Светляков Анисим Илларионович

Анисим Илларионович Светляков
220
Тыуған ваҡыты	17 февраль 1897({{padleft:1897|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:17|2|0}})
Тыуған урыны	Белебеевский уезд Рәсәй империяһы Өфө губернаһы Баҡалы улусы Ҡаҙансы ауылы
Үлгән ваҡыты	13 май 1977({{padleft:1977|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:13|2|0}}) (80 йәш)
Вафат урыны	Ленинград, СССР
Хеҙмәт иткән урыны	Рәсәй империяһы РСФСР СССР
Хеҙмәт итеү йылдары	1916—1918 {{ {{{1}}} | размер = | alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы | shortname alias = СССР | flag alias = Flag of the Soviet Union.svg | flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg | flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg | flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg | flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg | flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg | flag alias-армия = Red Army flag.svg | flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg | var1 = 1923 | var2 = ВМС | var3 = ВМС-1924 | var4 = ВМС-1935 | var5 = армия | var6 = ВВС | variant = }} 1918—1955
Хәрби звание	младший унтер-офицер (Российская империя) Ҡалып:Гвардейский знак Генерал-майор генерал-майор (СССР)
Командалыҡ итеү	• 5-я стрелковая дивизия (1-го формирования)  • 14-я стрелковая бригада  • 204-я воздушно-десантная бригада (2-го формирования)  • 235-я стрелковая дивизия (2-го формирования)  • 166-я стрелковая дивизия (2-го формирования)

Анисим Илларионович Светляков (17 февраль 1897, Рәсәй империяһы, Өфө губернаһы, Ҡаҙансы ауылы — 13 май 1977, Ленинград, СССР) — совет хәрби етәксеһе, генерал-майор (03.06.1944).

Биографияһы

Тыуған 1897 йылдың 17 февралендә Башҡортостандың Баҡалы районы Ҡаҙансы ауылында тыуған. Урыҫ.

Хәрби хеҙмәте

Беренсе донъя һуғышы һәм революция

1916 йылдың майында армияға алына һәм Сембер ҡалаһындағы Литва короле Виктор Эммануил III 5-се улан полкының запас эскадронына алына. 1917 йылдың 23 июнендә пулемётты өйрәнеү инструкторлыҡ күнекмәләре тамамлана, А. И. Светляков кесе унтер-офицер дәрәжәһенә үрләтелә һәм фронтҡа полкка оҙатыла. 1918 йылдың февраль аҙағында демобилизациялана.

Граждандар һуғышы

1918 йылдың 10 авгусында үҙ теләге менән Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының 1-се формирование 30-сы уҡсылар дивизияһына (4-се Урал уҡсылар дивизияһы) сафына килә. 262-се уҡсылар полкының атлы разведкаһында отделение командиры һәм взвод командиры ярҙамсыһы вазифаһында хеҙмәт итә. 1919 йылдың октябрендә полк 30-сы кавалерия полкы тип үҙгәртелә. Көнсығыш һәм Көньяҡ фронттарҙа адмирал А. В. Колчак һәм генерал П. Н. Врангель ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғыша. 1921 йылдың февралендә ул дивизия мәктәбенә гренадер взводы командиры итеп күсерелә. Был вазифала Н.И. Махноның ҡораллы формированиеларына ҡаршы көрәштә ҡатнаша.

Ике һуғыш араһындағы йылдар

1923 йылдың авгусында 5-се Елисаветград кавалерия мәктәбенә (аҙаҡ ул С. М. Будённый исемендәге Украина кавалерия мәктәбе тип үҙгәртелә) командировкаға ебәрелә. 1923 йылдан алып ВКП(б) ағзаһы. Мәктәпте тамамлағандан һуң, 1926 йылдың сентябрендә, Сталинабад (Дүшәмбе) ҡалаһында урынлашҡан Төркөстан фронтының 7-се айырым Төркөстан кавалерия бригадаһының 79-сы кавалерия полкына хеҙмәт итергә ебәрелә, унда командир ярҙамсыһы һәм эскадрон командиры, полк мәктәбе взвод командиры булып хеҙмәт итә һәм полк мәктәбе начальнигы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы була. 1930 йылдың апрель-июль айҙарында Проскуров ҡалаһындағы 11-се автобронедивизионда стажировка үтә, ҡайтҡас йәнә 7-се айырым Төркостан кавалерия бригадаһының 79-сы кавалерия полкы эскадроны менән, һуңғараҡ Урта Азия хәрби округының (САВО) 17-се гвардия кавалерия дивизияһы (20-се тау-кавалерия дивизияһы) менән командалыҡ итә. 1930 йылдың декабрендә Термез ҡалаһына 81-се кавалерия полкына шул уҡ вазифаға күсерелә. 1931 йылдың ноябренән 1932 йылдың июненә тиклем Новочеркасск ҡалаһында Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының кавалерия команда составын камиллаштырыу курстарында (КУКС) ҡайтанан әҙерлек үтә. Уҡыуҙы тамамлағас, Урта Азия хәрби округы штабындағы мотомеханизацияланған частары ғәскәрҙәренең уҡыуҙар пункты начальнигы итеп ебәрелә. 1932 йылдың ноябрендә 81-се кавалерия полкына әйләнеп ҡайта һәм полк мәктәбе начальнигы, хужалыҡ өлөшө буйынса полк командиры ярҙамсыһы булып хеҙмәт итә, ә 1937 йылдың октябренән полк командованиеһына инә. 1938 йылдың октябрендә майор Светляков Төньяҡ-Кавказ хәрби округы 10-сы Тёрск-Ставрополь казак дивизияһының 19-сы кавалерия полкы командиры вазифаһына күсерелә. 1941 йылдың апрелендә Мәскәү хәрби округының 21-се механизацияланған корпусы 185-се моторлаштырылған дивизияһы командиры урынбаҫары итеп тәғәйенләнә.

Бөйөк Ватан һуғышы

Һуғыш башланғанда элекке вазифаһында була. 1941 йылдың 24 июненән дивизия корпус составында Төньяҡ-Көнбайыш фронтҡа оҙатыла һәм сик буйы һуғышында ҡатнаша. 27 июндән 3 июлгә тиклем ул Даугавпилс ҡалаһы янында дошман частарына ҡаршы һуғыша, һуңынан 27-се армия составында Псков күленә ҡойған Великая йылғаһы сигенә сыға. Июль уртаһында дивизия 27-се һәм 22-се армиялар тоташҡан урында, Опочек ҡалаһы районында хәрәкәт итә, артабан Новгород йүнәлешенә сигенә. 27 августан полковник Светляков 27-се армияның 1-се формирование 5-се уҡсылар дивизияһы командованиеһына инә. 6 сентябрҙә Новгород янында ул ауыр контузия ала, унан һуң 20 октябргә тиклем госпиталдәрҙә дауалана. Һауығыу менән уны Төньяҡ кавказ хәрби округындағы 14-се айырым уҡсылар бригадаһы командиры итеп тәғәйенләйҙәр. Декабрь уртаһында бригада Мәскәү оборона зонаһы составына күсерелә, һуңынан 1942 йылдың ғинуарынан Төньяҡ-Көнбайыш фронттың 1-се гвардия уҡсылар корпусына инә. 4 февралдә полковник Светляков «эшмәкәрлек күрһәтмәгәне, ойоштороуға һәләтһеҙлеге һәм частар менән идара итә белмәгәнлеге өсөн вазифаһынан бушатыла һәм судҡа тарттырыла. Төньяҡ-Көнбайыш фронты хәрби трибуналының 1942 йылдың 3 мартындағы хөкөм ҡарары менән төҙәтеү-хеҙмәт лагерына, хәрби хәрәкәттәр тамамланғансы кисектереп тороп, 10 йылға хөкөм ителә.

