Бишбалта биҫтәһе
 | Тәржемә сифатын тикшерергә, йөкмәткеһен һәм стилистик хаталарҙы төҙәтергә кәрәк. |
| Бишбалта биҫтәһе | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Ҡазан |
| Халыҡ һаны |
6927 кеше (1897)[1], 7798 кеше (1920)[2], 13 386 кеше (1917)[2], 8702 кеше (1923)[2], 10 157 кеше (1926)[3] |
 | |
 Бишбалта биҫтәһе Викимилектә | |
Бишбалта биҫтәһе йәки Адмираллыҡ биҫтәһе (tat.lat. Bişbalta bistäse(недоступная ссылка), русса Адмиралтейская слобода) - Ҡаҙан шәһәрендәге тарихи ҡала яны. Волга буйы Болғары, Ҡазан ханлығы, Ҡазан парталағы (1552 - 1708) осорҙарында был өлөшө Ҡазан Бишбалта ауылы, Бишбалта кирмәне, Бишбалта биҫтәһе тип атала. Петр I хакимлегенән һуң Ҡазан губернаһы дәүерендә (1708 - 1920) Адмираллыҡ биҫтәһе тип исемләнә. Совет заманынан Ҡаҙандың Киров районына керетелә. Хәҙер ике исеме - Адмираллыҡ биҫтәһе (русса Адмиралтейская слобода), Бишбалта биҫтәһе ҡулланыла.
Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Бишбалта кирмәне[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Бишбалта ауылы янында ҡарағай һәм имән урмандары булған. Шуға күрә болғарҙар бында көймәләр яһай башлайҙар. Ҡазан ханлығы ваҡытында болғар-татарҙар көймәләр Тазик (Тажик) ҡом утрауында (Бишалты ҡаршыһында булған) яһайҙар.
Адмираллыҡ Бишбалта ауылы эргәһендә урынлаша, тиҙҙән уның тирә-яғында эшселәрҙең йәшәгән биҫтәһе барлыҡҡа килә. Адмиралы баш биҫтәһендә Волга флоты, Каспий диңгеҙ флоты яһала ине. Көймәләр яһағанда татарҙар, урыҫтар, сыуаштар, мариҙар эшлиләр.
Казан ханлыгы буйсындырылган һуң бер ярым быуат узгач, 1718 йылда Русия патшалыгы хакиме Петр I Санкт-Петербургтан һуң илдең башҡа адмираллығын Ҡазан янында нигеҙләргә бойора
Тазик утрауын урыҫтар Ҡунаҡ утрауы (Гостиный) тип атайҙар. Хәҙер шул утрауҙа урынлашҡан Маркиз тип исемләнә.
1722 йылда Россия империяһы хакиме Петр I үҙе Ҡазанға килеп Адмираллыҡ биҫтәһен тикшерә һәм күңеле булып ҡала. Йәғни Ҡаҙандың Адмираллыҡ биҫтәһеннән Фарсы походы башлана.
Дан һәм күсереү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ҡазан Адмираллығы 1718-1829 йылдарҙа эшләй. Бик күп хәрби, сауҙа көймәләре яһалған. Ҡаҙанда яһалған көймәләр бөтә Россия һуғышында ҡатнашалар.
1829 йылда Адмираллыҡ Әстерханға күсерелә. Күсереүҙең төп сәбәбе - Каспий диңгеҙенә яҡын булыуы.
1920 йылда Адмиралы биҫтәһе халҡы 7798 кешене тәшкил иткән, шулардың 5399ы (69,2%) - урыҫ, 2150-һе (27,6%) - татар булған.[4]
Адмираллыҡны бетергәнгә ҡарамаҫтан, был ҡала яны Адмираллыҡ биҫтәһе йәки Бишбалта биҫтәһе тип йөрөтөлә.
Адмираллыҡ биҫтәһе бөгөн[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2005 йылда ҡала урамдарына үткән тарихи исемдәр кире ҡайтарыу тураһында Т.* Ш. Исхаков имзалаған приказ менән үҙәк биҫтәнең Клара Цеткин урамы исеме Бишбалта урамы итеп үҙгәртелде.[5] Әммә ҡала хакимиәте алышынғас, 2006 йылда бойороҡ кире алынды.
Хәҙер Ҡаҙан мэрияһы тарихи Адмиралы биҫтәһен торғоҙорға ниәтләй. Адмиралы биҫтәһендә яңартылған тимер юл "Адмираллы бистәсе" (русса "Адмиралтейская слобода") тукталышы бар.
Адмиралы биҫтәһе юғалтыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1956 йылда бала сәбәпле шуҡлығы Екатерина II Ҡазанға килгән Тверь корабы янып бетә.
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Ирек майҙаны (Ҡазан)
- Сибғәт Хәким урамы (Ҡазан)
- Декабристтар урамы (Ҡазан)
- Фәтих Әмирхан проспекты (Ҡазан)
- Четаев урамы (Ҡазан)
- Жуковский урамы (Ҡазан)
- Ғәлимйән Ибраһимов проспекты (Ҡазан)
- Миллениум күпере
- Чистай урамы (Ҡазан)
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ перепись населения Российской империи 1897 года
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Население г. Казани 1863-1923 г.г. — Ҡазан: 1923. — Б. 74.
- ↑ перепись населения СССР 1926 года
- ↑ http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000202_000006_1603670%7C04BC25A9-3B8B-4DCB-A92C-E3DA6BE945E5/viewer/
- ↑ http://tatarstan.news-city.info/docs2/sistemst/dok_oerbfz.htm
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Ҡазан мэрияһының рәсми порталы. 2010 йыл 20 февраль архивланған.
- Ҡазанға мең йыл
- Ҡаҙан Кремле
- Ҡазан Кремле комплексы (русса) 2011 йыл 23 август архивланған.
- Ҡазан меңйыллығы 2010 йыл 27 февраль архивланған.