Логика

Грегор Рейш. «Логика үҙәк теманы тәҡъдим итә», Margarita Philosophica, 1503/08 (?). Ике эт veritas (лат. дөрөҫлөк) һәм falsitas (лат. ялған) ҡуян problema (лат. проблема) артынан йүгерә, силлогизм ҡылысы менән ҡоралланған логика арттан йүгерә. Һул яҡта аҫтағы гротта Парменид һүрәтләнгән, уның ярҙамында логик аргументация философияға юл алған.

Логика (бор. грек. λογική — философия бүлеге, «дөрөҫ фекерләү тураһында фән», «фекерләү сәнғәте» λόγος — «телмәр», «әңгәмә ҡороу», «фекер») — логик тел ярҙамында формалашҡан интеллектуаль танып белеү формаһы, ысулдары һәм закондары тураһындағы фән.

Логика, фән булараҡ, боронғо грек фәлсәфәһе эсендә барлыҡҡа килгән. Артабан ике мең ярым йыл самаһы дауамында ун туғыҙынсы быуаттың икенсе яртыһына тиклем логика философияның һәм риториканың бер өлөшө булараҡ өйрәнелә. Төшөнсәләрҙә яҙыу.

Логиканың төп асылы, тәғәйенләнеше һәм функцияһы һәр ваҡыт үҙгәрешһеҙ ҡала: бер раҫлауҙан икенселәрен нисек сығарып булыуын тикшереү. Был осраҡта бындай һығымталар ғына ҡарала: улар тик аралашыу ысулына һәм һығымтаға индерелгән белдереүҙәрҙең структураһына ғына бәйле, ә уларҙың аныҡ йөкмәткеһенә түгел. Бер фекерҙәрҙең икенселәренән сығып эш итеүен өйрәнеп, логика дөрөҫ фекер йөрөтөүҙең дөйөм формаль шарттарын асыҡлай. Шул уҡ ваҡытта логиканың аныҡ мәнфәғәттәр өлкәһе формаль сығарыу шарттарын асыҡлауҙа уның тарихы дауамында һиҙелерлек үҙгәрҙе.

Төп мәғәнәнән тыш, фекерләү ҡанундарын уларҙың йөкмәткеһе яғынан түгел, ә фекер формаһы күҙлегенән өйрәнеүсе фән булараҡ, «логика» һүҙе лә оҡшаш, әммә «билдәле бер күренештәргә хас эске даимилыҡ» йәки «дөрөҫ, нигеҙле фекерләү ағымы» тигән мәғәнәгә эйә. Атап әйткәндә, был һүҙ менән түбәндәгеләр аталыуы мөмкин:

• фекерләү процессында — логикаға ярашлы һәм логика ярашлы булмаған фекерләү тураһында һөйләгәндә, йәки фекерҙәр, раҫлауҙар бер-береһенә бәйләнмәгән фекерҙәрҙән һәм авторға оҡшап ҡалған теләһә ниндәй осраҡлы образдар йәки стереотиптарға оҡшатып фекерләүҙән айырмалы рәүештә логикала өйрәнелгән схемаларға эҙмә-эҙлекле тап килә
• электроникала — мәғлүмәтте эшкәртеү һәм идара итеү өсөн тәғәйенләнгән схемалар төрө. Энергия үҙгәртеү һәм тапшырыу көс схемаларынан айырмалы. Ҡүәтһеҙ, ләкин атомар сигналдарҙы эшкәртеүсе (фильтрация, регистрация, генерация)
• ирекле күренештәр — уларҙа күҙәтелгән ниндәйҙер эш башҡарыу йәки шулай тип уйлау, логик категорияларҙа һүрәтләнә алған ҡабатланыусы процестар — торош, буйһоноу, сағылыш, бәйлелек һ.б. (состояние, подчинение, отражение, зависимость).

Был мәғәнәләр аҡыл ярҙамында алынған, шуға күрә логиканың дөрөҫ фекерләү ҡанундары тигән төшөнсәһе бар. Уйланыу телдә фекер алышыу булып сағыла, айырым осраҡта «иҫбат итеү» йәки «инҡар итеү» була, был осраҡта логика иҫбат итеү һәм инҡар итеү ысулдары тураһынағы фән тип билдәләнә. Логика, фән булараҡ, хаҡлыҡты тойоу тәжрибәһе аша түгел, ә алдан алынған белем аша өйрәнә, шуға күрә уға белем сығарыу фәне тигән төшөнсә бирергә була.

Логиканың тәүге мөһим мәсьәләһе — дөрөҫ фекерләү тәүшарты аша һығымтаға килеү һәм уйлаған предмет тураһында хаҡлы белем алыу.

Логика бөтә фәндәрҙең дә ҡоралы булып хеҙмәт итә, тип әйтергә була.

Дөйөм мәғлүмәттәр

Интеллектуаль эшмәкәрлекте, фекерләүҙе күп фәндәр өйрәнә, атап әйткәндә, психология, эпистемология, психолингвистика. Бындай фәндәр араһында логика айырым урын биләй. Унда, башҡа фәндәрҙән айырмалы рәүештә, фекерләү ҡанундары уларҙың йөкмәткеһе түгел, ә фекер формаһы күҙлегенән өйрәнелә.

Логика фекерҙең бындай формаларын, шулай уҡ уларҙың реаль донъялағы хәлгә әҙәпле ҡарашта булған вербаль, символик (билдәле) һәм, фекерҙәр (тамашалар) формаһы буйынса коррект мөнәсәбәттә булған, йәнә аныҡ фекерҙәргә (тамашаларға) килтергән күҙаллауҙарын өйрәнә.

Логикала өйрәнелгән фекерләүҙең төп формаларына әҙәпле фекерләү, шул иҫәптән дәлилдәр һәм кире ҡағыу кеүек компоненттар инә.

Шулай итеп, ул яңы ысын белемде бирелгән тойоу тәжрибәнең үҙенән түгел, ә элек алған белемдәрҙән алыу юлдарын өйрәнә.

Хәҙерге заман логикаһының үҙенә генә хас үҙенсәлеге булып антипсихологизм тора. Әгәр ун туғыҙынсы быуатта логика йыш ҡына психологияның бер өлөшө тип иҫәпләнһә (Т. Липпс, Хр. Зигварт), ул саҡта Г. Фреге һәм уның йоғонтоһо аҫтында Э. Гуссерль бының шулай булмауын, уның психологик булмаған үҙ тәбиғәтенә нигеҙләнеүен ышаныслы раҫлай. Шул уҡ ваҡытта предмет формулировкалаған баһалама тәҡдимдәрен анализлағанда, уның белемен, ышаныуҙарын, ышаныуҙарын иҫәпкә алырға кәрәк. Бындай тәҡдимдәрҙе өйрәнеү өсөн предметты үҙ эсенә алған махсус логикалар төҙөргә кәрәк.

Символик күҙаллауҙарҙы ҡулланып әҙәпле фекерләү ҡағиҙәләрен өйрәнеү символик логиканы өйрәнеүҙең бер өлкәһе булып тора. Формалаштырылған структуралар рәүешендә дөрөҫ фекерләү ҡағиҙәләре һәм операциялары күрһәтмәләре формаль логикала тикшерелә. Әһәмиәтле фекерләүҙең формаль аспекттарын сағылдырған һәм математик структураларға ҡарата талаптарҙы ҡәнәғәтләндергән формалаштырылған структуралар, шулай уҡ уларға яҡын булған башҡа математик структуралар математик логикала өйрәнелә.

Символдарҙы Аристотель, шулай уҡ артабанғы барлыҡ логик ғалимдар ҡулланған. Күрәһең, «символик логика» терминын тәүге тапҡыр Дж. Венн тарафынан 1880 йылда ҡулланылған. Ҡайһы берҙә «символик логика» термины «математик логика» терминының синонимы булараҡ ҡулланыла. И. Кант тарафынан логиканың башҡа төрҙәренән уның төп үҙенсәлеге менән айырыу өсөн логиканың формаль яғын анализлау менән шөғөлләнгән «формаль» билдәләмә индерелә.

Математик логика математиканың математик саралар ҡулланыу менән логик проблемаларҙы тикшереүҙе берләштереүсе бүлеге булып тора, ул дөрөҫ бәйләнешле фекерләүҙең формаль яғын анығыраҡ өйрәнергә мөмкинлек бирә. Нәҡ, математик логика әлеге ваҡытта хәҙерге заман логикаһы кеүек аңлатыла. Шулай уҡ «хәҙерге заман логикаһы — предмет буйынса логика, ә математика ысулы буйынса»[2] һәм шуның менән ул математиканың бер өлөшө булмаған айырым бер төр булып тора, тип раҫлана. Хәҙерге ваҡытта символик, формаль һәм математик логика йыш ҡына синоним тип ҡарала, бигерәк тә «заманса» өҫтәмә менән.

Гёделдың тулы булмаған теоремаһы арҡаһында математик логика бөтә дөйөм логик проблемаларҙы тулы хәл итеүҙе тәьмин итә алмай.

Шуға күрә фәлсәфәлә, тәбиғи тел сараларын файҙаланып, логик мәсьәләләрҙе тикшереү дауам итә, әммә бының өсөн дә идеялар һәм математик логика аппараттарын ҡулланыу талап ителә. Был уның нигеҙҙәрен тәрәнерәк асыҡларға мөмкинлек бирә. Ул шулай уҡ фәлсәфәнең ҡайһы бер төшөнсәләрен һәм проблемаларын тәрәнерәк һәм теүәлерәк анализларға һәм аңларға мөмкинлек бирә. Фәлсәфәлә бындай тикшеренеүҙәр хәҙерге заман логикаһы үҫешенә яңы этәргес бирә.

Хәҙерге философияла логик тикшеренеүҙәр уның тотош өлкәһен барлыҡҡа килтермәй, ә айырым логик-фәлсәфәүи эштәр йыйылмаһын тәшкил итә, улар, шулай булыуға ҡарамаҫтан, философик логика тип аталған бүлеккә берләшә. Рәсәй Фәндәр академияһының Яңы фәлсәфәүи энциклопедияһы фәлсәфәүи логиканың ике өлөшөн айыра: фәлсәфәүи проблемаларҙы хәҙерге заман логикаһы ярҙамында өйрәнеүсе «фәлсәфәүи логика» үҙе һәм фәлсәфә ысулдары менән логика нигеҙен өйрәнеүсе «логика фәлсәфәһе». Шул уҡ ваҡытта, тикшеренеүҙәрҙең ике төрлө йүнәлеше булһа ла, йыш ҡына береһе икенсеһенә алмаштырыла, тип раҫлана. Башҡа тикшеренеүселәр фәлсәфәүи логика аҫтында (дөрөҫөрәге, фәлсәфәүи логикалар буйынса) классик булмаған логикаларҙы аңлай, уларҙа фекерләү типтары, шулай уҡ танып белеү процесының, шул иҫәптән ике мәғәнәле принципта нигеҙләнгән классик логикаларҙа иҫәпкә алынмаған модаллектәрҙе ҡулланыуҙы талап иткән яҡтары өйрәнелә. Шул уҡ ваҡытта Рәсәй Фәндәр академияһының философия институтының Яңы философия энциклопедияһында фәлсәфәүи логика башта ғына модаль тип аңлатыла (классик булмаған логика йыйылмаһына инә) тип яҙылған. Шулай уҡ был энциклопедияла төрлө белгестәр фәлсәфәүи логиканы төрлөсә, киреһенсә, үҙенсә аңлай, тигән фекер әйтелә. Айырым фәнни дисциплина, уның предметы булараҡ айырылып торһа ла, ҡулланыу һәм ысулдарҙың сиктәрен асыҡтан-асыҡ билдәләп булмай.

В. А. Бочаров һәм В. И. Маркин мәғлүмәттәре буйынса, фән булараҡ логикаға айырым бер нисә төрлө логика инә. Өҫтәүенә, улар сикһеҙ күп. Был логика әйберҙәр мөнәсәбәттәренең төрлө төрҙәренә һәм анализ ысулдарына, объектив ысынбарлыҡҡа ҡараш һәм абстракцияларҙы һәм идеализацияларҙы ҡабул итеүгә нигеҙләнгән. Әммә бер ниндәй теоретик төҙөлөштәр ҙә, ниндәй генә абстракциялар һәм идеаллаштырыуҙар йыйылмаһына нигеҙләнһә лә, ысынбарлыҡты тулыһынса сағылдыра алмай — ысынбарлыҡ һәр ваҡыт теләһә ниндәй теорияларға ҡарағанда байыраҡ һәм динамик булып ҡала. Быларҙың барыһы ла яңы асылған фекерләү төрҙәрен, әйтемдәрҙе, ҡағиҙәләрҙе һәм закондарҙы башланғыс тәүшарттарҙың төрлө йыйылмалары нигеҙендә өйрәнеүгә йүнәлтелгән яңы логикаларҙың, логик теорияларҙың даими барлыҡҡа килеүенә килтерә. Шулай итеп, фән булараҡ уның үҫеше даими бара.

