Уҫман торамалары
| Уҫман торамалары | |
| Дәүләт |
 Башҡортостан Республикаhы |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Ауырғазы районы |
Уҫман торамалары (рус. Усмановские поселения) — Башҡортостандың Ауырғазы районы Төрөмбәт ауыл Советы Уҫман (Ҡаҙморон) ауылы биләмәләрендәге Бура мәҙәниәте археологик ҡомартҡылары булып торған ике тораманан ғибәрәт[1][2]
I торама[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Тасуирламаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Уҫман торамаларының беренсеһе Ауырғазы районы биләмәләрендә Уҫман ауылынан төньяҡтараҡ, Өршәк йылғаһының уң ярында, үҙәненән ҡалҡыуыраҡ урында урынлашҡан. Беҙҙең эраға тиклем 14—13 быуаттарға ҡарай.
Табылдыҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Был тораманы 1970 йылда археолог, тарих фәндәре кандидаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Пшеничнюк Анатолий Харитонович асҡан, археолог, тарих фәндәре кандидаты, РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы Морозов Юрий Алексеевич өйрәнгән.
Тораманы тикшереүселәр тарафынан 1000 м2 ашыу ер ҡаҙылған. Был майҙанда 2 хужалыҡ ҡаралтыһы һәм 2 торлаҡ табылған. Бер торлаҡтың нигеҙе ергә ҡаҙып ултыртылған. Көнбайыш тарафында — 2 көлдөксә, үҙәк өлөштә — 5 сүп-сар соҡоро булған. Көньяҡ-көнбайыш ҡабырғаһында һикегә оҡшаған сығынтылар асыҡланған.
Икенсе торлаҡ уртаға ҡарай ауыш иҙәнле, ишеге йылғаға ҡараған, төньяҡ-көнбайыш ҡабырғала уйылған. Төньяғынан ҡаҙылған сүп-сар соҡоронда хайуан һөйәктәре, ярсыҡтар, көл һәм күмер ҡалдыҡтары табылған.
Ғилми тикшеренеү алып барыусылар 18 меңгә яҡын әйбер тапҡан. Банка кеүек балсыҡ һауыттарға төрлөсә биҙәктәр төшөрөлгән [3]. Шлак киҫәктәре, һөйәк һәм бронза эш ҡоралдары килеп сыҡҡан.
II торама[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Тасуирламаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Беҙҙең эраға тиклем 15—14 быуаттарға ҡараған икенсе тораманы 1994—1995 йылдарҙа Ю. А. Морозов тапҡан һәм өйрәнгән. Был ҡомартҡы элгәре Ҡаҙморон тип йөрөтөлгән шул уҡ Уҫман ауылынан көньяҡҡа табан 2 км алыҫлыҡта, Өршәк йылғаһының уң ярында урынлашҡан.
Табылдыҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Бында эҙләнеүселәр 340 м2 самаһы майҙанды ҡаҙып тикшергән. Торлаҡ ҡалдығы һәм унда усаҡлыҡ эҙе табылған. Табылған балсыҡ һауыттар Бура, Алакүл, Фёдоровка, Межа мәҙәниәттәренә ҡарай тип билдәләнгән[3]. Һөйәктән яһалған 3 тишкес, орсоҡбаш, хайуан тештәренән теҙелгән сулпылар килеп сыҡҡан
Уҫман торамалары материалдары материалдары Башҡортостан Республикаһының Археология һәм этнография музейында һаҡлана[4]. Музей архитектура ҡомартҡыһы булып иҫәпләнгән Е. А. Поносова-Молло йортонда урынлашҡан[5].
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Ю.А. Морозов. Усмановские поселения
- ↑ Археологические исследования на территории Башкортостана и участие в них юных археологов(недоступная ссылка)
- ↑ 3,0 3,1 НЕКОТОРЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ ТЕХНИКО-ТЕХНОЛОГИЧЕСКОГО АНАЛИЗА КЕРАМИКИ ЭПОХИ ПОЗДНЕЙ БРОНЗЫ ПЛЕМЕН ЮЖНОГО ПРИУРАЛЬЯ НА ПРИМЕРЕ МАТЕРИАЛОВ КАЗБУРУНОВСКОГО АРХЕОЛОГИЧЕСКОГО МИКРОРАЙОНА (РЕСПУБЛИКА БАШКОРТОСТАН)(недоступная ссылка)
- ↑ И.Г.Петров. Музей археологии и этнографии // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- ↑ Карточка объекта культурного наследия России регионального значения № 021410153440005
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Поволжская археология. — 2018 № 3 (25). — e-ISSN 2500—2856
Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Л. А. Голубева. Археологические памятники// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 2-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Л. А. Монгайт. Археологическая культура// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 11 т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Музей археологии и этнографии. Каталог. Уфа, 2007.
- Археология и этнография Башкирии. В 5 т. Уфа, 1962—1973.
- Археологическая карта Башкирии. М., 1976.
- Археологические памятники Башкортостана //История культуры Башкортостана: Комплект научных и учебных материалов. Вып. 6. Уфа, 1996.