Енес (биология)

Ҡырғауыл: һул яҡтан — инә, уң яҡта — ата

Биологик енес — репродуктив үҙенсәлектәр буйынса организмдың  айырмаһы. 

Ике биологик төр ҡабул ителгән: ир-ат һәм ҡатын-ҡыҙ, әммә тәбиғәттә өс төрлө үрсеү юлы бар: изогамия, гетерогамия, оогамия. Бөтә осраҡтарҙа ла енес күҙәнәктәре яңы организмға тормош биреү маҡсатында бергә ҡушылыр өсөн һәр төрлө генетик мәғлүмәт ярҙамында барлыҡҡа килә.  

Енси диморфизм

Енси диморфизм ( бор. грек. δι- ике, μορφήμορφή — форма) — бер үк биологик төргә ҡараған инә һәм ата енестәре араһындағы анатомик айырма. Енси диморфизм физик билгеләрҙә күренеүе ихтимал. Мәҫәлән:

• Күләм. Һөтимәр хайуандар һәм ҡоштарҙың ҡайһы бер төрҙөрендә ата енесле инәгә ҡарағанда күпкә ҙурыраҡ һәм ауырыраҡ. Ер-һыу хайуандарының, киреһенсә, инәләре ата енеслеләрҙән ҙурыраҡ.

• Сәс ҡатламы. Ир-аттарҙың һаҡалы, арыҫландың йәки бабуиндың ялы бар.  

• Төҫ. Ҡоштарҙың ҡанаттары, бигерәк тә өйрәктәрҙеке төҫтәргә бай.

• Тире. Боландарҙың мөгөҙө, әтәстәрҙең кикреге кеүек өҫтәмә ҡатлам.

• Тештәр. Ата һинд филенең  һуҡҡы теше, морж һәм ҡабандарҙың ҙур ҡаҙыҡ теше була. 

Енси диморфизм — дөйөм биологик күренеш. Ул төрлө енесле хайуандар һәм үҫемлектәр араҙында киң таралған.  

Бөжәктәр

Дрозофила: һул яҡтан — инә (XX), уң яҡта — ата (XY)

Бөжәктәр төрлө енесле.

Бал ҡорттары, күбәләк, талпан кеүек бөжәктәрҙә аталанған йомортҡанан инә, аталанмағандан ата енесле үҫешә.

Күбәләк.  Papilio androgeus.

Гермафродитизм

Гермафродитизм ( Грек мифологияһындағы  Гермафродита исеменән, грек. Ερμαφρόδιτος) — бер юлы төрлө енестәрҙең билгеһе булыуы.

Тәбиғи гермафродитизм: ҡайһы бер  хайуандарға (балыҡтарға) һәм үҫемлектәргә хас күренеш.  Аномаль (патологик) гермафродитизм: төрлө енеслеләр төркөмөндә осрай торған генетик тайпылыш.

Coris julis, инә стадияһы

Coris julis, ата стадияһы

Үҫемлектәрҙең енесе

Үҙемлектәр араһында енесле һәм енесһеҙ юл менән үрсеүсе төрҙәр була.

Әҙәбиәт

1. Астауров. Б. Л., Генетика пола, [М], 1966
2. Бреславец Л. П., Определение и наследственность пола у высших растений, Сер. 2", 1934, № 6
3. Дерягин Г. Б. Криминальная сексология. Курс лекций для юридических факультетов. М., 2008. 552. с. ISBN 978-5-93004-274-0.
4.  Лобышев М.Е., Генетика, 2 изд., Л., 1967.
5.  Рыжков В. Л., Генетика пола, [Хар.], 1936.

Һылтанмалар

• [ Пол] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә