Ирек майҙаны (Ҡазан)

Ирек майҙаны
	Ирек майҙаны
	татар. Ирек мәйданы
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Ҡазан
Нимә менән тоташа	улица Пушкина[d]
Майҙан	50 000 квадрат метр
	Ирек майҙаны Викимилектә

Ирек майҙаны (рус. Площадь Свободы) — Ҡазандың тарихи үҙәгендә урынлашҡан майҙан, ҡаланың иң мөһим ике майҙандарының береһе. Ҡазан ханлығының Иреге өсөн алыш ваҡытында 1552 йылда Ирек майҙаны урынында ҡанлы бәрелештәр булған.

Биләмә аша төньяҡтан көньяҡҡа барыусы Карл Маркс һәм Театр урамдары һәм көнбайыштан көнсығышҡа барыусы Карл Маркс һәм Оло Ҡыҙыл урамдары баралар.

Тарих

Волга буйы Болғары һәм Ҡазан ханлығы осоронда Ирек майҙаны урынында Ҡазан ҡалаһының сиге булған, нәҡ бында Арча ҡапҡасы урынлашҡан булған. Ҡазан ҡалаһында ике нығытмалар божраһы булған: Ҡазан кирмәне (иң һаҡланған диуар) һәм Ҡазан биҫтәһенең диуары (урыҫса Казанский посад). Арча ҡапҡасы Ҡазан аша ҡасабаһынан Арча ҡырына табан юл барған.

1552 йылда Ҡазанды баҫып алған ваҡытында Арча ҡырынҙа Ҡазан ханлығының мөстәҡиллеге өсөн ҡан ҡойғос һуғыш булған, шулай итеп Азатлыҡ өсөн булған һуғыш урынында хәҙер Ирек майҙаны урынлашҡан.

1928 елга кадәр Ершов урамы Арча кыры урамы исемен йөрткән.

Ҡазан ханлығын баҫып алғандан һуң Театр майҙаны тип аталған. Хәҙерге исемен 1924 йылдың 23 сентябренән йөрөтә.

ХХ быуаттың башына тиклем хәҙерге арена урынында беренсе ҡала театры урынлашҡан, ә опера һәм балет театры урынында Державин баҡсаһы урынлашҡан. Төрлө ваҡытларҙа баҡсала ике һәйкәл урынлашҡан булған: Державин һәйкәле (1870—1932 йылдар, емерелгән, 2003 йылда торғоҙолған) һәм Кутузов һәйкәле (1915 йыл).^[1]

1951 йылда был яҡҡа Сталин һәйкәле ҡуйылған Беренсе Май майҙанынан Ленин һәйкәле күсерелгән. 1954 йылда биләмә үҙәгендә, яңы театр төҙөлөшө менән бәйле майҙанды яңынан төҙөкләндереү сәбәпле, яңы Ленин һәйкәле ҡуйылған.

Совет дәүерендә бында дөйөм ҡала беренсе май һәм уктәбер демонстрациялары үткәрелгән булған. Советтан һуңғы дәүерҙә майҙанда шулай уҡ ғәҙәттә протест митингтары һәм акциялары, бөтә йәмәғәт саралары үткәрелә.

Әһәмиәтле биналар һәм ҡоролмалар

Татарстан республикаһы министрҙар кабинеты
ТР Конституцион мәхкәмәһе
ТР Мәҙәниәт министрлығы
С.Сәйҙәшев ис. Дәүләт Ҙур концерттар залы
Н. Жиһанов ис. Ҡаҙан дәүләт консерваторияһы
Ҡазан рәтүше (1845-1852, элекке Дворяндар йыйылмаһы, Офицерҙар йорто, архитектор М. П. Коринфский, И. П. Ефимов тарафынан үҙгәртеп төҙөлгән)
Муса Йәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театры (1956, архитекторҙар Н. А. Скворцов, И. Г. Гайнетдинов)
Бөтә донъя татар конгрессы
А. Н. Туполев ис. Ҡазан милли ғилми-тикшеренеү университеты (КТУ-КАИ), 5-се йорт
Беренсе Ҡазан шамат клубы
Трибуналар менән Владимир Ленин һәйкәле