Сиваш

Сиваш
Сиваш
	укр. Сиваш, крымскотат. Sıvaş, Сываш
	; Ҡултыҡтың йыһандан төшөрөлгән төньяҡ-көнбайыш өлөшө
	Координаты: пропущена долгота;
Юғарылағы акваториялар	Азов диңгеҙе, Атлантик океан
Ил	Рәсәй Федерацияһы/ Украина;
Майҙаны	2560 км²
Иң ҙур тәрәнлек	3 м
Уртаса тәрәнлек	1 м
Тоҙлолоғо	50 ‰
Ҡойоусы йылға	Салгир
	Сиваш Викимилектә

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Сиваш (мәғәнәләр).

Сиваш, йәки Серек диңгеҙ (укр. Сиваш, Гниле Море, ҡырымтат. Sıvaş, Çürük Deñiz, Сываш, Чюрюк ДенъизSıvaş, Çürük Deñiz, Сываш, Чюрюк Денъиз) — Азов диңгеҙнең көнбайыш ҡултығы. Сиваш Ҡырым ярымутрауын материктан айырып тора. Улар араһынан Ҡырым (Автономиялы) Республикаһы^[1] менән Украинаның Херсон өлкәһе араһында сик үтә. Сиваш Ҡырым татарҙары (ҡырымтат. sıvaş, сывашsıvaş, сываш) теленән тәржемә иткәндә «бысраҡ» тигәнде аңлата.

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Азов диңгеҙенән Сивашты оҙон Арабат уғы айыра, диңгеҙ менән Генич һәм Промоин боғаҙҙары менән тоташа. Ҡара диңгеҙҙән тар ғына Перекоп муйыны менән айырыла. Тар Чонгар боғаҙы Сивашты көнсығыш һәм көнбайыш өлөшкә бүлә.

Сиваш майҙаны 2560 квадрат километр тәшкил итә. Һай булыу сәбәпле (иң тәрән ере — 3 метр, нигеҙҙә 0,5—1,0 м), йәйгеһен һыуы ныҡ йылына һәм серек еҫе сығара, шуға күрә сығанаҡты Серек диңгеҙ тип йөрөтәләр. Ошо уҡ сәбәп һөҙөмтәһендә диңгеҙ һыуы ныҡ парға оса һәм Сиваш ныҡ минералләшкән.

11 тоҙло һәм әсе тоҙло ҡултыҡтарҙан тора.

Оҙонлоғо — яҡынса 200 км. Киңлеге — 2-35 км.

Тәбиғи майҙаны — 2500 кв.км, шул иҫәптән 100 квадрат километр самаһы утрауҙарға һәм 560-ы квадрат километры ваҡыты-ваҡыты менән генә һыу ҡаплаған учаткаларға тура килә.

Азов диңгеҙе һыуҙары менән туҡлана.

Сиваш ярҙары башлыса түбән, һөҙәк, йәйгеһен тоҙ ҡатламдары менән ҡаплана.

Төбөнә 5 метрға тиклем һәм унан да күберәк ләм ҡатламы ултырған. Тоҙлолоғо 22 проценттан (төньяҡта) 87 процентҡа (көньяҡта) тиклем.

Сивашһыуында тнатрий, магний, калий, бромлы магний һәм башҡа тоҙҙарҙың хлорлы ҡатнашмалары бар.

Тоҙ сығарыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тоҙҙоң дөйөм тоҙ запасы яҡынса 200 миллион тонна тип иҫәпләнә^[2].

Сиваштың минераь байлыҡтары базаһында Перекоп бром, фосфор ашламалары етештереүсе Ҡырым Титаны һәм Ҡырым содаһы заводтары төҙөлгән.

Сиваштың Перекоп муйыны менән сиктәш көнбайыш өлөшө дамба менән айырылған һәм, муйындағы бер нисә күл кеүек үк, гигант химия ҡалдыҡтары урынына әйләндерелгән.