Гәүһәр-хатун
| Гәүһәр-хатун | |
| төр. Gevher(han) Sultan | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ |
|---|---|
| Гражданлыҡ | Ғосман империяһы |
| Титул | шаһбикә[d] |
| Тыуған көнө | 1460 |
| Тыуған урыны | Әдирнә, Ғосман империяһы |
| Вафат булған көнө | 1514 |
| Вафат булған урыны | Истанбул, Ғосман империяһы |
| Ерләнгән урыны | Фәтих мәсете |
| Атаһы | Мәхмәт II |
| Әсәһе | Эмине Гюльбахар-хатун[d] |
| Бер туғандары | Баязид II[d] |
| Нәҫеле | Ғосмандар[d] |
| Һөнәр төрө | шағир, яҙыусы |
Гәүһәрхан-солтан (тур. Gevherhan Sultan[1]), шулай уҡ Гәүһәр-хатун (төр. Gevher Hatun) йәки Гәүһәр-солтан (төр. Gevher Sultan; 1455 йылға тиклем, Әдирнә — 1477 йылдан һуң, Истанбул) — ғосман солтаны Мәхмәт II Яулап алыусы һәм уның ҡатыны Гөлбаһар-хатундың ҡыҙы. Аҡ Ҡуйлылар династияһынан принцҡа кейәүгә бирелә.
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Гәүһәр Әдирнәлә тыуа һәм ғосман солтаны ғосман солтаны Мәхмәт II Яулап алыусының кәнизәк Гөлбаһар-хатундан — Трабзондан понтий грегы, төрөк, албан, серб, йәки славянка сығышлы ҡатындан [2] тыуған ике ҡыҙҙың береһе. Гәүһәрҙең тыуыу датаһы билдәһеҙ, әммә 1455 (йәки 1456 йылда) йылда уның әсәһе улы Баязид менән санжакҡа ебәрелә; шулай итеп, Гәүһәр һәм уның һеңлеһе 1455/1456 йылға тиклем тыуа[3]. Унан тыш Гәүһәрҙең Айше һәм исеме билдәһеҙ тағы бер һеңлеһе була[2], шулай уҡ дүрт ағаһы була, уларҙың береһе буласаҡ солтан Баязид II— моғайын, Гәүһәр-хатундың бер туған ағаһы[2][1]. Икенсе бер туған ҡустыһы булып шаһзада Мостафа була, уның әсәһе тураһында дөрөҫ мәғлүмәттәр юҡ, бынан тыш шаһзада ул тере саҡта үлеп ҡала[4].
1474 йылда Гәүһәр-хатун династия йәһәтенән Аҡ Ҡуйынлылар династияһынан хаким Оҙон-Хәсәндең улы принц Уғырлы Мәхмүт-бейгә кейәүгә бирелә. Был никахтан тыуған балалар һаны билдәһеҙ: Топкапы музей яҙыу-һарайында Гәүһәр-хатундың Мәхмүт-бейҙән улы тип Мәхмүт-челеби атала[5]; Лесли Пирс Гәүһәр менән Мәхмүттең улы тип Гёдек Әхмәтте (1476—1497) атай, ул шулай уҡ Гәүһәр -хатундың ҡыҙ туғаны — солтан Баязид II ҡыҙы Айнишаһ- солтан менән никахлаша[6].
Гәүһәр-хатундың ире, Уғырлы Мәхмүт -бей Шираздың хакимы вазифаһын биләй. Атаһы Оҙон-Хәсәндең хакимлығының һуңғы йылдарында ул, туғаны Мәҡсүт, Бағдад губернаторы, Рох губернаторы ағаһы Увейс ярҙамы менән, йыш ҡына буйһонмаусанлыҡ күрһәтә. Бер аҙҙан улы тыуғандан һуң Гәүһәр-хатун тол ҡала: 1476—1477 йылдың ҡышында Мәхмүт-бей бер туған ҡустыһы Хәлил һәм уның яҡлыларға ҡаршы сыҡҡанда алышта һәләк була. Гәүһәрҙең улы, Әхмәт Гедек, 1497 йылда Аҡ Ҡуйынлылар тәхетен баҫып ала, әммә уның идара итеүе ҡыҫҡа була: ул көслө үҙәкләштерелгән дәүләт төҙөүгә йөүнәлтелгән реформалар башлай, әммә ете айҙан һуң феодалдарға ҡаршы көрәштә һәләк була[7]. Гәүһәр-хатундың үҙенең вафат булған датаһы билдәһеҙ, әммә ул иренән оҙағыраҡ йәшәй һәм көндәрен Истанбулда атаһының йәки ҡустыһының һарайында тамамлай[8].
Гәүһәр-хатун шиғриәт менән мауыға, үҙе лә шиғырҙар яҙа һәм шағирәләргә ярҙам итә. Һәр хәлдә авторы Гәүһәр-хатун тип иҫәпләнгән бер нисә шиғыры (Kutlu Sultan, Kutlu Belde) билдәле[9].
Мәҙәниәттә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Гәүһәрхан-солтан төрөк «Фатих[tr]» телесериалында (2013) персонаж булып тора; ролде Ханде Сорал[10] башҡара.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Süreyya, 1 Cild, 1996, p. 15
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Alderson, 1956
- ↑ Emecen, 1996
- ↑ Babinger, 1992, p. 61
- ↑ Topkapı Sarayı Müzesi, 1940, p. 275
- ↑ Peirce, 1993, p. 304
- ↑ Махмудов, 1991
- ↑ Peirce, 1993
- ↑ Kabaklı, 1997, p. 73
- ↑ Fatih (инг.) Internet Movie Database сайтында
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Махмудов, Иагуб. Взаимоотношения государств Аккоюнлу и Сефевидов с западноевропейскими странами: II половина XV - начало XVII века. — изд-во Бакинского университета, 1991. — 262 с.
- Alderson An. D. The Structure of the Ottoman Dynasty. — Oxford: Clarendon Press, 1956. — 186 p.
- Babinger, Franz. Mehmed the Conqueror and His Time. — Princeton University Press, 1992. — ISBN 0-691-01078-1.
- Bahadıroğlu, Yavuz. Fatih Sultan Mehmed. — Nesil Basım Yayın Gıda Ticaret ve Sanayi A.Ş, 2013. — 240 p. — ISBN 6051319034, 9786051319032.
- Emecen, Feridun. Gülbahar Hatun // Islam Ansiklopedisi. — İslâm Araştırmaları Merkezi, 1996. — Vol. 14. — P. 230—231.
- Kabaklı, Ahmet. Türk Edebiyatı. — Türk Edebiyatı vakfı, 1997. — Т. 279-290.
- Lowry, Heath W. The Nature of the Early Ottoman State. — SUNY Press, 2012. — 197 p. — ISBN 0791487261, 9780791487266.
- Peirce, Leslie P. The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. — Oxford: Oxford University Press, 1993. — 374 p. — ISBN 0195086775, 9780195086775.
- Süreyya Mehmed Bey. Sicill-i Osmani / ed. Nuri Akbayar. — Istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yayınlar, 1996. — P. 15. — ISBN 975-333-049-5, 975-333-038-3.
- Topkapi sarayi müzesi arsivi kilavuzu. — Topkapı Sarayı Müzesi, 1940. — Т. 2.