммәт Насретдин Туси исеме бирелә.

Обсерватория хеҙмәткәрҙәре өсөн Йософ Мәмәдалиев исемендәге (Пиркули) ҡасаба төҙөлә.

2008 йылдың сентябренән капиталь ремонт-төҙөлөш һәм фәнни-техник ҡорамалдарҙы модернизациялау башлана. 2013 йылдың 16 майында Шәмәхә астрофизика обсерваторияһында капиталь ремонт, реконструкция һәм автоматлаштырыу эштәре тамамлана^[2].

Телескоптары

Төп ҡорамалы — Германиянан алынған рефлектор, көҙгөһөнөң диаметры — 2 метр, 1966 йылдан бирле файҙаланыла^[3] һәм Кавказ аръяғында беренсе ҙур телескоп булып тора^[4].

Обсерваторияла йәнә түбәндәгеләр ҡулланыла:

Горизонталь ҡояш телескобы, Ҡояшатмосфераһына спектр тикшеренеүҙәре үткәреү өсөн тәғәйенләнгән төп көҙгөһөнөң диаметры — 50 см.
20/13 сантиметрлы АФР-2 хромосфера-фотосфера стандарт телескобы, Ҡояш хеҙмәте ихтыяждары өсөн ҡулланыла;
АЗТ-8 рефлекторы, көҙгөһөнөң диаметры 70 см;
«Карл Цейс» фирмаһының рефлекторы, көҙгөһөнөң диаметры 60 см;
Мәҡсүтов сисемаһының менискылы телескобы.

Батабат тауында (Нахичеван АР) 2300 м бейеклектә 1971 йылдан Батабат астрофизика обсерваторияһы эшләй. Унда ҙур ҡояш коронографы тора, көҙгөһөнөң диаметры — 53 см, шулай уҡ 70 сантиметрлы Ай-планета телескобы, Цейс-600, ФАС-3А һәм киң мөйөшлө экспедицион астрограф бар.

Баҫмалар

«Циркуляр ШАО»

ШАО директорҙары

Солтанов Ғаджибәк Фаражулла оғлы, (1951—1980)
Гусейнов Октай Хангусейн оғлы, (1980-??)
Аббасов Алик Рза оғлы, (??-??)
Исмаилов Зохраб Аббасали оғлы, (??-??)
Гусейнов Камран Әхмәт оғлы, (??-??)
Әхмәтов Шмидт Буньяд оғлы, (??-1997)
Кулиев Әйүб Сәләх оғлы (1997 йылдан).

Галерея

Фәйләсүф, математик һәм астроном Насретдин Тусиҙың тыуыуына 800 йыл тулыуға арнап сығарылған Әзербайжан маркаһы
ШАО-ҙың 2 метрлы телескобы

ШАО-ҙың 2 метрлы телескобы
Шәмәхә обсерваторияһы күренеше
Әзербайжан маркаһы. Шәмәхә астрофизика обсерваторияһы.