Эстәлеккә күсергә

Пермь университетының ботаника баҡсаһы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Пермь университетының ботаника баҡсаһы
Нигеҙләү датаһы 1922
Рәсем
Кем хөрмәтенә аталған Александр Германович Генкель[d]
Нигеҙләүсе Александр Германович Генкель[d]
Етәксе Александр Германович Генкель[d], Сабинин, Дмитрий Анатольевич[d], Владимир Исаакович Баранов[d] һәм Бынов, Фёдор Андрианович[d]
Дәүләт  Рәсәй
Административ-территориаль берәмек Пермь
Майҙан 3,3 гектар
Рәсми сайт psu.ru/podrazdeleniya/po…
Карта
 Пермь университетының ботаника баҡсаһы Викимилектә

А. Г. Ге́нкель исемендәге Пермь университетының ботаника баҡсаһы — асыҡ һәм ябыҡ грунттағы үҫемлектәрҙең иң ҙур коллекцияларының береһенә эйә булған ,Уралдың иң боронғо ботаника баҡсаһы. Илдә үҫемлектәрҙең тере коллекцияларының иң эре унауы исемлегенә инә һәм Рәсәйҙә цитрус үҫемлектәр төрҙәренең һәм сорттарының иң күп һанлы коллекцияһына эйә[1].

Майҙаны 1,97 гектар булған баҡсаның төп өлөшө университет ҡаласығы биләмәһендә урынлашҡан 58°00′24″ с. ш. 56°11′10″ в. д.HGЯO. Ботаника баҡсаһының майҙаны 1,33 га булған филиалы Пермь ҡалаһының Свердлов районында Пермь дәүләт милли тикшеренеү университеты биләмәһендә «Яланғас морон» ыҙанында урынлашҡан 57°57′04″ с. ш. 56°20′27″ в. д.HGЯO.

Ябыҡ грунтта экспозиция «Пермь геологик осоро үҫемлектәре».
Урал таштар баҡсаһы. Артҡы планда йәш ағасГинкго билоба, пермь геологик осороноң тере ҡаҙылмаһы.
«Уртаса климат зонаһының моделле фитоценоздары фрагменттары менән экологик һуҡмаҡ» экспозиция участкаһы

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Пермь университеты ҡарамағындағы ботаника баҡсаһын булдырыуҙа эре сәнәғәтсе, меценат Н. В. Мешков һәм күренекле ғалим, ботаника докторы, Пермь университеты профессоры А. Г. Генкель ҡатнашалар.

Н. В Мешков ҙур «Халыҡ баҡсаһы» ҡороуҙы планлаштыра, ул «Пермь ҡалаһы халҡына саф һауала күңелле ял итеү һәм йөрөү урыны булып хеҙмәт итергә» тейеш була[2] 1915 йылда был маҡсат өсөн Н. В. Мешков Мәскәүҙән билдәле ландшафт архитекторы Э. А. Майерҙы саҡыра, ул баҡса проекты авторы була[3].

Ботаника баҡсаһын төҙөү буйынса эштәр 1922 йылда профессор А. Г. Генкель инициативаһы буйынса башлана. Уның уйы буйынса, тере үҫемлек коллекцияһы, иң элек, ботаника дисциплиналарын уҡытыу һәм морфология һәм үҫемлектәрҙең систематикаһы, үҫемлектәр физиологияһы, фармакология һәм фармакогнозия кафедралары үткәргән ғилми тикшеренеүҙәр өсөн төҙөлөргә тейеш була.

1923 йылда Пермь университетының ботаника баҡсаһы алмаштырырға тәҡдим иткән тәүге орлоҡ Индексы сыға.

1927 йылда А. Г. Генкелдың вафатынан һуң баҡсаға үҙенә нигеҙ һалыусының исеме бирелә.

1934 йылда ботаника баҡсаһында фәнни лаборатория ойоштороу башлана, музей һәм китапхана асыла, улар баҡсаның төп үҫемлек культуралары менән таныштыра.