Логика бөтә фәндәрҙең нигеҙендә ята һәм уларҙың төп ҡоралдарының береһе булараҡ ҡулланыла. Үрҙә әйтелеүенсә, логика фәлсәфә һәм математика тармаҡтарын барлыҡҡа килтереүсе; буле алгебраһының классик математик логика киҫәге — информатика нигеҙҙәренең береһе булып тора.

В. А. Бочаров фекеренсә, логикала түбәндәге төп бүлектәр айырыла: фекерләү теорияһы (дедуктив фекерләү теорияһын һәм дөрөҫ фекерләү теорияһын үҙ эсенә ала), металогика һәм логик методология.

Логикала фекерләү эшмәкәрлеген өйрәнеү семиотикала — вербаль фекерҙәрҙең тел-конструкцияларын тикшереү менән бергә бара, шул уҡ ваҡытта синтаксис аспектында — синтаксиста, семантикала — логика семантикаһында һәм прагматика логик прагматикала.

Логик тарихы

Грамматика фәне барлыҡҡа килгәнгә тиклем үк һөйләү оҫталығы булған кеүек, дөрөҫ фекерләү сәнғәте лә логика фәненән күпкә алдараҡ барлыҡҡа килгән. Логик операциялар: билдәләү, классификация, иҫбатлау, кире ҡағыу һәм башҡалар — кешеләр тарафынан уларҙың фекер йөрөтөү эшмәкәрлегендә даими (йыш ҡына аңһыҙ һәм хаталы) ҡулланыла. Ә ҡайһы берәүҙәр үҙҙәренең фекер йөрөтөүҙәрен тын алыу һәм хәрәкәт итеүгә ҡарағанда анализ һәм күҙәтеү талап итмәгән тәбиғи процесс тип һанай. Әммә реаль фекер йөрөтөү эҙмә-эҙлелеккә генә ҡайтып ҡалмай. Килеп сыҡҡан проблемаларҙы хәл итеү барышында интуиция, хис-тойғолар, донъяны күҙ алдына килтереү эвристика һәм башҡа күп нәмәләр мөһим. Әммә фекерләүҙең бөтөнләй ҡәтғилеге унда логика ҡулланылмай тигәнде аңлатмай.

Күп мәҙәниәттәр ҡатмарлы фекерләү системаһын булдырһа ла, логика, фекерләү алымдарына эксплицитлы анализ булараҡ, баштан уҡ өс традицияла: ҡытай, һинд һәм грек традицияларында ғына үҫеш алды. Логиканың барлыҡҡа килеү ваҡыты һәм үҫеш этаптары һанап үтелгән традицияларҙа бик үк дөрөҫ түгел (айырыуса Һиндостан осрағында). Формаль яҡтан ҡатмарлы итеп эшләнгән хәҙерге заман логикаһы, ахыр сиктә, грек традицияларынан (аристотель логикаһы) килеп сыҡҡан, әммә ул туранан-тура түгел, ә ғәрәп-мосолман фәйләсүфтәре һәм урта быуат Европа логикалары һәм уларҙың комментаторлыҡ эшмәкәрлеге аша ҡабул ителгән.

Логиканың түбәндәге тарихи һәм төбәк формаларын айырырға мөмкин (уларҙың исемдәре, тарихи булған һәм әҙәбиәттә формаль логика тарихы буйынса ҡабул ителгәндәргә лә бирелә):

• Боронғо Ҡытай логикаһы.
• Һинд логикаһы.
• Европа һәм Яҡын Көнсығыш логикаһы: 'Традицион логика (киң билдәләнгән)
  • Боронғо һәм иртә урта быуат логикаһы: диалектика;
  • Урта быуаттар логикаһы:
• * * Урта быуат ғәрәп һәм йәһүд логикаһы;
• * * Көнсығыш христиан урта быуат логикаһы;
• * * Көнбайыш Европа урта быуат логикаһы:

схоластик логика, диалектика

• • Европа яңырыуы логикаһы; диалектика;
  • Хәҙерге заман логикаһы: 'традицион логика' (тар мәғәнәлә), формаль логика
• Хәҙерге заман логикаһы (бөтә донъяла, XIX быуаттың икенсе яртыһынан): «математик логика», «символик логика», «логистика» (һуңғыһы, ғәҙәттә, көнбайыш әҙәбиәтендә).

Логика үҙләштереүҙә өс сикте үтә:

• фекерләүҙе рәсмиләштереү сиге (өс традицияла ла);
• шартлы (символик, хәрефле һәм һан) билдәләре индереү (европа традицион логикаһы ғына);
• хәҙерге заман логикаһы башланған фәнни революция — математика (математик ысулдарҙы логикаға индереү).

