Суворова Наталья Александровна

Суворова Наталья Александровна
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы
Тыуған көнө	1 август 1775({{padleft:1775|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:1|2|0}})
Вафат булған көнө	30 март 1844({{padleft:1844|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:30|2|0}}) (68 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, Рәсәй империяһы
Ерләнгән урыны	Сергиева Приморская пустынь[d]
Атаһы	Александр Васильевич Суворов[d]
Әсәһе	Варвара Ивановна Суворова[d]
Бер туғандары	Суворов, Аркадий Александрович[d]
Хәләл ефете	Николай Александрович Зубов[d]
Балалары	Платон Николаевич Зубов[d], Ольга Николаевна Зубова[d], Зубов, Валериан Николаевич[d], Зубов, Александр Николаевич[d], Вера Николаевна Зубова[d] һәм Любовь Николаевна Зубова[d]
Нәҫеле	Зубовы[d]
Уҡыу йорто	Смольный институт благородных девиц[d]
Суворова Наталья Александровна Викимилектә

Графиня Наталья Александровна Зубова (ҡыҙ фамилияһы Суворова; 1 август 1775 йыл — 30 март 1844 йыл) — фельдмаршал Суворовтың берҙән-бер ҡыҙы, атаһы уны иркәләп «Суворочка» тип йөрөткән. Екатерина II-нең һуңғы фавориты Николай Александрович Зубовтың туған энеһенә кейәүгә сыға.

Биографияһы

Александр Суворов һәм уның ҡатыны Варвара, тыумыштан кенәз ҡыҙы Прозоровская, ғаиләһендә тыуған. Атаһы атағанса, Суворочка ата-әсә араһындағы низағтар арҡаһында ғаиләһендә оҙаҡ йәшәмәгән. 1779 йылда Екатерина II, Суворовтың үтенесе буйынса, Натальяны Смольный институтҡа тәрбиәгә бирә.

Унда ул башҡа ҡыҙҙар менән бер рәттән ун ике йыл буйы уҡыған. Үҙенсәлекле һәләттәре менән айырылып тормаһа ла, ләкин даны ала «мәрхәмәтле, эскерһеҙ бәләкәй зат» тигән дан дан алған. Атаһының гел юлда, хәрби хеҙмәте буйынса даими ситтә тороуы ҡыҙы менән тейешле күрешеү мөмкинлеген бирмәгән, әммә атаһы уға алыштарҙағы арауыҡтарҙа күп хат яҙған. Һаҡланып ҡалған хаттар һаҡланған, улар, уйынлы-ысынлы булыуына ҡарамаҫтан («ҡабырғамда пушка эре йәҙрәһе, һул ҡулымда пуля яһаған тишек, һыбай йөрөгән атымдың моронона аттылар»), атай кешенең ҡыҙына ҡарата тәрән һәм наҙлы хистәре менән тулы:

1791 йылдың 5 мартында Екатерина II графиня Суворова-Рымникскаяны, атаһы хеҙмәте буйынса, фрейлина итеп иғлан иткән. Әммә Санкт-Петербургҡа ҡайтҡандан һуң, Суворов ҡыҙын һарайҙан ала ла, үҙенең туғанының ҡыҙы туғанының ҡыҙы племянница кенәз ҡыҙы Аграфена Ивановна Горчаковаға өйләнгән Д. И. Хвостовҡа йәшәргә урынлаштыра. Императрица риза булмаһа ла, 1792 йылда уға үҙенең вензелен ҡуйған.

Кейәүгә сығыуы

Суворовтың даны арҡаһында уның ҡыҙы бик күп кейәү егеттәрҙең иғтибар объектына әйләнгән. Уның яҙмышында императрица үҙе ҡатнашҡан. Башта Суворов ҡыҙын үҙенең офицеры Золотухинға кейәүгә бирергә ниәтләгән, әммә ул Измаил янында һәләк булған. Улының никахы аша Суворовты, батша һарайында Потёмкиндың йоғонтоһон кәметеү маҡсатында, үҙенең яғына ауҙарырға тырышҡан генерал-фельдмаршал кенәз Н. И. Салтыковтың улы кенәз Д. Н. Салтыков (1767—1826) шундай кейәүҙәрҙең береһе булған. Әммә интрига килеп сыҡмай, һәм Салтыков улының йәрәшеүен ике йылға кисектереп торған.