1989 йылда Пермь өлкә башҡарма комитетының 1989 йылдың 17 февралендәге 35-се ҡарары менән ботаника баҡсаһы өлкә әһәмиәтендәге тәбиғәт ҡомартҡыһы тип иғлан ителә.

Баҡсаға нигеҙ һалынғандан алып Санкт-Петербургта А. Г. Генкел тарафынан 1896 йылда ултыртылған һәм 17 йәштә Пермь университетына эләккән йөрәк япраҡлы йүкәнең, Канар финигының боронғо экземплярының[4]: финик пальмаһының мемориаль үҫентеләре һаҡланған[5][6][7].

Ботаника баҡсаһы директорҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • А. Г. Генкель (1922—1927)
  • Д. А. Сабинин (1927—1928)
  • В. И. Баранов (1929—1930)
  • Е. А. Павский (1930—1941)
  • Ф. А. Бынов (1941—1948)
  • Н. М. Колмогоров (1948—1966)
  • В. С. Николаев (1966—1967)
  • В. М. Яценко (1967—1973)
  • Матвиенко Л. И. (1974—1976)
  • В. Т. Десятский (1976—1978)
  • А. Н. Захаров (1978—1980)
  • Ю. Н. Семенов (1980—1984)
  • Н. Н. Портениер (1984—1985)
  • П. А. Бабич (1986—1998)
  • С. А. Шумихин (1999)[8]

Хәҙерге осорҙа

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ботаника баҡсаһы уҡыу-ғилми учреждениеһы һәм айырыуса һаҡланған тәбиғәт биләмәһе (төбәк әһәмиәтендәге)[9] статусына эйә .

Пермь университетының ботаника баҡсаһы алмаштырыу өсөн башҡа ботаника баҡсаларына йыл һайын 1000-дән ашыу орлоҡ исемлеге[10] тәҡдим итә. Ул Рәсәйҙең һәм сит илдәрҙең 250-нән ашыу ботаника баҡсалары һәм учреждениелары, шул иҫәптән — Пермь ауыл хужалығы академияһы, Пермь дәүләт гуманитар-педагогия университеты, Төмән университеты, Ярославль педагогия университеты менән хеҙмәттәшлек итә, Урал һәм Волга буйы ботаника баҡсалары Советы, Рәсәй ботаника баҡсалары Советы[11] составына инә, үҫемлектәрҙе һаҡлау буйынса Халыҡ-ара программаларҙа ҡатнаша.

Баҡсаның фәнни-тикшеренеү эше үҫемлектәрҙе интродукциялау һәм климатҡа яраҡлаштырыу аша[12] Урал алды шарттарына сыҙамлы һәм продуктив яңы сорттарын һәм формаларын һайлап алыу һәм сығарыу менән бәйле: уның оранжереяларында банандар[13], ананастар[14], папайя, виноград һәм цитрустар үҫә һәм өлгөрә, лотос сәскәһе һәм амазония томбойоғо сәскә ата[15], бында Рәсәйҙең цитрус үҫемлектәренең иң ҙур коллекцияһы урынлашҡан[1], сәскә-декоратив үҫемлектәрҙең яңы сорттары һәм формалары сығарыла.

Бында йыл һайын 350-нән ашыу гладиолус гибридтарын һайлап алыу һәм баһалау үтә, яңы сорттары патентлана[16][17]. Уның коллекцияларында бөтәһе 7500-ҙән ашыу таксонадары булған яҡынса 5000 төр үҫемлектәр бар[18][19].

Ботаника баҡсаһы биләмәһендә «Экологик һуҡмаҡ» экспозицион комплекс эшләй, ул уртаса климат бүлкәтенең моделле фитоценоз коллекцияларынан, һәм бер нисә уртаса климат, тропикоген һәм субтропикоген флораның тематик экспозицияһынан ғибәрәт. Асыҡ грунттағы үҫемлектәр коллекцияһы 10 төп һуҡмаҡ экспозицияларында: «Эфемероидтар», «Лиандар», «Биологик сәғәттәр», «Альпинарий», «Һыу ятҡылығы һәм яр буйы-һыу үҫемлектәре», «Һаҙлыҡ», «Күләгәле баҡса», «Алыҫ Көнсығыш флораһы экспозицияһы», «Рәсәй һәм Пермь крайының Ҡыҙыл китабы үҫемлектәре төрҙәре», «Өҙлөкһөҙ сәскә атыусы мезофиттар миксбордеры»[20] күрһәтелә. Ябыҡ грунт экспозицияһы фонд оранжереяһының алты бүлеге грунт майҙансығында урынлашҡан, шуларҙың бишәүһе субтропиктарға һәм тропиктарға хас үҫемлектәр формацияһын имитациялай: «Дымлы тропиктар», «Ҡоро тропиктар», «Эпифиттар», «Кактустар һәм суккуленттар», «Тропикоген флораның Файҙалы үҫемлектәре». Бынан тыш, оранжереяла «Пермь геология осоро үҫемлектәре» экспозицияһында үҙенсәлекле, донъяла берҙән-бер үҫемлектәр коллекцияһы күрһәтелә[21]. Мемориаль оранжереяла субтропик үҫемлектәр коллекцияһы урынлашҡан.

Йыл һайын асыҡ һәм ябыҡ грунттың экспозициялары буйлап 1 меңдән ашыу күҙәтеү һәм тематик экскурсиялар үткәрелә, үҫемлектәр күргәҙмәләре ойошторола[9].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Урожай цитрусовых собрали в ботаническом саду Пермского госуниверситета // Интерфакс. 29.11.2017.
  2. ↑ Майер Э. А. Проект устройства Народного сада при ночлежном доме имени Е. И. Мешковой. Пермь. М., 1916. 16 с. С .1.
  3. ↑ Майер Э. А. Проект устройства Народного сада при ночлежном доме имени Е. И. Мешковой. Пермь. М., 1916. 16 с.
  4. ↑ Ботанический сад ПГУ, ботанический сад регионального значения 2018 йыл 21 август архивланған. // Энциклопедия «Пермский край».
  5. ↑ Выпускники Пермского университета встали на защиту вековой пальмы(недоступная ссылка) // ГТРК Пермь. 12.02.2015.
  6. ↑ Сущек Г. Пальму польют «Кипяточком». Ботанический сад Пермского университета станет концертной и образовательной площадкой 2018 йыл 21 август архивланған. // Звезда. 24 января 2018.
  7. ↑ Спасти пальму Генкеля! 2018 йыл 21 август архивланған. // Пермский региональный правозащитный центр. 31.03.2015.
  8. ↑ Учебный ботанический сад. Исторический очерк 2018 йыл 21 август архивланған. // ПГНИУ.
  9. ↑ 9,0 9,1 Ботанический сад Пермского государственного университета // Культура. РФ. Портал культурного наследия, традиций народов России.
  10. ↑ Список семян и спор, предлагаемых для обмена Ботаническим садом имени проф. А. Г. Генкеля / Index seminum et sporarum quae hortus botanicus universitatis biarmiensis pro mutua commutatione offert 2018 йыл 5 сентябрь архивланған. // ПГНИУ.
  11. ↑ Ботанический сад Пермского университета // Наш Урал. 15.01.2016.
  12. ↑ Основные научные направления. Ботанический сад 2018 йыл 8 август архивланған. // ПГНИУ.
  13. ↑ Семенко К. В Перми созрели бананы // Российская газета. 10.01.2012.
  14. ↑ Бахарев К. Пермские студенты к Татьяниному дню вырастили ананас // Российская газета. 24.01.2011.
  15. ↑ Карнаухов И. В Перми вырастили гигантскую амазонскую кувшинку // Российская газета. 27.08.2014/
  16. ↑ В ботаническом саду ПГНИУ вывели четыре новых сорта гладиолусов // Аргументы и факты. 12.04.2018.
  17. ↑ В Перми вырастили гладиолус сорта «Седой Урал» // EG.RU — информационно-новостной портал. 12 апреля 2018.
  18. ↑ Шумихин С. А. Гинкго двулопастный (Ginkgo biloba l.): история культуры, перспективы интродукции в городских условиях Перми Состояние и охрана окружающей среды г. Перми. Пермь, 2014. С. 56.
  19. ↑ Ботанический сад. Исторический очерк 2018 йыл 21 август архивланған. // ПГНИУ
  20. ↑ Об утверждении Положений об особо охраняемых природных территориях регионального значения Краснокамского, Нытвенского, Оханского, Пермского муниципальных районов Пермского края г. Перми 2018 йыл 5 сентябрь архивланған. // Министерство природных ресурсов, лесного хозяйства и экологии Пермского края. Приказ от 11.07.2016.
  21. ↑ Шумихин С. А. Концепция пермского геологического периода в экспозиционном комплексе фондовой оранжереи ботанического сада Пермского университета // Биологическое разнообразие. Интродукция растений Материалы Шестой Международной научной конференция 20-25 июня 2016 г.. Санкт-Петербург, Россия. С. 71-74.

Сығанаҡтар һәм һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Ботаник баҡсаһы Тураһында Генкель ПГУ о. а. / / Иҡтисад (Пермь). 1925. № 1.
  • Ер Демьянов И, С Шумихин А. Пермь ҡалаһында ҡайһы бер тикшеренеүҙәр университетының ботаника баҡса антэкологический дарыу үҫемлектәре // дарыу үҫемлектәре: фундаменталь һәм ғәмәли проблема: i халыҡ-ара фәнни конференция материалдары (2013 йылдың 21-22 майында. новосибирск ҡалаһы). Новосиб. аграр воронежского. ул-новосибирск т.: изд-во ИНГАУ, 2013. С 38-39.
  • Алла майер э. и. исемендәге халыҡ йорто янындағы баҡса төҙөлөшө проекты мешкова ночлежный. Пермдә. М., 1916. 16 б.
  • Шумихин с. а. исемендәге пермь дәүләт университеты профессоры г. а. генкель ботаника баҡсаһы (тарихи очерк) // өлкәләре һәм пермь ҡатламдары үҫемлектәрҙе һаҡлау ул: ғилми хеҙмәттәр йыйынтығы Межвузовский. Пермь, 2003. С 45-52.
  • Шумихин а. с пгу ботаника баҡса // Пермь өлкәһендә айырыуса һаҡланған тәбиғәт территориялары. Реестрында. Пермь: донъя Китап, 2002. 250. с.
  • Шумихин А. С., Л. В. Аксенов, Н Зенков. Алдағы йылда рф ҡыҙыл китабына үҫемлектәрҙең коллекция пермь дәүләт университетының ботаника баҡса // флораһын һәм үҫемлектәр донъяһын һаҡлау кавказда проблемалары: халыҡ-ара фәнни конференция материалдары арналған 170 йыллығына Сухумский ботаник баҡсаһы, 115-летию Сухумский дендропаркының субтропик, 80-105 йыллығына һәм профессор г. айба-Колаковский йыллығына профессор а. а. (Сухум, 2011 йылдың октябрендә 5-9). Сухум: 2011. С 474—479.
  • Шумихин а. с., д. в. Саран Экология-пермь дәүләт университетының ботаника баҡсаһы комплексы экспозицияһының // университеты томск дәүләт хеҙмәте. 274 та. Көкөрт. биологик: ботаника баҡсаһы. Интродукцияһы проблема. Томск: изд-во Була. ул-шул, 2010. С 442—445.
  • Шумихин А. С. комплексы концепцияһын экспозицион пермь университетының ботаника баҡса Экология // Ярославль педагогия вестник. 2012. № 4 Та. II (психологик-педагогик фән). С 209—213.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Пермь_университетының_ботаника_баҡсаһы&oldid=1270737» битенән алынған