Косметика

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Декоратив косметика әйберҙәре

Косметика ( бор. грек. κοσμητική — «биҙәү, кейендереү сәнғәте») — кешенең тышҡы ҡиәфәтен яҡшыртыу саралары һәм ысулдар тәғлимәте. Косметика тип шулай уҡ кешенең тышҡы ҡиәфәтен яҡшыртыу маҡсатында ҡулланылған тире, сәс һәм тырнаҡтарҙы, шулай уҡ ауыҙ ҡыуышлығын тәрбиәләү продукттарын, сараларын һәм ысулдарын, шулай уҡ йөҙгә һәм тәнгә яңылыҡ һәм матурлыҡ биреү өсөн ҡулланылған матдәләрҙе (продукттарҙы) атайҙар[1]. Косметология — кешенең тышҡы ҡиәфәтен (уның тиреһен, йөҙөн һәм тәнен) тире етешһеҙлектәрен маскировкалау йә бөтөрөү, пластик хирургияны ҡулланыу һәм башҡа ысулдар менән яҡшыртыу сараларын эшләүсе медицина тармағы.

Косметика ике төп төркөмгә бүленә: гигиена (һабын, лосьон һ. б.) һәм декоратив косметика (ирен помадаһы, керпек өсөн тушь һ. б.).

«Косметика» һүҙе тәүге тапҡыр 1867 йылда, Парижда Халыҡ-ара күргәҙмә ваҡытында ҡулланыла, унда парфюмерия һәм һабын сәнәғәте үҙ продукцияһын фармацевтиканан айырым күрһәтә[2]. Тиҙҙән парфюмерия һәм һабын эшләү симбиозы айырым тармаҡҡа әүерелде, хәҙер беҙ уны парфюмерия һәм косметика сәнәғәте тип атайбыҙ.

Һәр илдең закон менән нығытылған косметиканың үҙ исемлеге бар. Мәҫәлән, ҡайһы бер илдәрҙә һабын косметикаға ҡарамай. Food and Drug Administration ошондай билдәләмә бирә: косметика — ул мөмкин булған бөтә нәмә тиерлек «кеше тәнен таҙартыу, биҙәү, матурлау йәки тышҡы ҡиәфәтен үҙгәртеү өсөн... һөртөү, ҡойоу, һибеү йәки һиптереү, индереү йәки башҡаса һалыу»[3].

Косметика продукцияһын классификациялаусы абруйлы ойошма булып CIDESCO — Халыҡ-ара косметология һәм эстетика комитеты тора. Тап ошо классификация дөйөм ҡабул ителгән тип һанала һәм косметика продукцияһын сегменттарға бүлә: күпләп етештереү тауарҙары баҙары (mass market), урта категориялы тауарҙар баҙары (middle market), люкс, профессиональ һәм космецевтика[4].

Хәҙерге заманда косметиканың фармацевтика менән берләшеү тенденцияһы күҙәтелә. Косметиканың яңы төрө барлыҡҡа килә, ул косметика һәм дарыуҙар ҡатнашмаһы булып тора. Был йүнәлеш «космецевтика» тип атала. Әммә күп илдәр, атап әйткәндә, АҠШ, косметиканы эшләүҙә был йүнәлеште кеше һаулығы өсөн хәүефле тип һанай һәм етештереүселәрҙән дарыуҙарҙы һәм косметиканы аныҡ айырыуҙы талап итә.

Декоратив косметика тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тулуз-Лотрек. Йөҙөн ҡараған ҡатын (1889)

Косметика тарихы кәмендә 7 000 йылға барып тоташа һәм Ер шарының һәр йәмғиәтендә тиерлек бар. Косметик тән сәнғәте (боди-арт) кешелек мәҙәниәтендә ритуалдың иң иртә формаһы булған тип иҫәпләнә. Бының дәлиле булып табылған ҡыҙыл минераль пигменттар (ҡыҙыл охра)[5], шул иҫәптән Африкала Homo sapiens барлыҡҡа килеүе менән бәйле төҫлө ҡәләмдәр тора[6]. Социолог Эмиль Дюркхайм фекеренсә[7], «беренсе сәнғәт төрө» изге әйберҙәргә һәм ритуаль башҡарыусыларҙың тәненә төшөрөлгән геометрик һүрәттәрҙән тора, был һүрәттәр ҡатнашыусыларҙың «әхлаҡи берҙәмлегенә» зирәклек алып килә. "сәнғәттең беренсе формаһы" изге әйберҙәргә һәм ритуаль башҡарыусыларҙың тәндәренә төшөрөлгән геометрик һүрәттәрҙән тора, был һүрәттәр ҡатнашыусыларҙың "әхлаҡи берҙәмлегенә" ҡарата аҡыл йөрөтә.