Боронғо Ҡытайҙа логика

Боронғо Ҡытай фәлсәфәһенең логик тематикаһының төп методик тикшеренеүҙәре логик һәм лингвистик анализға һәм полемика проблемаларына йүнәлтелгән, улар араһында: терминдарҙы билдәләү, категориялар иерархияһы, парадокстарҙы идентификациялау, дөрөҫ әйтемдәр классификацияһы һәм башҡалар. Ғөмүмән, был тикшеренеүҙәр тәү мәғәнәһендә диалектикаға ҡағылышлы протологик характерҙа (һүҙҙең төп нөсхәһендә «бянь» термины ҡулланылған, был телмәр, бәхәс, диалектика тигәнде аңлата). Иң мөһим өлөштәрҙе «исемдәр мәктәбе» (мин цзя), дымдар мәктәбе (мо цзя) һәм философ Сюнь-цзы вәкилдәре индергән.

Конфуций Мо-цзы замандашы («Уҡытыусы Мо», «Аҡыл эйәһе Мо»; беҙҙең эраға тиклем V—IV быуаттар) моизмға (мо цзя мәктәбенә) нигеҙ һалыусы булараҡ билдәле, уның вәкилдәре ышаныслы фекерләү сығанаҡтарын һәм уның дөрөҫлөгө шарттарын эҙләү менән шөғөлләнә. Аргументлау өлкәһендә улар фекерләүҙе үҙләштереүҙе тотҡарлауҙы үҙләштереү менән аналогия буйынса өҫтөнөрәк күрә. Тел семантикаһын анализлау барышында моистар исемдәрҙе уларҙың дөйөмлөгө һәм предметтарҙы төрҙәргә бүлеү дәрәжәһе буйынса классификациялау ысулын эшләгән («өс ҡағиҙә», «өс фаза» ысулдары).

Моизмдың бер тармағы, логика (мин цзя, исемдәр мәктәбе, беҙҙең эраға тиклем V—III быуаттар), актуаль формаль логиканы өйрәнә башлай(уның вәкилдәре категориялы силлогизмды Аристотель формулировкаһы менән иртәрәк йәки бер үк ваҡытта асыуға яҡынлаша).

Һуңыраҡ, Цинь династияһы осоронда, Ҡытайҙа был тикшеренеү һыҙығы юҡҡа сыға, сөнки ул саҡта легализм фәлсәфәһе башҡа фәлсәфәүи мәктәптәрҙе аяуһыҙ баҫтыра. Ҡытайҙа логика ҡабаттан унда буддасыларҙың һинд логикаһы үтеп инеү менән генә барлыҡҡа килә һәм артабан Европа һәм Яҡын Көнсығыш логикаһы үҫешенән күпкә ҡалыша.

Һинд логикаһы

Һиндостанда логиканың килеп сығышын беҙҙең эраға тиклем бишенсе быуаттың грамматик текстарында күҙәтергә мөмкин. Һиндостан философияһының алты ортодоксаль-индуистик (ведия) мәктәбенең икәүһе — ньяя һәм вайшешика — ошо проблемалы өлкәнән танып белеү методологияһы менән шөғөлләнә һәм логика айырыла.

«Няя» мәктәбенең исеме «логика» тигәнде аңлата. Уның төп ҡаҙанышы булып логика һәм методика үҫеше тора, һуңынан ул дөйөм милеккә әйләнә (европала аристотель логикаһы). Мәктәптең төп тексы булып Акшапада Гаутаманың Няя-сутраһы тора (беҙҙең эраның II быуаты). Ньякиҙар, ғазаптарҙан ҡотолоуҙың берҙән-бер юлы ышаныслы белем алыу, тип иҫәпләгәнлектән, ышаныслы белем сығанаҡтарын ялған фекерҙәрҙән айырыуҙың нескә ысулдарын уйлап тапҡан. Дүрт кенә белем сығанағы бар (дүрт прамана): ҡабул итеү, һығымта, сағыштырыу, таныҡлыҡ. Биш өлөштөн торған ҡәтғи һығымтаға түбәндәгеләр инә: башланғыс, нигеҙ, миҫал, ҡушымта һәм һығымта.

