Декан (яҫы таулыҡ)
| Декан | |
 | |
| Дәүләт |
 Һиндостан[1] |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Һиндостан[1] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 600 метр[2] |
| Сиктәш | Көнбайыш Гат тауҙары, Восточные Гхаты[d] һәм Сатпура[d] |
| Майҙан | 1 000 000 км²[3] |
 | |
 | |
 Декан Викимилектә | |
Декан[4][5], йәки Декан яҫы таулығы[6] (һинд दक्खिन, Даккхин[7]; ингл. Deccan Plateau, от санскр. दक्षिणदक्षिण дакшин — «көньяҡ») — Һиндостан ярымутрауының эске өлөшөндә урынлашҡан яҫы таулыҡ. Төньяғынан Нармада, көньяғында — Кавери йылғалары менән сикләнгән.
Яҡынса 1 млн квадрат километр майҙанды биләй. Битләүе башлыса көнсығышҡа табан нығыраҡ эйелгән. Шуға ла күпселек йылғалар көнсығышҡа аға һәм Бенгал ҡултығына ҡоя.
Төньяҡҡа ҡарай Һинд—Ганг тигеҙлеге урынлашҡан. Яҫы таулыҡтың көнбайыш ҡырынан Көнбайыш Гат тауҙары үтә. Улар көньяҡ өлөшөндә Малабар ярын, ә көнсығыш ҡырыйы менән Көнсығыш Гаттарҙы сикләп тора. Ә Көнсығыш Гаттар үҙҙәре яҫы таулыҡтан Коромандель ярын айыра.
Геология
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тауҙар — бик боронғо һүнгән вулкан кратерҙары булып тора. Башлыса мезозой һәм палеогон-неогон йәшендәге тигеҙләнгән өҫлөктәрҙән ғибәрәт. Төньяҡ-көнбайышында һикәлтәле структур-денудацион рельеф. Геология күҙлегенән ҡарағанда, яҫы таулыҡ Һинд платформаһының бер өлөшө булып тора.
Дөйөм алғанда, архей һәм протерозой осоро гнейстарынан, гранит интрузиялы кристаллы кварциттарҙан һәм һәүерташтарҙан (сланец) ғибәрәт. Шулай уҡ төньяҡ-көнбайышы 1500—1800 м тирәһе ҡалынлығында юғары аҡбур һәм эоцен йәшендәге базальт ҡатламлы урындар (трапп) осрай. Уларҙың яҡынса майҙаны 520 мең км².
Яҫы таулыҡта баҡыр, тимер, марганец, вольфрам, алтын мәғдәне, таш күмер ятҡылыҡтары асылған, һәм улар эшкәртелә. 6000000 йыл элек булған вулкан урғылыуҙары һөҙөмтәһендә базальт плато — Декан трапптары барлыҡҡа килгән. Уларҙан һикәлтәле базальтлы йылға үҙәндәре киткән.
Климаты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Көньяҡ Азияла иң уңайлы климат — субэкваториаль муссонлыһы. Яуым-төшөмдең иң ҙур күләме йәйгә тура килә (йыллыҡ миҡдары: ел ҡағып торған битләүҙәрҙә 2500-3000 мм , үҙәктә 500—700 мм). Май — иң йылы ай (уртаса температура 29 — 32 °С), ғинуар — иң һыуығы (21 — 24 °С).
Ҙур йылғалары: Нармада, Маханади, Годавари, Кришна, Кавери.
Тупрағы ныҡ уңдырышлы. Трапптарҙа (магма ятҡан урындар)тропик ҡара тупраҡ (регура). Ә күпселеге ҡыҙыл латерит , ҡыҙыл-көрән тупраҡ.
Ландшафт япраҡ ҡойоусы муссон урмандарҙан, ҡоро саванна, һирәк урманлыҡтар һәм яланғасланған саванналарҙан(көнбайыш өлөшө) тора. Урмандары тик, сал, тимер ағасы, бамбуктарҙан тора. Яҫы таулыҡ биләмәләренең күп өлөшө ауыл хужалығында ҡулланыла (60 процентын һөрөнтө ерҙәр биләй).
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ https://www.britannica.com/place/Deccan
- ↑ https://old.bigenc.ru/geography/text/1944943
- ↑ Индия, Непал, Бутан, Бангладеш // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 124—125. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
- ↑ Словарь географических названий зарубежных стран / отв. редактор А. М. Комков. — 3-е изд., перераб. и доп. — М.: Недра, 1986. — С. 106.
- ↑ Географический энциклопедический словарь: географические названия / Под ред. А. Ф. Трёшникова. — 2-е изд., доп.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 147. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
- ↑ Инструкция по передаче на картах географических названий с хинди. — М.: ЦНИИГАиК, 1959. — С. 23.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Арманд Д. Л., Добрынин Б. Ф., Ефремов Ю. К. и др. Зарубежная Азия. Физическая география. — М.: Учпедгиз, 1956.
- Крашенинников В. Л. По Декану: Индийские впечатления / Художник Г. М. Чеховский. — М.: Географгиз, 1963. — 264, [32] с. — (Путешествия. Приключения. Фантастика). — 70 000 экз.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Деканское плоскогорье // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Декан, географическая область // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.