Косметиканы Фарсия ла боронғо замандарҙан уҡ ҡулланғандар. Кайял — бөтә Фарсы империяһында киң ҡулланылған ҡара онтаҡ (порошок). Уны пудра рәүешендә ҡулланғандар йәки ҡаштарын майлағандар[8].

Виктория дәүеренең косметикаһы

XIX быуатта декоратив косметика яйлап көндәлек ҡулланылышҡа инә башлай, был тәбиғи төҫтәрҙәге саралар була, улар ярҙамында кешеләргә сәләмәт алһыу төҫ бирелә. Әммә ул саҡта ла косметиканы саманан тыш күп ҡулланыу кире ҡабул ителә һәм гонаһлы тип ҡарала.

Төп косметик продукттар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Косметик продукция үҙ эсенә:[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Тире кремдары (тире өсөн крем)
  • Лосьондар
  • Парфюмерия
  • Помадалар
  • Тырнаҡ өсөн лактар
  • Күҙ һәм йөҙ өсөн макияж продукттары
  • Сәстәрҙе химик төрөү саралары (продукттары)
  • Сәс буяуҙары
  • Теш пасталары
  • Дезодоранттар[9]


Организмдағы ауырыуҙарҙы дауалау йәки иҫкәртеү өсөн ҡулланылған дарыуҙарҙан айырмалы рәүештә, косметика организмдың структураһына йәки функцияларына йоғонто яһамай һәм үҙгәртмәй.

Декоратив косметика[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Йөҙ өсөн[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Йөҙ өсөн тональ крем, BB/CC-крем, пудра ҡулланыла, улар йөҙ тонын тигеҙләй һәм ниндәй ҙә булһа етешһеҙлектәрҙе өлөшләтә йәшерә. Тональ нигеҙ һалынғанға тиклем кәрәк булғанда макияж өсөн база ҡулланыла. Ул рельефты тигеҙләү, макияждың ныҡлығын арттырыу, тиренең төҫ етешһеҙлектәрен төҙәтеү өсөн кәрәк. Етешһеҙлектәрҙе нөктәле йәшереү өсөн консилер һәм корректорҙар ҡулланыла. Макияжды нығытыу, тирене маскировкалау, тонды күҙ менән тигеҙләү өсөн пудра ҡулланыла. Пудра пресланған йәки ҡырсынташлы төрҙә сығарыла[10]. Йөҙ скульптураһын визуаль моделләштереү өсөн скульптор, бронза, хайлайтер бар. Улар ярҙамында, мәҫәлән, яңаҡ һөйәктәрен һиҙелерлек итергә, танауҙың формаһын йәки ҙурлығын визуаль үҙгәртергә мөмкин[10].

Ирендәр өсөн[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ирендәр өсөн помадалар һәм ялтырауыҡтар (лип-глосс) бар. Шулай уҡ ирендәр өсөн махсус ҡәләмдәр ҡулланыла (лип-ҡәләмдәр).

Ҡаштар өсөн[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡаштар өсөн махсус ҡәләм, помада, гель ҡулланыла.

Косметика составы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Косметика төрлө ингредиенттарҙан тора, улар билдәле бер функцияларҙы үтәй. Бер үк ингредиент бер нисә үҙенсәлектәргә эйә булыуы мөмкин. Бөтә ингредиенттар төркөмдәргә бүленә:

  • Абразив матдәләр - башҡа материалдарҙы механик эшкәртеү өсөн массив йәки вағыраҡ хәлдә ҡулланылған юғары ҡатылыҡтағы материалдар.
  • Абсорбенттар
  • Ҡауаҡҡа ҡаршы матдәләр
  • Микробтарға ҡаршы матдәләр
  • Антиоксиданттар - органик берләшмәләрҙең окисланыуын тотҡарлаусы йәки уға юл ҡуймаған тәбиғи йәки синтетик матдәләр.
  • Антистатик агенттар — статистик электр энергияһын кәметеүсе матдәләр, шампунь һәм сәс кондиционерҙарында ҡулланыла.
  • Бәйләүсе матдәләр кварцлы ҡом бөртөксәләрен һәм башҡа тултырғыстарҙы йәбештереү өсөн тәғәйенләнгән матдәләр.
  • Биологик өҫтәмәләр
  • Аҡлау агенттары — тире пигментацияһы менән көрәшкә ярҙам итә.
  • Үлән (үҫемлек) ингредиенттары бында үҫемлек экстракттары, майҙар һ.б. ингредиенттар инә, улар тирегә файҙа килтерә
  • Буфер матдәһе
  • Хелатинг (Челатинг) агенттары
  • Буяуҙар
  • Денатуранттар
  • Сәстәрҙе алыу өсөн матдәләр
  • Эмоленттар — тире һәм сәсте йомшартыусы матдәләр.
  • Эмульгаторҙар
  • Ароматизаторҙар
  • Дымды һаҡлаусы матдәләр — тирегә дымлылыҡ килтерә.
  • Контрастерҙар
  • Оксиданттар
  • Пигменттар
  • Консерванттар
  • Төрлө газдар
  • Тире регенерацияһы (тергеҙеүсе) ингредиенттары
  • Иретмәләр
  • Сурфактанттар — таҙартҡыстарҙа һәм шампуньдарҙа ҡулланыла
  • УФ-фильтрҙар — тирене һәм продуктты ҡояш нурланышынан һаҡлай.

Хәүефһеҙлек талаптары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһы (ISO) тейешле етештереү практикаһы режимына ярашлы косметик продукттарҙы хәүефһеҙ етештереү буйынса яңы тәҡдимдәр баҫтырып сығарҙы (GMP). Бер нисә илдең һәм төбәктең көйләүсе органдары ISO 22716:2007 стандартын ҡабул итте. ISO 22716 стандарты һуңғы косметика продукцияһын етештереү, төрөү, һынау, һаҡлау һәм ташыу менән шөғөлләнеүселәр өсөн сифат менән идара итеү системаһына (сифат менеджменты) комплекслы ҡарашты тәьмин итә. Стандарт сеймалды һәм компоненттарҙы ваҡытынан алда тапшырыуҙан алып һуңғы продуктты ҡулланыусыға ебәреүгә тиклем тәьмин итеү сылбырының бөтә аспекттарын үҙ эсенә ала[11].

Косметика составында хәүефле һәм файҙаһыҙ ингредиенттар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Косметикала зарарлы ингредиенттар һәм ҡушылмалар теләгәндән күпкә йышыраҡ осрай, ә ҡайһы берҙәре һаулыҡ өсөн реаль хәүеф тыуҙыра.

Хәүефле ингредиенттар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Косметиканың ҡайһы бер хәүефле ингредиенттары исемлеге[12]:

  • Хлороацетамид (консервант) — аллергик реакция ихтималлығы арҡаһында.
  • Этоксиэтанол
  • P-Gidroxyanizole (антиоксидант) — тиренең туҙыуы (дипегментация)
  • Пирокатехол (сәстәрҙә ҡулланыла)
  • Гексахлорофен (hexachlorophene)[13].
  • Пропелленттар (chlorofluorocarbon propellants)
  • Галогенацияланған салициланидидтар - улар косметик продукттарҙа тыйылған, сөнки етди тире ауырыуҙары тыуҙырыуы ихтимал [14]
  • Битионол (bithionol)
  • Цирконийлы комплекстар аэрозоль косметика продукттарында үпкәгә ағыулы тәьҫире, шул иҫәптән гранулома барлыҡҡа килеүе арҡаһында осрай. Метилен хлориды ((methylene chloride) — хайуандарға канцерогенлыҡ тыуҙырыуы һәм кеше һаулығына хәүеф тыуҙырыуы ихтимал[13][14].

Шулай уҡ һаулыҡҡа кире йоғонтоһо иҫбатланған: 1,4-диоксан, нитрозамин һәм химик матдәләр, улар эндокрин һәм гормональ системаларға йоғонто яһай.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Андреева Р. П. Косметика // Энциклопедия моды. — СПб.: Литера, 1997. — С. 212—214. — ISBN 5-86617-030-2.
  • Косметика // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  • Справочник по косметике / Под ред. М. А. Розентула. М., 1964
  • Косметика // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. Том 1 / Отв. ред. А.И. Ревин. — М.: Большая советская энциклопедия, 1959. — С. 287.
  • Косметические товары // Товарный словарь. Том 4 / Гл. ред. И. А. Пугачёв. — М.: Госторгиздат, 1958. — Стб. Ҡалып:-..
  • Кольгуненко И. И. Косметика для всех. М., 1965
  • Скотницки С., Шульган К. Бьюти-минимализм. Чем опасен гиперуход за кожей и что делать, чтобы не навредить себе = Dr. Sandy Skotnicki, Christopher Shulgan. Beyond Soap: The Real Truth About What You Are Doing to Your Skin and How to Fix It for a Beautiful, Healthy Glow / пер. с англ. А. Власюк. — М.: Альпина Паблишер, 2021. — 334 с. — ISBN 978-5-9614-3238-1..
  • Фатыхов C. Г. Мировая история женщины. — 2-е изд., испр. и доп. — Екатеринбург: Банк культурной информации, 2008. — 943 с. ISBN 978-5-7851-0653-6
  • Фридман Р. А. Косметика // Парфюмерия и косметика. — М.: Пищевая промышленность, 1968. — С. 49—189.
  1. ↑ Ожегов С. И. Толковый словарь русского языка / Шведова Н. Ю.. — М.: А ТЕМП, 2008. — 944 с. — ISBN 978-5-990-03586-7.
  2. ↑ Всемирная выставка. Париж. 1867. Иллюстрированное описание Всемирной промышленной выставки в Париже 1867 года. www.minfin.ru (10 декабрь 2018). — раздел Документы, Иллюстрированное описание, хроника выставки.
  3. ↑ Cosmetics Labeling Guide (ингл.). https://www.fda.gov (11 май 2017). Дата обращения: 5 май 2020. Архивировано 17 март 2020 года.
  4. ↑ История. www.cidesco.ru (2018). Дата обращения: 5 май 2020. Архивировано 16 июль 2020 года.
  5. ↑ Watts, Ian Red ochre, body painting, and language:interpreting the Blombos ochre (инг.) // Oxford University Press / Rudolf Botha, Chris Knight. — 2009. — С. 62–92.
  6. ↑ Camilla Power Cosmetics, Identity and Consciousness (инг.) // University of East London Journal of Consciousness Studies. — July 2010. — № 7—8. Архивировано из первоисточника 30 март 2021.
  7. ↑ Emile Durkheim. Moral education. — New York: Free Press of Glencoe, 1961. — С. 148-161 (236). — 283 с.
  8. ↑ Oumeish Youssef Oumeish The cultural and philosophical concepts of cosmetics in beauty and art through the medical history of mankind (инг.) // Elsevier Science Inc Clinics in Dermatology. — 2001. — С. 375—386. Архивировано из первоисточника 11 декабрь 2020.
  9. ↑ Cosmetics and your health fact sheet | womenshealth.gov (ингл.). web.archive.org (12 март 2013). Дата обращения: 15 декабрь 2020. Архивировано из оригинала 12 март 2013 года.
  10. ↑ 10,0 10,1 Браун Бобби. Макияж. Для новичков и профессионалов / Ошеверова Л.. — ОДРИ, 2010. — С. 56—66,74-76. — 232 с. — (KRASOTA. Макияж от профессионалов). — ISBN 978-5-699-43195-3.
  11. ↑ 14:00-17:00. ISO 22716:2007 (ингл.). ISO. Дата обращения: 16 октябрь 2020.
  12. ↑ LARRY E. MILLIKAN, MD Cosmetology, Cosmetics,Cosmeceuticals: Definitions and Regulations (инг.) // Elsevier Science Inc. Clinics in Dermatology. — 2001. — С. 372—374. Архивировано из первоисточника 20 октябрь 2020.
  13. ↑ 13,0 13,1 LARRY E. MILLIKAN, MD Cosmetology, Cosmetics,Cosmeceuticals: Definitions and Regulations (инг.) // Elsevier Science Inc. Clinics in Dermatology. — 2001. — С. 372—374. Архивировано из первоисточника 20 октябрь 2020.
  14. ↑ 14,0 14,1 Center for Food Safety and Applied Nutrition Prohibited & Restricted Ingredients in Cosmetics (инг.) // FDA. — 2020-09-09. Архивировано из первоисточника 22 октябрь 2020.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Косметика&oldid=1249481» битенән алынған