Кейәүлеккә сираттағы кандидат кенәз С. Н. Долгоруков булған, ләкин Долгоруковтың Салтыков менән туғанлығын белгәс, Суворов был фекеренән баш тартҡан. Ул ҡыҙына үҙенең хеҙмәттәше генерал-аншеф И. К. фон Эльмпттың улы граф Филипп Эльмптты һайлаған. Эльмпт Филипп, үҙенең хеҙмәттәше улы, генерал-аншеф И. К. фон Эльмпт. Ләкин ул, лютеран динле булғанлығы менән Наталья Александровнаға ла, туғандарына ла оҡшамаған. Суворов үҙ һүҙендә торған. Генералиссимус менән ҡыҙы араһында барған хаттар һаҡланған:

Уведомляю сим тебя, моя Наташа,
Костюшка злой в руках, взяла вот так-то наша!
Я ж весел и здоров, но лишь немного лих,
Тобою, что презрен мной избранный жених.
Когда любовь твоя велика есть к отцу,
Послушай старика, дай руку молодцу,
Но, впрочем, никаких не слушай, друг мой, вздоров.
Отец твой Александр, граф Рымникский-Суворов.

Ҡыҙы ла шиғри юлдар менән яуап биргән:

Для дочери отец на свете всех святей,
Для сердца же её любезней и милей;
Дать руку для отца, жить с мужем по неволе,
И Графска дочь ни что, её крестьянка боле.
Что может в старости отцу yтехой быть:
Печальный вздох детей? Иль им в веселье жить?
Все в свете пустяки: богатство, честь и слава,
Где нет согласия, там смертная отрава.
Где ж царствует любовь, там тысяча отрад,
И нищий мнит в любви, что он как Крез богат.

Әммә фрейлинаның никахына ғали йәнәптәренең ризалығы кәрәк булған, ә императрица ризалыҡ бирмәгән. Зубовтарҙы күтәреү һәм үҙ хәлен нығытыу маҡсатында кейәүлеккә кандидат итеп граф Николай Зубовты, фаворитының өлкән ағаһын тәҡдим итә. Зубов Суворованы һората һәм ризалыҡ ала. Эш яйға һалына, 1795 йылдың февралендә Таврический һарайында тантаналы никахлашыу, ә 29 апрелдә туй була. Никах уңышһыҙ булып сыға. Наталья Александровна баҫалҡы, ирен яратҡан ҡатын булһа ла, ләкин ире тупаҫ холҡло була, ул һунарға һәм эскелеккә һәүәҫ булған, һәм шулай уҡ ҡайныһы менән тынышмаған. 1797 йылда уларҙың, ике яҡ олатайҙарҙың исеме менән, Александр исеме бирелгән өлкән улы тыуғас, Суворов ҡыҙына былай тип яҙған:

Вы меня потешили тем… Наташа, привези графа Александра Николаевича ко мне в гости, а он пусть о том попросит своего батюшку, твоего мужчину.

1798 йылда император Павел I, атаһының бөтә алпауыт хужалығы имениелары, бриллианттары һәм аҡсалары яратҡан ҡыҙына күсә тип, Суворовтың васыятын раҫлай. 1800 йылда атаһы вафат була, ә 1801 йылда уның ире принимал активнейшее участие в заговоре с целью убийства император Павел I-не үлтереү маҡсатында сәйәси маҡсат менән бергә эш итеү өсөн йәшерен һүҙ ҡуйышыуҙа әүҙем ҡатнашҡан. Былар барыһы ла Наталья Александровнаның тормошон үҙгәртә. Ул Мәскәүгә күсеп килә һәм бер ни тиклем иренән башҡа йәшәй.

1805 йылдың авгусында граф Н. А. Зубов үлгән. Ире үлгәндән һуң, Наталья Александровна яҡынса 10 мең крепостной крәҫтиәне менән бергә Петербург, Мәскәү, Владимир, Ҡаҙан, Сембер, Ырымбур губернияларында бик ҙур мөлкәткә эйә була.

Тол ҡалыуы

Наталья Суворова. Молинари яҙған портрет (1810 йй.)

Утыҙ йәшендә тол ҡалып, Наталья Александровна үҙен алты балаһын тәрбиәләү эшенә бағышлай. Ул тыйнаҡ ҡына булып, аҡһөйәктәргә хас йәшәү рәүешенә ҡушылмай, Мәскәүҙә Тверская урамындағы үҙ йортонда йәшәгән. Балаларын ул ябай һәм тәҡүәлеле итеп тәрбиәләй, 1810-сы йылдарҙа улдары Пажеский корпусына ҡабул ителгән, ә ҡыҙҙары әсәһе менән ҡалған. Ҡыш көндәрендә мәскәүлеләр графиня Зубованың өс ҡыҙы үҙҙәре, ҡулдарына көрәк алып, ихаталарында ҡар көрәгәнен күрә торған булған.

Легендаға ярашлы, 1812 йылда француз армияһы Мәскәүгә яҡынайғас, Наталья Александровна, балалары күп булғанлыҡтан, ҡаланан китеп өлгөрмәгән. Уның ылауы обоз, һәм уның үҙен француздар туҡтатҡан, һәм уның бөйөк Суворов ҡыҙы икәнен белгәс, уға һәм балаларына хәрби хөрмәт күрһәтеп, фронт аша үткәргән. 1831 йылда император Николай I Наталья Александровнаға кесе тәреле Изге Екатерина орденын тапшыра.

Ул 1844 йылдың мартында вафат була, бөтә Мәскәү халҡы тиерлек уны һуңғы юлға оҙатырға килә. Митрополит Филарет йыназа уҡыған. Наталья Александровна Петербург янындағы Сергиева Приморская пустында Зубовтарҙың ғаилә кәшәнәһендә ерләнгән.

Балалары

Никахта ете бала тапҡан:

• Александр Николаевич (5.03.1797—20.11.1875), 1814 йылда алдынғы булып с отличием Пажеский корпусты тамамлаған, Кавалергард полкы корнеты, полковник, действительный статский советник кәңәшсе. 1821 йылдан кенәз П. П. Щербатовтың ҡыҙы Наталья Павловна Щербатоваға (1801—1868) өйләнгән булған. Ирле-ҡатынлы Зубовтар Пушкин менән таныш булған. Уларҙың ейәне граф Валентин Платонович Зубов (1884—1969) Гатчинский музейына нигеҙ һалған һәм Павелдың идара итеүе тураһында күп яҙған.
• Платон Николаевич (10.08.1798—16.03.1855), алдынғы булып с отличием Пажеский корпусты тамамлаған, 1816 йылдан корнет, поручик; ротмистр чинында отставкаға сыҡҡан, Финанстар министрлығында хеҙмәт иткән. Яҡшы мөлкәткә эйә булғанлыҡтан, Мәскәүҙә һәм Петербургта йәшәп, сәнғәт әйберҙәрен йыйған. 1815 йылда Франция короле уны Лилиә ордены менән бүләкләй. Вафатына саҡлы буйҙаҡ булып ҡала.
• Надежда Николаевна (22.10.1799—10.11.1800)
• Вера Николаевна (31.12.1800—27.02.1863) — генерал-лейтенант Владимир Петрович Мезенцевтың ҡатыны (1781—1833).
• Любовь Николаевна (1802—22.11.1894), 1823 йылдың июненән генерал-майор Иван Сергеевич Леонтьевта (1782—1824) кейәүҙә, берҙән-бер улы Михаил (1824—1885). Ғүмеренең күп өлөшөн Ярославль губернияһындағы нәҫел имениеһы Воронинда үткәргән. Улы үлгәндән һуң, мәскәү Новодевичий монастырында йәшәй.
• Ольга Николаевна (05.05.1803—03.07.1882), 1824 йылдан Суворовтың крестнигы, 1812—1813 йылдар кампанияһында ҡатнашыусы; ротмистр, полковник, камергер Александр Степанович Талызинда (1795—1858) кейәүҙә. Никахта биш ҡыҙы һәм дүрт улы тыуған. Ольга Николаевна 14 йыл дауамында Мәскәүҙәге фәҡирҙәрҙе бағыусылыҡ Ҡатын-ҡыҙ йәмғиәтенең рәйесе булып торған. Мәскәү Мария институтын асҡандан һуң, ғүмер бары уның бағыусыһы булған. Артабан уның эшен ҡыҙы Мария (1834—1904), обер-гофмейстер Б. А. Нейдгардттың ҡатыны, һәм премьер-министр П. А. Столыпиндың ҡатыны булған уларҙың ҡыҙы Ольга Борисовна (1859—1944) дауам иткән.
• Валериан Николаевич (27.08.1804—18.11.1857), 1810 йылда Пажеский корпусына алынған һәм 1817—1823 йылдарҙа унда уҡыған. Сит ил эштәре коллегияһында хәрби һәм илселек дипломатический хеҙмәтендә булған. 1831 йылдың июненән фрейлина, Ю. А. Нелединский-Мелецкийҙың ейәнсәре, кенәз ҡыҙы Екатерина Александровна Оболенскаяға (1811—1843) өйләнгән. Мәскәүҙә һәм Петербургта йәшәгән. Әсәһенән уға нәҫел имениеһы Фетинино ҡалған була, уны 1857 йылда һеңлеһе Л. Н. Леонтьеваға васыят итеп ҡалдырған. Балалары булмай.

• 
  Платон Николаевич,улы
• 
  Любовь Николаевна, ҡыҙы
• 
  Ольга Николаевна, ҡыҙы
• 
  Валериан Николаевич,улы
• 
  Екатерина Оболенская, килене

Әҙәбиәт

• Русские портреты XVIII—XIX столетий. Изд. Вел. Кн. Николая Михайловича. — СПб., 1906. — Т. I. — Вып. III. — № 117.
• Русский биографический словарь: В 25 тт. / А. А. Половцов. — М., 1896—1918. — Т. 10. — С. 506—507.