Бастер Китон

	Бастер Китон
	Buster Keaton
	; 20-се йылдарҙағы студия фотоһы
Исеме	Джозеф Фрэнк Китон
Тыуған көнө	4 октябрь 1895
Тыуған урыны	Пиквэ, Канзас штаты, АҠШ
Вафат көнө	1 февраль 1966 (70 йәш)
Вафат урыны	Вудленд-Хиллз, АҠШ
Һөнәре	актёр; кинорежиссёр; сценарист
Карьераһы	1917—1966
IMDb	ID 0000036
	busterkeaton.com
	Бастер Китон Викимилектә
	Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Джозеф Фрэнк (Бастер) Китон (ингл. Joseph Frank «Buster» Keaton; 4 октябрь 1895 йыл — 1 февраль 1966 йыл) — Америка комедия актёры һәм режиссёры, өнһөҙ киноның мәшһүр комиктарының береһе, «Кесе Шерлок» (рус. «Шерлок-младший»), «Навигатор» һәм «Генерал» фильмдарының авторы.

«Entertainment Weekly» Америка аҙна гәзитендә Китон бар осорҙар режиссёрҙары араһында абруйлы етенсе урында танылған^[1]. Тәнҡитсе Роджер Эберт Китон тураһында былай тип яҙған: «1920-нән алып 1929 йылға тиклем ул алһыҙ-ялһыҙ хеҙмәт итеп, уны кино тарихында бөйөктәрҙән бөйөк актёр-режиссёр иткән оҙайлы фильмдар серияһын булдырҙы».^[2]

Биографияһы

«Бастер» ҡушаматы (ингл. buster — сая, һуғыш суҡмары) Китонға билдәле Гарри Гудини тарафынан бирелә, сөнки алты айлыҡ Джозеф бер ниндәй сыйылған йәрәхәт тә алмай һикәлтәнән йығылып төшә. Өс йәшенән ул сәхнәгә сыға, «Өс Китон» тип аталған шоуҙа ҡатнаша. Әсәһе, Майра Катлер, ун бер йәшендә контрабаста, пианинола һәм корнетта уйнай, һуңғараҡ ул АҠШ-та саксофонда соло уйнаусы берҙән-бер ҡатын-ҡыҙ була.

Атаһы, Джон Китон, берлектәге «Медицина шоуы» буйынса Гарри Гудиниҙың партнеры була. Бастерҙың атаһы бейей һәм сальто яһай, ә Гудини кәрт менән фокустар күрһәтә һәм тамашасыларҙы урындағы шерифтың ҡул бығауҙарынан еңел генә ҡотолоп, шаҡ ҡатыра.

Өс йәшенән Бастер ата-әсәһе менән сәхнәлә сығыш яһай башлай. Малай ныҡ һәләтле була. «Өс Китон» шоуы ҙур уңышҡа ҡаҙана, Бастерҙың күренекле киләсәгенә береһе лә шикләнмәй.

Бастер Китондың кинола карьераһы 1917 йылда уның Роско Арбакл менән танышлығынан һуң башлана, Роско шул ваҡытта Чарли Чаплиндан һуң популярлығы буйынса икенсе кәмитсе була. Арбакл Китонды сәхнәлә күрә һәм уға үҙен кинола һынап ҡарарға тәҡдим итә. Китондың тәүге сығышы «Ученик мясника» фильмында була. Унда беренсе ынтылышта бер ниндәй ҡабатлауһыҙ Арбакл Бастерға он тоғо һелтәп, аяҡтан йығыу күренеше була. Китон киноны тиҙ һәм ғүмерлеккә ярата. Ул хатта гонорарының театрға ҡарағанда алты тапҡыр аҙ булыуына ла иғтибар итмәй. Фильмдар буйынса Арбаклдың төп партнеры булып уның ир туғаны Эл Сент-Джон тора. Әммә тиҙҙән Китон уны уҙҙырып ебәрә. Роско Арбакл һәм Бастер Китон экранда шәп партнерҙар булып ҡына ҡалмай, шулай уҡ дуҫтар ҙа була.

Беренсе бер нисә фильмда Китон актёр сифатында, һуңынан режиссёр ярҙамсыһы, сценарий яҙыусы һәм махсус эффекттар ҡуйыусыһы була. Уның өлөшө бик тиҙ тиерлек күренә. Ул үҙенең нескә һәм зирәк юморын, шулай уҡ Арбакл комедиялары өсөн үҙенең стиле меннә бөтөнләй хас булмаған үҙенсәлекле мәрәкәләрен индерә. 1917 йылдан 1919 йылға тиклем Китон 15 ҡыҫҡа метражлы фильмдарҙа төшә. 1918 йылдың июнендә фронтҡа мобилизациялана һәм Францияла 40-сы пехота дивизияһы составында туғыҙ ай үткәрә, саҡ һаңғырау булып ҡалмай. 1919 йылда Америкаға ҡайтҡас, башҡа студиялар дүрт тапҡыр артыҡ эш хаҡы тәҡдим итһәләр ҙә Арбакл менән бергә эшләүен дауам итә.

1920 йылда продюсер Джозеф Шенк Китонға студияны ҡалдыра һәм уның менән ҡыҫҡа метражлы фильмдар етештереү буйынса контрактҡа ҡул ҡуя. Уның хит булып китеүсе беренсе ҡыҫҡа метражлы «Одна неделя» фильмы сығыу менән Бастер Китонға бөтә донъя уңышы килә. Китондың беренсе комедияларында уҡ уның үҙенсәлекле юморы һәм ҡабатланмаҫ стиле күренә. Популярлығы буйынса ул тик Чарли Чаплин һәм Гарольд Ллойдтан ғына ҡалыша. Артабанғы һигеҙ йылда Бастер Китон үҙенең иң яҡшы фильмдарын, шул иҫәптән «Генерал» фильмын — бөгөнгө көндә бөтә ваҡыттарҙың ун иң яҡшы фильмына ингән шедеврын төшөрә.

Бастер Китондың карьераһының аҙағы тауышлы кино дәүере башына тура килһә лә уның был тауышҡа «яраҡлаша» алмауы менән бәйле булмай. Тауыш барлыҡҡа килеү менән «дистанциянан төшөп ҡалыусы» күп йондоҙҙарҙан айырмалы рәүештә Китон матур тауышҡа эйә була, шәп йырлай һәм бейей. Китон ҙур голливуд киностудияһы «Metro-Goldwyn-Mayer» менән контракт төҙөй — уның һөҙөмтәһендә ижади иреклеген юғалта, һәм уны һуңынан үҙенең тормошонда иң ҙур хата тип иҫәпләй. Продюсерҙар һәм студия етәкселәре Китондың үҙенең тауышлы фильмдар ҡуйыу идеяһын хупламайҙар. Улар комедияны Китонға ҡарағанда «яҡшыраҡ» төшөрәбеҙ тип иҫәпләйҙәр. «Metro-Goldwyn-Mayer» студияһының тауышлы комедияларында Китон актёр сифатында ғына эшләй. Студия уның режиссёрлыҡ карьераһын емерә. Былар бөтәһе лә Китонды депрессия һәм алкоголизмға килтерә. 1933 йылда, контракт ваҡыты үтмәһә лә, студия Китонды эштән бушата. Эштән китеүенә Китондың студия башлығы Луис МАйер менән мөнәсәбәттәре лә сәбәп була. Башҡа ҙур алты голливуд студияларында уға эш табылмай. Китонды банкрот тип беләләр. Ул үҙенең байлығынан, виллаһынан, ғаиләһенән һәм яратҡан эшенән ҡолаҡ ҡаға. Һуңынан клиникала дауаланыу һәм «алкоголь өҙөклөгө» ваҡытында медсестра менән никахы килә.

Әммә Бастер Китон ныҡ характерға эйә була. Ҡыҫҡа ваҡыт эсендә ауыр хәленән тиҙ генә сыға. Алкоголизмы менән көрәшенән һәм бер нисә европа фильмынан һуң, Китон әҙ бюджетлы «Educational Pictures» студияһы менән ҡыҫҡа метражлы фильмдар етештереү буйынса контракт төҙөй. 1937 йылда, «Educational Pictures» студияһы бөлгөнлөккә төшөп эшмәкәрлеген туҡтатҡандан һуң, Китон «Metro-Goldwyn-Mayer» студияһына килә.

Тик 1950 йылдар аҙағында, трюктар ҡуйыусы һәм сценарий яҙыусы булып тиҫтә йыл эшләгәндән һуң, Бастер популярлығының икенсе тулҡыны башлана. Фильмдарҙың билдәле коллекционеры һәм прокатсыһы Рэймонд Рохауэр бөтә ошо йылдарҙа «Metro-Goldwyn-Mayer» студияһында аламаланып ятҡан «Генерал» фильмына һәм Китондың башҡа телһеҙ киноларына хоҡуҡ һатып ала. Китондың комедияларын тамашасыларҙың яңы быуыны күрә. Китонды даһи тип таныйҙар, һәм 1959 йылда уға «телһеҙ комедияға үлемһеҙлек биргән үҙенсәлекле артислыҡ һәләте өсөн» махсус «Оскар» премияһы бирелә. 1962 йылда «Генерал» фильмы уның фильмдарының ретроспективаһы сиктәрендә ҙур уңыш менән ҡабаттан киноэкрандарҙа күрһәтелә. 1965 йылда Венеция кинофестивале ҡатнашыусылары Беастерҙың телһеҙ киноларын күрһәткәндән һуң аяғүрә ун биш минут Бастер Китонды алҡышлай.

Китон 1966 йылдың 1 февралендә, 70 йәшендә, Калифорнияла үҙ йортонда үпкә яман шешенән вафат була. Табиптар яман шеште 1966 йылдың ғинуарында уҡ билдәләп, уны ҡайғыртмаҫ өсөн, дауалап булмаҫлыҡ сире тураһында әйтмәйҙәр. Әммә ҡатыны Элеонор хәтирәләре буйынса, Китон етди ауырыуы тураһында һиҙенә. 30 ғинуарҙа төнөн уны дауаханаға алып китәләр, икенсе көнө Китон йортона ҡайта һәм 1 февраль көнө иртәнсәк вафат була^[3]. Бастер Китон «Голливуд-Хилс» зыяратында ерләнә.

Фильмографияһы

Режиссёрлыҡ эшмәкәрлеге

1932 — Голливудский гандикап / The Hollywood Handicap
1938 — Голливудский гандикап / Hollywood Handicap
1938 — Обтекаемые ритмы / Streamlined Swing
1938 — Жизнь в городе N., США / Life in Sometown, U.S.A.
1946 — Жениться легко / Easy to Wed
1951 — Извините мой прах / Excuse My Dust

Актёрлыҡ эшмәкәрлеге

1917 — Помощник мясника / The Butcher Boy
1917 — Его брачная ночь / His Wedding Night
1917 — О, доктор! / Oh Doctor!
1917 — Кони-Айленд / Coney Island
1917 — Деревенский герой / A Country Hero
1918 — Наш Дикий Запад / Out West
1918 — Коридорный / The Bell Boy
1918 — Лунный свет / Moonshine
1918 — Спокойной ночи, сестричка! / Good Night, Nurse!
1918 — Повар / The Cook
1919 — Герой пустыни / A Desert Hero
1919 — За кулисами / Back Stage — работник сцены
1919 — Деревенщина / The Hayseed
1920 — Гараж (Начальник пожарных) / Garage, The; aka Fire
1920 — Сводка новостей / Round-Up
1920 — Балда / The Saphead
1925 — Пародии / Charaster Studies
1928 — Кинооператор
1929 — Голливудское ревю 1929 года / The Hollywood Revue of 1929
1930 — Холостой и беззаботный / Free and Easy
1930 — Пехотинцы / Doughboys
1931 — Кабинет, спальня и ванная / Parlor, Bedroom and Bath
1931 — Украденные драгоценности / The Stolen Jools (The Slippery Pearls)
1931 — Тротуары Нью-Йорка / Sidewalks of New York
1932 — Страстный водопроводчик / The Passionate Plumber
1932 — Разговаривай свободнее / Speak Easily
1933 — Что?! Нет пива? / What! No Beer?
1935 — Палука из Падуки / Palooka from Paducah
1935 — Деревенская любовь / Hayseed Romance
1935 — Мужчина из квартиры Е / The E-Flat Man
1935 — Робкий юноша / The Timid Young Man
1935 — Захватчик / The Invader
1936 — Звёзды «Санкиста» в Палм-Спрингс / Sunkist Stars at Palm Springs
1936 — Трое на ветке / Three on a Limb
1936 — Химик / The Chemist
1937 — Тюремные соблазны / Jail Bait
1937 — Дитто / Ditto
1939 — Чума с Запада / Pest from the West
1939 — Плетясь по Джорджии / Mooching Through Georgia
1939 — Сплошное удовольствие / Nothing But Pleasure
1940 — Укрощение сетки для волос / The Taming of the Snood
1940 — Новая луна / New Moon
1940 — Привидение заговорило / The Spook Speaks
1940 — Её по-прежнему преследует негодяй / The Villain Still Pursued Her
1940 — Маленький Эбнер / Li’l Abner
1940 — Его бывшая оставляет след / His Ex Marks the Spot
1940 — Извините, но положение обязывает / Pardon My Berth Marks
1941 — Так что не жалуйтесь / So You Won’t Squawk
1941 — Она — нефтяная скважина / She’s Oil Mine
1943 — Вечность и один день / Forever and a Day — помощник водопроводчика
1944 — Я люблю тебя, Сан-Диего / San Diego I Love You
1945 — Это дух / That’s the Spirit
1945 — Та ночь с тобою / That Night with You
1946 — Божий край / God’s Country
1946 — Шумиха на Луне / Boom in the Moon
1949 — Милый жулик / The Lovable Cheat
1949 — Ты для меня всё / You’re My Everything
1950 — Чудесные времена / Wonderful Times
1950 — Бульвар Сансет / Sunset Blvd — в роли самого себя
1952 — Рай для Бастера / Paradise for Buster
1952 — Огни рампы / Limelight — партнёр Кальверо
1954 — Пробуждение / The Awakening — Человек (Служащий, прототип — Акакий Акакиевич Башмачкин)
1956 — Вокруг света за 80 дней / Around the World in Eighty Days — кондуктор
1960 — Приключения Гекльберри Финна / The Adventures of Huckleberry Finn
1961 — Сумеречная зона / The Twilight Zone
1963 — Этот безумный, безумный, безумный, безумный мир / It’s a Mad Mad Mad Mad World — Джимми
1963 — Триумф Лестера Снэпуэлла / The Triumph of Lester Snapwell
1964 — Девушка и марсианин / The Maid and the Martian
1964 — Фильм / Film
1965 — Сержант Мёртвая Голова / Sergeant Deadhead
1965 — Железнодорожник / The Railrodder
1965 — Как справиться с диким бикини / How to Stuff a Wild Bikini
1965 — Бастер Китон вновь на коне / Buster Keaton Rides Again
1965 — Пляжное бинго на подстилке / Beach Blanket Bingo
1966 — Писака / The Scribe
1966 — Забавная история, случившаяся по дороге на форум / A Funny Thing Happened on the Way to the Forum — Эрроний
1966 — Фильм по Сэмюэлю Беккету / Samuel Beckett’s Film
1967 — Два моряка и генерал / Two Marines and a General