12 мартта дошман тылында булған 204-се һауа-десант бригадаһына командалыҡ яуаплығын ҡабул итә. Ҡамалыуҙан сыҡҡас, ул 11-се армияға буйһона. 27 мартта, был бригада менән етәкселек иткәндә, һөжүм барышында полковник Светляков яралана һәм тылға эвакуациялана. Июль башына тиклем хәрби госпиталдә дауалана, һуңынан Төньяҡ-Көнбайыш фронтҡа ебәрелә. Августан 53-сө армия составына ингән 235-се уҡсылар дивизияһы 80-се уҡсылар полкы менән командалыҡ итә. Төньяҡ-Көнбайыш фронт хәрби советының 1942 йылдың 19 ноябрендәге ҡарары менән хөкөм ҡарары алып ташлана. Декабрҙән Светляков Төньяҡ-Көнбайыш фронтының 235-се уҡсылар дивизияһы командиры урынбаҫары вазифаһына тәғәйенләнә. Дивизия командиры полковник Ф. Н. Ромашин яраланғандан һуң, 1943 йылдың 19 ғинуарынан 10 мартына тиклем ваҡытлыса дивизияға командалыҡ итә. 1943 йылдың апрелендә дивизия 27-се армия составында Ставка резервында була, һуңынан Степной хәрби округына Рязань өлкәһенең Лебедянь станцияһы районына күсерелә. 9 июлдән уның частары Курск һуғышында, Белгород-Харьков һөжүм итеү операцияһында ҡатнаша. Сентябрҙә ул часть 4-се гвардия армияһының 20-се гвардия уҡсылар корпусы составына инә һәм сигенеүсе дошманды эҙәрлекләй. Сентябрь аҙағында дивизия Юғары Баш командовниеһы Ставкаһы резервына яңынан ойоштороуға сығарыла, һәм 6-сы гвардия армияһына инә. Ноябрь башында часть Невель ҡалаһы районына күсерелә һәм 1-се Балтик буйы фронтының 4-се удар армияһының 60-сы уҡсылар корпусы составында ҡаланан көньяҡтараҡ дошман төркөмдәрен тар-мар итеү буйынса ауыр һөжүм итеү һуғыштары алып бара.

1943 йылдың 23 ноябренән полковник Светляков 2-се формирование 166-сы уҡсылар дивизияһы менән командалыҡ итергә рөхсәт ала. Уның частары Витебск - Полоцк тимер юлын өҙөү маҡсатында 2-се гвардия уҡсылар корпусы составында һөжүм итеү һуғыштары алып бара. 1944 йылдың февралендә дивизия Идрица районына 120 километрлыҡ марш ойоштора, унда 6-сы гвардия армияһына инә. Ошо армия составында Витебск-Орша, Полоцк һәм Шяуляй һөжүм итеү операцияларында ҡатнаша. 22 июндән 8 авгусҡа тиклем дивизия һуғыша-һуғыша 370 саҡрымдан ашыу юл үтә һәм 480 тораҡ пунктты, шул иҫәптән Браслав, Субата (Субате) ҡалаларын азат итә. 1944 йылдың сентябренән был дивизия частары 1-се Балтик буйы фронтының 4-се удар һәм 6-сы гвардия армиялары составында Рига һәм Мемель һөжүм итеү операцияларында ҡатнаша.

1944 йылдың 17 октябрендә генерал-майор Светляков яралана һәм госпиталгә эвакуациялана. 15 декабрҙән йәнә 166-сы Ҡыҙыл Байраҡлы уҡсылар дивизияһына командалыҡ итә. 1945 йылдың февраль-мартында уның частары 2-се Балтик буйы фронтының 6-сы гвардия армияһы 22-се һәм 2-се гвардия уҡсылар корпустары составында оборонала була, март аҙағынан Елгава (Митава) - Либава тимер юлы буйлап һөжүм итә. 30 марттан был частар Ленинград фронты Курляндия ғәскәрҙәре төркөмөнөң 6-сы гвардия армияһы составына инә.

