Бетүлән
| Бетүлән | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Мытник лесной — типовой вид рода | ||||||||||||
| Фәнни классификация | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Латинса исеме | ||||||||||||
| Pedicularis L., 1753 | ||||||||||||
|
|
Бетүлән (лат. Pediculáris) — һаҫығүлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты[1][2]. Ошо көндәргә хатле ул сираждар ғаиләһенә индерелгән. 600 төрҙө эсенә ала[3].
Таралышы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Яҡынса 600 төрө бар, Төньяҡ ярымшарҙа, бер нисә төрө Көньяҡ Америкала таралған. Башҡортостанда 10 төрө үҫә. Дымлы болонда, урман ситендә, тау тундраһында, таш ишелмәләре араһында, һирәкләп татырлыҡта һәм һаҙлыҡта үҫә. Башлыса Башҡортостан (Көньяҡ) Уралында, урал бетүләне, һаҙ бетүләне башҡортостандың бар биләмәһендә таралған.
Ботаник яҙма[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Күп, һирәкләп ике йыллыҡ (һаҙ бетүләне) үлән, паразитизмға һәләтле. Һабағы төҙ йәки күтәрелеүсе, тармаҡлы, һирәкләп ябай, 10—100 см тиклем бейеклектә. Япрағы ланцет йәки оҙонса ланцет формаһында, ишһеҙ теленмә, һирәгерәк бөтөн, һаплы, сиратлы, ҡайһы ваҡыт суҡлы теҙелешле. Сәскәһе эре, дөрөҫ төҙөлөшлө түгел, көпшә йәки ҡыңғырау формаһындағы, 5 тешле, һирәкләп ике айырсалы каса япраҡлы. Тажы аҡ, һары, ҡуйы ҡыҙыл йәки алһыу шәмәхә төҫөндә, ике иренле, оҙон көпшәле, торҡа һымаҡ өҫкө иренле һәм 3 ҡалаҡса аҫҡы иренле. Сәскәлеге тумалаҡ, тәлгәш, башаҡ һымаҡ. Май—август айҙарында сәскә ата. Емеше – ҡумта, июль—сентбрҙә өлгөрә.
Составы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Составында алкалоидтар, иридоидтар, сапониндар, флавоноидтар булған таҡыялы бетүләне, урал бетүләне, һаҙ бетүләне һ.б халыҡ медицинаһында ҡулланыла. Бейек бетүләне һәм реликт Эдербетүләне Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл Китабына индерелгән.
Галерея[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ Pedicularis // The Plant List (2013). Version 1.1. (инг.) (Тикшерелеү көнө: 2 март 2014)
- ↑ GRIN. Pedicularis L. 2015 йылдың 24 сентябрь көнөндә архивланған.
- ↑ Большая советская энциклопедия. Мытник
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Введенский А. И. Род 1361. Мытник — Pedicularis // Флора СССР. В 30-ти томах / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редакторы тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1955. — Т. XXII. — С. 687—795. — 861 с. — 3000 экз.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Бетүлән GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.) (Тикшерелеү көнө: 29 ғинуар 2011)
- Бетүлән: «Тормош энциклопедияһы» сайтында мәғлүмәт(EOL) (инг.) (Тикшерелеү көнө: 29 ғинуар 2011)
|
Был ботаника буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |