Реинкарнация

Реинкарнация
	Реинкарнация
Өлөшләтә тура килә	сансара[d]
	Реинкарнация Викимилектә

Реинкарна́ция (лат. reincarnatio^[1] ̊ҡабаттан кәүҙәләнеш^[2]^[3]), йәғни кәүҙәләнеү; шулай уҡ йәндәрҙең күсенеүе, метемпсихоз (лат. re — приставка, обозначающая «возобновление, повторность» + лат. incarnatio — «воплощение».</ref>^[4]^[5]бор. грек. μετ-εμψύχωσις. μετ-εμψύχωσις^[6] — тере йән эйәһенең (ҡайһы бер вариацияларҙа тик кешеләр генә) үлемһеҙ асылының ҡабат-ҡабат бер есемдән икенсеһенә әүерелеүен дини-фәлсәфәүи күҙаллауҙар һәм инаныуҙар төркөмө. Был үлемһеҙ асылды төрлө традицияларҙа рух йәки йән, «илаһи осҡон», «юғары» йәки «ысын Мин» тип атайҙар; һәр тормошта физик донъяла индивидтың яңы шәхесе үҫешә, әммә бер үк ваҡытта индивидтың билдәле бер өлөшө тәндән тәнгә күсеүҙәр теҙмәһендә лә үҙгәрешһеҙ ҡала. Ҡайһы бер традициялар раҫлауынса, бер-бер артлы кәүҙәләнеүҙәр ниндәйҙер маҡсатҡа эйә һәм унда йән эволюцияға дусар була. Йәндәрҙең күсеүе тураһында күҙаллау ҡайһы бер дини системаларға ғына хас түгел, ә ниндәйҙер дини системанан айырылыуҙа, мәҫәлән, шәхси донъяға ҡарашта ла осрай.

Йәндәрҙең күсеүенә ышаныу — боронғо феномен. Этнограф С. Токарев буйынса, күҙаллауҙарҙың иң тәүге формаһы тотемдарға бәйле. Ҡайһы бер халыҡтарҙа (эскимостарҙа, Төньяҡ Америка индеецтарында, йәһүдтәрҙә) балаға олатаһының йәки шул уҡ ырыу^[7] төркөмөнөң башҡа вәкиленең йәне инә тип иҫәпләнә. Реинкарнация доктринаһы индуизмда, буддизмда, джайнизмда һәм сикхизмда^[8] үҙәк урында тора. Пифагор, Сократ һәм Платон кеүек боронғо грек фәйләсуфтары йәндәрҙең күсеү идеяһын ҡабул итә. Реинкарнацияға ышаныу ҡайһы бер хәҙерге мәжүси традицияларға, нью-эйдж хәрәкәтенә хас, шулай уҡ спиритизм, каббала, гностицизм һәм эзотерик христианлыҡ кеүек ҡайһы бер Африка ғөрөф-ғәҙәттәре, эзотерик фәлсәфәләр яҡлылар тарафынан ҡабул ителә.

Хәҙерге фән күҙлегенән ҡарағанда, реинкарнация феномены барлығын дәлилләүсе бер генә ғилми раҫлау ҙа юҡ.

Дөйөм тасуирламаһы

Реинкарнацияға ышаныу ике төп өлөштән тора:

Кешенең шәхесен тәшкил иткән, уның аңы, кеше «мин үҙем» тигән төшөнсә менән тиңләштергән ниндәйҙер өлөшө уның асылы («рух», «йән» һәм башҡалар) булыуын күҙаллай. Өҫтәүенә, был асыл тән менән бәйле булыуы мөмкин, әммә был өҙлөкһөҙ бәйләнеш түгел, һәм йән физик тән һәләк булғандан һуң да йәшәүен дауам итә ала. Йән тик кешеләрҙә генә буламы, әллә башҡа тере йән эйәләренең төрҙәрендә лә (бәлки, бөтәһендә лә лә) бармы тигән һорау донъяға ҡараштарҙан сығып, төрлөсә хәл ителә.
Асылдың тәндең үлеменән һуң шунда уҡ, күпмелер ваҡыт үткәс йәки киләсәк донъяла икенсе тәнгә (яңы тыуған кеше йәки башҡа тере йән эйәһенә, тергеҙелгән тәнгә) инә тип күҙаллана. Шулай итеп, шәхестең тормошо физик тән тормошонан ситтә (мәңге, йәки билдәле бер ысул менән тамамланған үҙгәрештәр сылбырыуы сиктәрендә) дауам итә .

Көнсығыш диндәрҙә һәм традицияларҙа йәндәрҙең күсеүе

Индуизм һәм буддизмдың төрлө йүнәлештәрекеүек Көнсығыш диндәре һәм йолалары бер тән үлгәндән һуң тормош яңыһында дауам итә, тип иҫәпләй. Индуист күҙаллауҙарына ярашлы, йән (атман) икенсе тәнгә күсә. Шулай итеп, ул алдағы тормошондағы ғәмәлдәренә ҡарап, төрлө тормошта төрлө — яҡшыраҡ йәки насарыраҡ — тәнгә инә.

Субстанциональ йәнде (ҡара: анатмавада) йәки мәңгелек аңды танымаған Буддизмдың иртә мәктәптәре (ҡара: тхеравада) вариҫтары, карма «формалаштырыусы факторҙар» (самскара) йоғонтоһо аҫтында дхармдарҙың — ябай психофизик элементтарҙың — буталыуын раҫлай^[9]. Буддизмда аң серия йәки бер-береһенән сыҡҡан эҙмә эҙлекле психик торош булараҡ ҡарала. «Аң ағымы» (читта-сантана) төшөнсәһе: 1) шәхси йән (атман) төшөнсәһенән башҡа шәхси психофизик тәжрибәһенең континуаллеге һаҡланыуы, 2) кармик әжер механизмының эшләүе^[10]. Тхеравадта, ҡабат тыуғанда (пунабхава) элекке йәшәйештең аҙаҡҡы мәле, янып бөтөп барған шәмдән яңы шәм ҡабыҙған кеүек, яңы йәшәйештең тәүге мәлен билдәләй^[11] Сарвастивадала үлем һәм яңы тормош араһында аралыҡ торошо концепцияһы барлыҡҡа килә^[12]^[11]

Көнсығыш дини тәғлимәттәре яҡлылар өсөн «реинкарнация» төшөнсәһенә альтернатива юҡ. Улар был тәғлимәттеғәҙеллеге өсөн таный. Уның мәғәнәһе буйынса, изге, юғары әхлаҡи тәртип шәхескә йәшәү шарттарын яҡшырта-яҡшырта тормоштан-тормошҡа алға барырға мөмкинлек бирә. Улай ғына ла түгел, реинкарнация үҙе Алланың тере йән эйәләренә ҡарата шәфҡәтле булыуының сағыу шаһиты һәм унан кешеләргә ҡарата яуызлыҡ ҡылыу тураһында ғәҙелһеҙ ғәйепләүҙе алып ташлай. Реинкарнация процесында, һәр саҡ йәнгә уның яңы кәүҙәләнешендә камиллашыуы өсөн тағы ла бер мөмкинлек бирелә. Тормоштан тормошҡа алға барып, йән таҙарына һәм сансараның әйләнешенән сығып, мокшаға (азатлыҡҡа) етә ала.

Көнсығыштың мәңгелек "мин"гә ҡарата фәлсәфәүи һәм дини инаныуҙары көнсығыш дин ғилемдәрендә йәндәрҙең күсенеүе нисек ҡаралыуҡа тура йоғонто яһай, улар араһында йән тәбиғәтен (дживы йәки атмана) фәлсәфәүи йәһәттән аңлауҙа ҙур айырмалар бар. Бер ағымдар «Мин» тигәнде инҡар итә, икенселәре индивидтың мәңгелек, шәхси асылы барлығы тураһында һөйләй, ә ҡайһы берҙәре "Мин"дең тереклек итеүе лә, уның йәшәмәүе лә иллюзия булып тора тип раҫлай. Был инаныуҙарҙың һәр береһе реинкарнация төшөнсәһен аңлатыуға туранан-тура йоғонто яһай һәм сансара, муҡшы, нирвана и бхактикеүек концепциялар менән бәйле.

Индуизм

Йәндең күсеүе (санскр. पुनर्जन्म — пуарджанма) индуизмдың төп төшөнсәләренең береһе булып тора. Башҡа һинд диндәренең фәлсәфәүи системаларындағы кеүек, тыуыу һәм үлем әйләнеше тәбиғәттең тәбиғи феномены булараҡ ҡабул ителә. Индуизмда индивидуумдың ысын рухи тәбиғәтенә ҡарата наҙанлығы уны фани тән һәм матдә менән — карма һәм ҡабаттан тыуыу әйләнешендә ҡалырға теләү теләген хуплаған — тиңләштереүгә килтерә.

Ведаларҙа һәм Упанишадтарҙа реинкарнация

Карма, сансара һәм мокшаДжа

Джайнизм

Сикхизм

Буддизм

Поп-мәҙәниәттә реинкарнация темаһы

Реинкарнация темаһы көнбайыш поп-мәҙәниәтендә, атап әйткәндә, кинематографияла, әҙәбиәттә, популяр музыкала киң таралған. Ошо тема менән бәйле бик күп фильмдар төшөрөлә. Уларҙың ҡайһы берҙәре түбәндә килтерелә^[13]:

«Реинкарнация безработного» или же «Mushoku Tensei: Isekai Ittara Honki Dasu» — ранобэ Рифудзин-на Магонотэ.
«В ясный день увидишь вечность» (1970)
«Чужая дочь» (1977)
«Звёздный путь III: В поисках Спока» (1984)
«Надо же такому случиться» (1989)
«Умереть заново» (1991)
«Защита» (1991)
«Подмена» (1991)
«Маленький Будда» (1993)
«День сурка» (1993)^[14]
«Флюк» (1995)
«Кундун» (1997)
«Куда приводят мечты» (1998)
«Мумия возвращается» (2001)
«Рождение» (2004)
«Долина цветов» (2006)
«Аватар: Легенда об Аанге» (2006—2008)
«Наруто» (2007)
«Вэнди Ву Пуленепробиваемая» (2006)
«Ом шанти Ом» (2007)
«Вавилон-5».
«Беспокойная Анна» (2007)
«Молодость без молодости» (2008)
«X-Files»(1993), 9x08 «Пленник ада» (2002)
«Сейлор Мун», «Евангелион»
"Фонтан"
"Облачный атлас"
"Кафе Де Флор"
"Я-Начало"
"Вход в пустоту" (фильм)
"Трансформеры: Эпоха истребления (2014)
"Душа (Soul)" 2020, йәнһүрәт
"Бесконечность (Infinite)" (2021)

Иҫкәрмәләр

↑ Reincarnatio — от лат. re — приставка, обозначающая «возобновление, повторность» + лат. incarnatio — «воплощение».
↑ The Columbia Electronic Encyclopedia. — 6th. — Columbia: Columbia University Press., 2007.
↑ Douglas Harper. Online Etymology Dictionary. — Historian, 24 Nov. 2011.
↑ The Columbia Electronic Encyclopedia. — 6th. — Columbia: Columbia University Press., 2007.
↑ Douglas Harper. Online Etymology Dictionary. — Historian, 24 Nov. 2011.
↑ μετ-εμψύχωσις — от бор. грек. μετα — приставка, обозначающая «перемещение» + бор. грек. ἐμ-ψῡχόω — «одушевлять, оживлять».
↑ Мифы народов мира. В 2 т. М., 1991. Т.1. С.415
↑ Sue Penney. Sikhism. Heinemann-Raintree Library, 2007. С. 40.
↑ Лысенко В. Г. Санскара // Философия буддизма: Энциклопедия (рус.) / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2011. — С. 603. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-9.
↑ Лысенко В. Г. Сантана // Философия буддизма: Энциклопедия (рус.) / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2011. — С. 607, 608. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-1.
↑ ^11,0 ^11,1 Лысенко В. Г. Сансара // Философия буддизма: Энциклопедия / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2011. — С. 602. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-9.
↑ Шохин В. К. Антарабхава // Философия буддизма: Энциклопедия / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2010. — С. 106. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-9.
↑ IMDb Keyword: Reincarnation (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 июль 2008. Архивировано 12 декабрь 2008 года.
↑ Gary Westfahl, George Edgar Slusser, David Leiby. Worlds enough and time: explorations of time in science fiction and fantasy. — Greenwood Publishing Group, 2002. — P. 145. — 198 p. — ISBN 0313317062.

