Әҙәп (әҙәбиәт)

Әҙәп (ғәр. أدب‎) — әхлаҡи-дидактик әҙәбиәт жанрын билдәләгән ислам термины. Йәмғиәттең эшмәкәрлек даирәһен камиллаштырыу бурысын үҙ өҫтөнә алған әҙәбиәтсе әҙип тип аталған. Әҙәптең иң сағыу вәкилдәре Әл-Жахиҙ, Ибн Ҡотайба һәм Әбү Хәйән әт-Тәухиди була.

Тарихы

IX быуатта ғәрәп-ислам мәҙәниәтендә ата-бабаларҙан мираҫ итеп алынған «маҡтаулы тәртип образы» әҙәбиәте аша тәрбиә биреүҙе маҡсат итеп ҡуйған йүнәлеш формалаша. Әҙәп әҙәбиәте төрлө йыйынтыҡтар, трактаттар, антология һәм очерктар рәүешендә була. Әҙәп йыйынтыҡтарына нәфис һүҙ, тәү сиратта шиғриәт өлгөләре, шулай уҡ Ҡөрьән һәм Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең сөннәтенән өҙөктәр ингән.

Ислам хоҡуғында әҙәп термины «ҡушылған һәм тыйылған» төшөнсәһенә яҡын йә туранан-тура мәғәнәгә эйә (әл-әмр үә ән-нәхй). Был мәғәнәлә ул «хаж әҙәбе» «Ҡөрьән уҡыу әҙәбе» (Ҡөрьәнде ҡасан ала алаһығыҙ, ҡайҙа уҡырға, ҡайҙа ҡуйырға мөмкин һ.б.) һүҙҙәрендә ҡулланыла .

Ҡарғалар батшаһы үҙенең кәңәшселәре менән.

"Мосолман ренессансы " дәүерендә (IX—XI быуаттар), һуңыраҡ хакимдар һарайында ғалимдар, аҡыл эйәләре, шағирҙар, музыканттар, шулай уҡ уларҙы ҡурсалаусылар осрашыуҙары үтә. Әҙәп нигеҙендә рухи традицияларға эйәреү ята, ә уның маҡсаты донъяуи белем биреү була. Әҙәп дәреслектәре уҡыусыға математика, грамматика, тарих өлкәһендә башланғыс белем бирә ғәрәп шиғриәте, ғәрәп ҡәбиләләре шәжәрәһе, риторика, этика һ. б. өйрәтә

Хәҙерге ғәрәп илдәрендә әҙәп нәфис әҙәбиәтте аңлата.

Әҙәбиәт

• Смирнов А. В. Адаб // Этика. Энциклопедический словарь / Под ред. Р.Г.Апресяна и А.А.Гусейнова. — М.: Гардарики, 2001.
• Адаб // Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 1: Аарне — Гаврилов. — С. 77.
• Пелла Ш. Вариации на тему адаба // Арабская средневековая культура и литература. — М., 1978.
• El Cheikh, Nadia Maria Adab Literature: 9th to 13th Century // General Editor Suad Joseph Encyclopedia of Women & Islamic Cultures. — Brill Online, 2015.

Һылтанмалар

• Адаб // Энциклопедия «Кругосвет».