Йашха

Йашха
Культура	Майя
Дәүләт	Гватемала
Административ-территориаль берәмек	Петен[d]
Йашха Викимилектә

Йашха (шулай уҡ популяр әҙәбиәттә Яшха), юкатек теленән килгән: Yaxhá (варианты: Yaxha, Yax-һе, Yax-há), хәрефтәре. Yax («диңгеҙ тулҡыны төҫөндәге») + һа («һыу») — хәҙерге Гватемалала майя цивилизацияһының ҡала үҙәге. Беҙҙең эраның 600 йылынан алып беҙҙең эраның 900 йылына тиклем, 16 быуат дауамында йәшәү урыны булған.

Йашха ике лагуна, Сканаб (Sacnab) һәм Йашха (Yaxhá) араһында урынлашҡан. Лагуналарҙың һуңғыһында ҡаршы яҡта Гватемаланың Петен департаментында классик дәүерҙән һуңғы ҙур ҡала Топоште урынлашҡан.

Йашха-Накум-Наранхо милли паркы майя мәҙәниәтенең һаҡланыусы зонаһына ҡарай, 37160 гектарҙы биләй һәм майя биосфераһы ҡурсаулығы (Reserva de la Biósfera Maya) составына инә. Уның тәбиғи сиктәре: көнбатышта — Тикаль милли паркы, төньяҡта — Тикаль- Эль-Мирадор - Рио-де-Асуль емереклектәре биологик коридоры, ә көнсығышта һәм көньяҡта — күп маҡсатлы зона тәғәйенләнеше (Zona de Usos Múltiples).

Билдәле ҡомартҡылар булып король һарайы булараҡ билдәле биналар комплексы, унда ҡала хакимы ғаиләһе менән йәшәгән, Төньяҡ акрополь, Астрономия комплексы, туп уйындары өсөн ике стадион, Көнсығыш акрополь, Күләгәләр майҙаны һәм Игеҙәк-пирамидалар комплексы тора. Бөтә был биналар юл һәм түшәлгән тротуарҙар системаһы менән бәйле.

Йашхала 500-ҙән ашыу ҡоролмалар табылған, шул иҫәптән 40 стела, 13 алтарь, 9 пирамида, туп уйыны ике стадион һәм сакбе (изге юлдар) селтәре бар, улар Үҙәк, Көнсығыш һәм Төньяҡ акрополдәрҙе тоташтыра. C майҙанында игеҙәк пирамидараҙың уникаль комплексы тора. 80 метр киңлектәге Күл урамы борон ҡалаға төп инеү урыны булған, ул ҡаланы Йашха күле менән тоташтыра.

Периферияла һөнәрселәр, крәҫтиәндәр һәм хеҙмәткәрҙәр йәшәгән.

Паркта тәбиғи (күлдәр, шишмәләр) һәм яһалма һыу сығанаҡтары бар, уларҙың бер өлөшө майя ваҡытында төҙөлгән. Урындағы флора һәм фауна — бик бай һәм күп төрлө.

Ҙур һәм бәләкәй астрономия комплексында ҡояш торошо күҙәтеп торорға, шул иҫәптән көн менән төндөң тигеҙлеген һәм ҡояш тотолоуын күҙәтеп торорға мөмкин булған.

Йашхала төрлө керамик әйберҙәр, улар араһында церемониал тәғәйенләнештәгеһе лә, шулай уҡ көнкүреш тәғәйенләнешендәгеһе лә табылған. Уларҙа тарихи һәм мифологик күренештәр менән төрлө һүрәттәр табылған.

Әҙәбиәт

• Historia General de Guatemala, 1999, Autores Varios, Amigos del País ISBN 84-88522-07-4.
• Publicación turística del Parque Nacional Yaxha-Nakum-Naranjo

Һылтанмалар

• Descripción y Galería Fotográfica
• Información de Parks Watch en Español 2016 йыл 13 март архивланған.
• Documentación del proyecto más grande de la ciencia maya — en alemán