Актёр һәм режиссёр булараҡ

1917 — Дом грубых манер / The Rough House
1920 — Соседи / Neighbors — юноша
1920 — Одна неделя / One Week — жених
1920 — Осужденный № 13 / Convict 13
1920 — Пугало / The Scarecrow
1921 — Дом с привидениями / The Haunted House
1922 — Дом с электричеством / The Electric House
1921 — Невезение / Hard Luck
1921 — Тайный знак / The «High Sign»
1921 — Козёл отпущения / The Goat
1921 — Лодка / The Boat
1921 — Театр / The Playhouse
1922 — Кузнец / The Blacksmith
1922 — Бледнолицый / The Paleface
1922 — Родственники жены / My Wife‘s Relations (1922, акт., реж.)
1922 — Морозный Север / The Frozen North
1922 — Полицейские / Cops
1922 — Дневные грезы / Daydreams
1923 — Три эпохи / Three Ages — юноша
1923 — Помешанный на воздушных шарах / The Balloonatic
1923 — Наше гостеприимство / Our Hospitality
1923 — Любовное гнездышко / The Love Nest
1923 — На Запад / Go West
1924 — Навигатор / Navigator — Ролло Тредуэй
1924 — Шерлок-младший / Sherlock, Jr.
1925 — Семь шансов / Seven Chances
1925 — На Запад / Go West
1926 — Вояка Батлер / Battling Butler — Альфред Батлер
1927 — Генерал / General — Джонни Грей
1927 — Колледж / College
1928 — Пароход-Билл, младший / Steamboat Bill, Jr.
1928 — Кинооператор / The Cameraman
1929 — Женитьба назло / Spite Marriage
1934 — Алле-оп! / Allez Oop
1934 — Король Елисейских полей / Le roi des Champs-Elysees
1934 — Призрачное золото / The Gold Ghost
1935 — Моряки и полоски / Tars and Stripes
1935 — Элмер в бегах / One Run Elmer
1936 — Голубые всполохи / Blue Blazes
1936 — Смешанная магия / Mixed Magic
1936 — Опера «большого шлема» / Grand Slam Opera
1937 — Любовное гнездышко на колесах / Love Nest on Wheels
1939 — Голливудская кавалькада / Hollywood Cavalcade
1949 — Старым добрым летом / In the Good Old Summertime

Иҫкәрмәләр

↑ Greatest Film Directors.
↑ The Films of Buster Keaton (1923—1928) 2013 йыл 5 февраль архивланған.
↑ E. Keaton, J. Vance, Buster Keaton remembered, 2001. — С. 43.

Һылтанмалар

Бастер Китон (инг.) Internet Movie Database сайтында
Бастер Китон, Чарлз Самуэлс. Мой удивительный мир фарса = My Wonderful World of Slapstick. — Москва: Радуга, 2002. — 366 с. — ISBN 5-05-005129-0.
Фотогалерея «Бастер Китон, человек, который никогда не улыбался» 2016 йыл 5 март архивланған.

	Был кинорежиссёр тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

[1] Greatest Film Directors.

[2] The Films of Buster Keaton (1923—1928) 2013 йыл 5 февраль архивланған.

[3] E. Keaton, J. Vance, Buster Keaton remembered, 2001. — С. 43.

[1]

[2]

[3]