Будда фәлсәфәһе (алты православие мәктәбенең береһе лә түгел) логика буйынса ньякиҙарҙың төп оппоненты була. Нагарджуна, мадхьямикаға («урта юл») нигеҙ һалыусы, «чатушкоти», йәғни тетралемма булараҡ билдәле фекер йөрөтөүҙе үҫтерә. Был дүрт яҡлы аргумент белдереүҙе, уны кире ҡағыуҙы, раҫлау һәм негативлыҡтың ҡушылыуын, ниһайәт, уның белдереүен дә, кире ҡағыуын да системалы рәүештә һынап ҡарай һәм кире ҡаға.

Дигнага һәм уның эйәреүсеһе Дхармакиртила будда логикаһы иң юғары нөктәһенә етә. Уларҙы анализлауҙың төп пункты булып кәрәкле логик үҙенә генә хас (билдәләмәгә индереү), "вьяпти"ны урынлаштырыу (билдәләмәгә индереү) тора, ул шулай уҡ «үҙгәрешһеҙ эйәреү» йәки «ныҡлы фекер» булараҡ билдәле. Ошо маҡсатта улар «апоха» йәки айырымлыҡ тураһындағы тәғлимәтте, билдәләмәгә үҙенсәлектәрҙе индереү йәки унан ситләтеү ҡағиҙәләрен уйлап тапҡан.

Навья-няя мәктәбе («яңы няя», «яңы логика») XIII быуатта Митиланан Ганеша Упадхьяя тарафынан нигеҙ һалына, ул «Таттвачинтамами» («Ысынбарлыҡ тураһында уй хазинаһы») авторы. Әммә ул X быуатҡа тиклем йәшәгән кешеләрҙең эшенә таяна.

Логика асылы

Логиканың төп маҡсаты (функцияһы) бер ҡасан да үҙгәрмәй: бер фекерҙән (раҫлау) нисек икенсе фекер килтереп сығарып булыуын тикшереү. Һығымта уға ингән раҫлауҙар, фекерҙәрҙең конкрет эстәлегенә түгел,ә бәйләнеш ысулына һәм төҙөлөшөнә генә бәйле тип фараз ителә. «Нимә нимәнән килеп сыға» икәнен өйрәнеп, дөрөҫ фекерләүҙең айырыуса ғөмүми булған йәки формаль шарттарын килтереп сығара. Логиканың конкрет ихтыяж өлкәһе уның тарихы дауамында һиҙелерлек үҙгәрә бара.

Һүҙҙең мәғәнәһе

«Логика» һүҙе «теге, йәки был күренештәргә хас эске законлыҡ» («внутренняя закономерность, присущая тем или иным явлениям») йәки « фекерләүҙең дөрөҫ, төплө аҡыллы юлы» мәғәнәһендә лә ҡулланыла.

Башҡа фәндәр менән бәйләнеше

Логика бик электән философия һәм риторика фәндәрендә өйрәнелә. Хәҙерге заманда математик (теоретик, символическая) логика математика һәм информатикала өйрәнелә.

Логика фәненең төп төшөнсәләре

Логикала ҡулланылған төп төшөнсәләр:

• Абстракция
• Адаптация
• Аналогия
• Антиномия
• Аргументлау
• Ассоциация
• Гипотеза
• Дедукция
• Иҫбатлау
• Иҫбат итерлек булыуы
• Логика ҡанундары
• Индукция
• Ысынлығы
• Классификация
• Дөйөмләштереү
• Билдәләмә
• Кире ҡағыу
• Парадокс
• Паралогия
• Төшөнсә
• Билдә
• Семантика
• Силлогизм
• Софизм
• Софистика
• Фекерләү
• Тавтология
• Теория
• һөҙөмтә сығарыу
• Формаль тел

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Теоремаларҙы автоматик иҫбатлау
• Аксиоматизация
• Аналитик философия
• Динамик логика
• Иҫбатлау программираммаһы
• Идеалләштереү
• Когнитив психология
• Информатикала логика
• Логик парадокс
• Логик программираммалаштырыу
• Фән методологияһы
• Логик символдар исемлеге
• Трансценденталь логика
• Фәлсәфәүи логика
• Формалләштереү

Әҙәбиәт

• Гетманова А. Д. Учебник по логике 2010 йыл 25 апрель архивланған.. — М.: Владос, 1995. — 303 с. — ISBN 5-87065-009-7
• Ивлев Ю. В. Учебник логики: Семестровый курс: Учебник. — М.: Дело, 2003. — 208 с — ISBN 5-7749-0317-6
• Бочаров В. А., Маркин В. И. Основы логики: Учебник. — М.: ИНФРА-М, 2001. — 296 с. — ISBN 5-16-000496-3