Тиреғанаттар

	Тиреғанаттар
	; Малай тиреғанаты
Фәнни классификация
Домен:	Эукариоттар
Батшалыҡ:	Хайуандар
Суб-батшалыҡ:	Эуметазойҙар
Тип/Бүлек:	Ике яҡлы - симметриялы
Суб-тип:	Икенсел ауыҙлылар
Тип:	Хордалылар
Клада:	Баш һөйәклеләр
Суб-тип:	Умыртҡалылар
Инфратип:	Башһөйәклеләр
Супер-класс:	Дүрт аяҡлылар
Класс:	Һөтимәрҙәр
Суб-класс:	Йәнлектәр
Инфра-класс:	Плаценталылар
Супер-отряд:	Euarchontoglires
Отряд:	Шерстокрылы
Халыҡ-ара фәнни исеме
	Dermoptera Illiger, 1811
Ареал
	Малай тиреғанаты Филиппин тиреғанаты

Ярғанаттар менән бутамаҫҡа

Тиреғанаттар^[1] (рус. Шерстокрылы), йәғни кагуандар^[2] (лат. Dermoptera) — Көньяҡ-Көнсығыш Азияла осраған ағас плацентар һөтимәрҙәр отряды. Хәҙерге ваҡытта ни бары ике төр иҫәпләнә: малай тиреғанаты һәм филиппин тиреғанаты. Малаккала, Зонд һәм Филиппин утрауҙарындағы урмандарҙа йәшәй.

Ерҙә тиреғанаттар әкрен хәрәкәт итә. Планер һымаҡ осоуға яраҡлашҡандар, әммә әүҙем оса алмайҙар. Һикергәндә планер һымаҡ осоу алыҫлығы 140 метрға етә. Тиреғанаттар бөтә аяҡ-ҡулдарын, ҡойроғон һәм муйынын тоташтырған тығыҙ һәм йөнтәҫ тиреһе ярҙамында планер һымаҡ оса. Тире ярыһы алғы һәм артҡы аяҡтары араһында муйындан, ҡолаҡ артынан, кәүҙәһенең ян-яҡтарынан башлап ҡойроҡ осонда тамамланғанға тиклем һуҙылған.

Тиреғанаттың кәүҙә оҙонлоғо 36—43 см, ауырлығы 2 килограмға тиклем тәшкил итә. Башы бәләкәй, ҙур күҙле — улар бинокуляр күреү өсөн бик яҡшы яраҡлашҡан. Яланғас табандарында ҡыҫҡыс дискылар барлыҡҡа килтереүсе яҫы майҙансыҡтар бар. Һырҙар яҫы, ситкеләре тараҡ рәүешендә.

Тиреғанаттар ағастарҙың япраҡтары һәм емештәре менән туҡлана.

Классификацияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Хәҙерге ваҡытта дөйөм ҡабул ителгән классификацияға ярашлы, тиреғанаттар Dermoptera үҙ аллы отрядына инедерелгән, ул приматтар менән бергә Primatomorpha монофилет төркөмөнә инә^[3].

Euarchontoglires
- Кимереүселәр һымаҡтар (Glires)
  - Кимереүселәр (Rodentia)
  - Ҡуян һымаҡтар (Lagomorpha)
- Эуархонттар (Euarchonta)
  - Тупайҙар (Scandentia)
  - Приматоморфтар (Primatomorpha)
    - Тиреғанаттар (Dermoptera)
    - Приматтар (Primates)
      - Plesiadapiformes
      - Еүешморондар (Strepsirhini)
      - Ҡороморондар (Haplorhini)

Тиреғанаттар отрядында 2 хәҙерге заман төрө^[4] һәм 5 ҡаҙылма ырыуҙар^[5]:

Dermoptera отряды — Тиреғанаттар
- † Dermotherium ырыуы
  - † Dermotherium chimaera
  - † Dermotherium major
- † Elpidophorus ырыуы
  - † Elpidophorus elegans
  - † Elpidophorus minor
- † Plagiomene ырыуы
  - † Plagiomene accola
  - † Plagiomene multicuspis
  - † Plagiomene zalmouti
- † Planetetherium ырыуы
  - † Planetetherium mirabile
- † Worlandia ырыуы
  - † Worlandia inusitata
- Cynocephalidae ғаиләһе — Тиреғанаттар^[6]
  - Cynocephalus — Тиреғанаттар ырыуы
    - Cynocephalus volans — Филиппин тиреғанаты, йәки кагуан
  - Galeopterus — Малай тиреғанаттары ырыуы
    - Galeopterus variegates — Малай тиреғанаты

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ Русско-башкирский и башкирско-русский терминологический словарь по зоологии / Т Г Баишев. — Уфа, 1952.
↑ Соколов В. Е. Систематика млекопитающих. Том 1 (Отряды: однопроходных, сумчатых, насекомоядных, шерстокрылов, рукокрылых, приматов, неполнозубых, ящеров). — М.: Высшая школа, 1973. — С. 173. — 432 с.
↑ Flying lemurs are the closest relatives of primates.
↑ Ҡалып:Книга:Wozencraft, W. C.: Mammal Species of the World
↑ Ҡалып:PBDB (Тикшерелеү көнө: 12 февраль 2018).
↑ Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. 5391 назв. Млекопитающие. — М.: Русский язык, 1984. — С. 44. — 352 с. — 10 000 экз.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Шерстокрылы // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Наумов Н. П., Карташев Н. Н. Зоология позвоночных. — Ч. 2. — Пресмыкающиеся, птицы, млекопитающие: Учебник для биолог. спец. ун-тов. — М.: Высшая школа, 1979. — 272 с., ил.

	Был зоология буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

Ҡалып:Современные отряды млекопитающих

[1] Русско-башкирский и башкирско-русский терминологический словарь по зоологии / Т Г Баишев. — Уфа, 1952.

[а-2] Соколов В. Е. Систематика млекопитающих. Том 1 (Отряды: однопроходных, сумчатых, насекомоядных, шерстокрылов, рукокрылых, приматов, неполнозубых, ящеров). — М.: Высшая школа, 1973. — С. 173. — 432 с.

[3] Flying lemurs are the closest relatives of primates.

[4] Ҡалып:Книга:Wozencraft, W. C.: Mammal Species of the World

[PBDB-5] Ҡалып:PBDB (Тикшерелеү көнө: 12 февраль 2018).

[slovar5-6] Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. 5391 назв. Млекопитающие. — М.: Русский язык, 1984. — С. 44. — 352 с. — 10 000 экз.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая российская · Большая советская (1 изд.) · Брокгауза и Ефрона · Britannica (онлайн)
Норматив контроль	LCCN: sh85049594