Тарсус
| Тарсус | |
 | |
| Дәүләт |
 Төркиә |
|---|---|
| Административ үҙәге | Cilicia Satrapy[d] |
| Административ-территориаль берәмек | Мәрсин һәм Киликия[d] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+3:00[d] |
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Тарсус[d] һәм Урта диңгеҙ |
| Халыҡ һаны |
339 676 кеше (2018), 346 715 кеше (2020), 342 373 кеше (2019), 329 494 кеше (2016), 238 276 кеше (2010) |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 23 метр |
| Туғандаш ҡала | Ланген[d] |
| Майҙан | 2240 км² |
| Рәсми сайт | tarsus.bel.tr |
 | |
| Городское население | 187 508, 216 382, 228 471, 233 436, 238 276, 245 671, 321 403, 323 961, 326 063, 329 494, 335 587, 339 676, 342 373, 346 715, 57 737, 74 510, 102 186, 121 074, 146 502 һәм 347 314 |
| Сельское население | 103 125, 131 823, 75 190, 75 245, 74 297, 72 944, 85 682, 87 710, 96 708, 98 599 һәм 117 071 |
| Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы | Category:Films shot in Tarsus[d] |
 | |
 Тарсус Викимилектә | |
Тарсус (элек Тарс), (төр. Tarsus, бор. грек. Ταρσός, әрм. Տարսոն, Тарсон) — Төркиәнең үҙәк өлөшөнөң көньяғында Адана—Мәрсин агломерацияһына (төр. Adana-Mersin Büyükşehir Bölgesi) ингән тарихи ҡала. Тарсус Мәрсин провинцияһының көнсығышында административ район хасил итә.
Географияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡала Анатолиянан көньяҡ-көнсығышта Урта диңгеҙҙән 20 километрҙа хәҙер Чукурова тип йөрөтөлгән Киликия тигеҙлегендә тора. Ҡала аша Бердан Чайы (төр. Berdan Çayı) йәки Тарсус Чайы (төр. Tarsus Çayı) тигән йылға үтә, ул Тавр һыртынан ағып төшә һәм Урта диңгеҙгә ҡоя. Йылғаның беҙҙең эраға тиклем II мең йыллыҡта нисек аталғаны билдәһеҙ, әммә антик осорҙа уны Кидн (бор. грек. Κύδνος, лат. Cydnus) тип йөрөткәндәр.
Тарсусҡа Урта диңгеҙ климаты хас — йәйе эҫе, ҡыш һалҡынса. Климат шарттары ауыл хужалығы өсөн ҡулай.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тарс территорияһында торамалар неолит дәүерендә үк барлыҡҡа килә. Борон Тарс Киликияның төп ҡалаһы була; Ассирия батшаһы Сеннахириб (беҙҙең эраға тиклем 705—681 йылдар) тарафынан төҙөлә. Ул Тарсты беҙҙең эраға тиклем 696 йылда үҙе юҡ иткән Урта диңгеҙ порты урынында ҡора. Емертелгән порт Кесе Азия менән Сүриәне бәйләп торған була. Беҙҙең эраға тиклем 607 йылдан Тарс Киликия батшаларының резиденцияһы була. Һуңыраҡ был батшалар Әһәмәниҙәргә вассал бойондороҡлолоғона эләгә. Селевкиҙар осоронда (беҙҙең эраға тиклем 297—190 йылдар) ҡалаға гректар күпләп төпләнә һәм ҡала сәскә ата, киң билдәлегә әүерелә. Гректар киң сауҙа алып бара, юғары грамматика һәм фәлсәфә мәктәбен нигеҙләй, был мәктәптәр айырыуса Рим империяһы заманында йылдам үҫә. Римлыларҙың парфиялылар менән һуғыштары осоронда Тарс ҙур әһәмиәткә эйә була. Ғәрәптәр осоронда ул тағы ла әһәмиәтлерәк һәм күп халыҡлы ҡалаға әйләнә. Артабан инде бөлөү яғына китә. Тарс — изге апостол Павелдың тыуған ере[1]. 1080—1186 йылдарҙа ҡала әрмәндәрҙең Киликия дәүләтенең баш ҡалаһы була.
Тарсус хөрмәтенә Марс планетаһының Оксиа-Палус (лат. Oxia Palus) яйлаһындағы күк есеме төшөүҙән барлыҡҡа килгән кратерҙы (диаметры 18.55 км) Тарсус тип атайҙар[2].
Транспорты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тарсус Мәрсин һәм Адана менән тимер юл аша бәйләнгән. Тимер юлдың 67 километрлы был тармағы 1886 йылда һалына. 1911 йылда ул Бағдад тимер юлының бер өлөшөнә әүерелә[3]. Тарсус тимер юл станцияһының тәүге бинаһы һаҡланмаған, әлегеһе 1949 йылда төҙөлгән.
Тарсус аша үткән эре автомагистралдәр:
- O-21 (Otoyol 21) юлы үҙәк Кесе Азия аша үтә һәм Тарсусты Анкара менән бәйләй[4], Е90 трансъевропа автомагистраленең бер өлөшө булып тора.
- D-400 юлы Төркиәнең көньяғы аша үтә, Урта диңгеҙ яр буйындағы Датча районында башлана һәм көнсығышта Эсендере (Хаккәри провинцияһы) эргәһендә Иран сигенә тиклем барып етә.
- D-750 юлы Ҡара диңгеҙ буйында Зонгулдакта башлана, Төркиә территорияһы аша көньяҡ-көнсығыш йүнәлештә үтеп, Тарсусҡа барып етә.
Билдәле кешеләре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Антипатр Тарслы (беҙҙең эраға тиклем II быуат) — боронғо грек стоик фәйләсүфе, Диоген Вавилонлының уҡыусыһы һәм Панетийҙың остазы.
- Зенон Тарслы (беҙҙең эраға тиклем II быуат) — боронғо грек стоик фәйләсүфе, Хрисипптың уҡыусыһы.
- Афинодор Кордилион (беҙҙең эраға тиклем I быуат) — боронғо грек стоик фәйләсүфе, Пергамдағы китапхананы һаҡлаусы, Кесе Катондың остазы.
- Афинодор (беҙҙең эраға тиклем 74 йыл — беҙҙең эраның 7 йылы) — боронғо грек стоик фәйләсүфе, Посидонийҙың уҡыусыһы һәм Аполлонияла Октавиан Августтың остазы.
- Апостол Павел (I быуат) — христианлыҡта абруйлы апостол һәм Яңы Ғәһедкә ингән Хаттар авторы.
- Ясон (I быуат) — 70 апостолдың береһе, апостол Павелдың уҡыусыһы.
- Диомед Тарслы (III быуат) — христиан мученигы.
- Пелагия Тарслы (III—IV быуаттар) — христиан мученигы.
- Бонифаций Тарслы (III быуат) — иртә христиан мученигы.
- Диодор Тарслы (IV быуат) — христиан дин белгесе.
- Юлиан Тарслы (IV быуат) — христиан мученигы.
- Тарстан сыҡҡан Феодор (VII) — Кентербери архиепискобы, Англия примасы дәрәжәһенә еткән беренсе инглиз епискобы.
- Эмине Өлкер Тархан (1963—) — төрөк юрисы һәм сәйәсмәне, Төркиәнең Халыҡ республика партияһы вәкиле.
- Турғут Доған Шаһин (1988—) — төрөк футболсыһы, «Кайсериспор» футбол клубының һөжүмсеһе.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Padfield D. The Early Years Of Saul Of Tarsus
- ↑ Tarsus (crater) // Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology Research Program.
- ↑ MTA - Mersin Tarsus Adana; T.C. Devlet Demiryolları 2016 йыл 21 ноябрь архивланған.
- ↑ Tarsus-Ankara Otoyolu
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Официальный сайт города
- Официальный сайт района
- Тарс // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.Тарс // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)