Һуғыш ваҡытында дивизия командиры Светляков Юғары Баш командующийҙың рәхмәт хаттарында ике тапҡыр телгә алына

Һуғыштан һуң

Һуғыштан һуң Балтик буйы хәрби округында дивизияға етәкселек итеүен дауам итә. 1945 йылдың сентябрендә Оборона Халыҡ Комиссариатының Контрразведка Баш Идаралығы (ГУК НКО) ҡарамағына индерелә. 1946 йылдың ғинуарынан Ленин, Ҡыҙыл Байраҡ, Суворов орденлы Советтар Союзы Геройы И. В. Панфилов исемендәге 8-се Режицк гвардия уҡсылар дивизияһының командир урынбаҫары вазифаһын башҡара. 1947 йылдың апреленән - Ленинград хәрби округы оборонаһы штабының всевобуч бүлеге начальнигы. 1948 йылдың июленән, бүлекте штаттан сығарыуға бәйле, округ ғәскәрҙәре командующийы ҡарамағына индерелә, ә сентябрҙә 22-се пулемёт-артиллерия дивизияһы командиры урынбаҫары итеп тәғәйенләнә. 1948 йылдың декабренән 1950 йылдың мартына тиклем М. В. Фрунзе исемендәге Хәрби академия ҡарамағындағы уҡсылар дивизияһы командирҙарын камиллаштырыу курстарында әҙерлек үтә, уны тамамлағас, Ленинград хәрби округының юғары уҡыу йорттары бүлек начальнигы итеп тәғәйенләнә. 1955 йылдың 18 октябрендә гвардия генерал-майоры Светляков отставкаға ебәрелә.

1977 йылдың 13 майында вафат була. Санкт-Петербург ҡалаһының Большеохтинский зыяратында ерләнгән.

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре

• Ленин ордены (21.02.1945)
• биш Ҡыҙыл Байраҡ ордены (18.11.1943, 07.03.1944, 10.07.1944, 03.11.1944, 20.06.1949)
• ике Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (30.08.1943, 28.10.1967)
  • шул иҫәптән миҙалдар:
  • «Эшсе-Крәҫтин Ҡыҙыл Армияһына XX йыл» юбилей миҙалы (1938)
  • «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы (1945)
  • «СССР Ҡораллы Көстәре ветераны» миҙалы (1976)
• Бүләккә бирелгән ҡорал (шашка).

А. И. Светляков билдәләнгән Юғары Баш Командующий бойороҡтары, Рәхмәт хаттары.

• Невель ҡалаһынан көньяҡҡа табан немецтарҙың ныҡлы оборонаһын өҙөү буйынса уңышлы операция үткәргәне өсөн. 1943 йылдың 21 декабре. № 50.
• Рига ҡалаһынан көньяҡ-көнсығыштараҡ дошмандың тәрән эшелонлы обороналаныуын өҙөү, немецтарҙың мөһим оборона пункттары - Бауска, Иецава, Вецумниеки (Вецмуйж) һәм Көнбайыш Двина - Яунелгава һәм Текаваға эйә булыу, шулай уҡ 2000-дән ашыу башҡа тораҡ пункттарын биләгән өсөн. 1944 йылдың 19 сентябре. № 189.

Әҙәбиәт

• Ҡалып:Книга:Комдивы т5
• Алексеев М. А., Колпакиди А. И., Кочик В. Я. Энциклопедия военной разведки. 1918-1945 гг.. — М.: Кучково поле, 2012. — 976 с. — ISBN 978-5-9950-0219-2.
• Коллектив авторов: к. и. н. М. Э. Морозов (руководитель), к. и. н. В.Т. Елисеев, к. и. н. К.Л. Кулагин, С.А. Липатов, к. и. н. Б.Н. Петров, к. и. н. А.А. Черняев, к. и. н. А.А. Шабаев. Великая Отечественная война 1941—1945 гг. Кампании и стратегические операции в цифрах. В 2-х томах. — М: Объединённая редакция МВД России, 2010. — Т. 1. — 608 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-8129-0099-1.
• М. Л. Дударенко, Ю. Г. Перечнев, В. Т. Елисеев и др. Освобождение городов: Справочник по освобождению городов в период Великой Отечественной войны 1941–1945 / под общ. ред. генерала армии С. П. Иванова. — Институт военной истории МО СССР. Центральный архив МО СССР. — М: Воениздат, 1985. — 598 с. — (Справочник). — 50 000 экз.

Һылтанмалар

• «Память Народа» — информационный проект