Әҙәбиәт

Урыҫ телендә

Лосский, Н. О. (1992), «Учение о перевоплощении», Издательская группа «Прогресс», Москва, <http://proroza.narod.ru/Lossky.htm>
Блаватская, Е. П. (1889), «Ключ к теософии. Глава VIII. О перевоплощении и повторных рождениях», <http://www.theosophy.ru/lib/key-theo.htm>
Дёмина, Н. А. (1998), «Тайна, которая в Вас самих», Владимир, «Покрова», <http://www.mysterybook.ru/>
Серафим (Роуз) (1995), «Душа после смерти. Современные «посмертные» опыты в свете учения Православной Церкви. Из кн.: С.Роуз. Приношение православного американца», <http://www.pravoslavie.ru/put/shagi/rose_sad.htm>
Кураев, А. В. (2001), «Раннее христианство и переселение душ», Феникс /Троицкое слово, <http://kuraev.ru/index.php?option=com_remository&Itemid=54&func=fileinfo&id=17> 2009 йыл 1 ноябрь архивланған.
Обидина Ю. С. Развитие идеи метемпсихоза в ранней греческой философии // Credo new. Теоретический журнал. 2004. № 3.
Шопенгауэр А. Смерть и её отношение к неразрушимости нашего существа

Инглиз телендә

Inge, William Ralph (1923), The Philosophy of Plotinus: The Gifford Lectures at St. Andrews, 1917-1918, Longmans, Green and Co., <https://books.google.com/books?id=-L1CAAAAIAAJ&pgis=1>
MacGregor, Geddes (1989), Reincarnation in Christianity: A New Vision of Rebirth in Christian Thought, Quest Books, ISBN 0835605019, <https://books.google.com/books?id=k6gYHu1bRGwC>
Goudey, R. F. (2004), Reincarnation: A Universal Truth, Kessinger Publishing, ISBN 1417981598, <https://books.google.com/books?id=pN8lU-sEjU0C>
Pascal, Theodore (2004), Reincarnation: A Study in Human Evolution, Kessinger Publishing, ISBN 1417981725, <https://books.google.com/books?id=kKnjoeTwo9cC>
Rosen, Steven J. (1997), The Reincarnation Controversy: Uncovering the Truth in the World Religions, Torchlight Publishing, ISBN 188708911X, <https://books.google.com/books?id=-u0CAAAACAAJ>
Fisher, Joe (1984), The Case for Reincarnation, Collins Publishers, ISBN 1894042077, <https://books.google.com/books?id=U0v6AAAACAAJ>
Fisher, Joe & Joel Whitton (1988), Life Between Life: Scientific Explorations into the Void Separating One Incarnation from the Next, Grand Central Publishing, ISBN 0446347620, <https://books.google.com/books?id=aPtzHAAACAAJ>
Augustine (2006), The Confessions of St. Augustine, Cosimo, Inc, ISBN 160206010X, <https://books.google.com/books?id=zOSg-OGyxIMC>
Bjorling, Joel (1995), Reincarnation: A Bibliography, Taylor & Francis, ISBN 081531129X, <https://books.google.com/books?id=A9vAea4MV8cC>
Capel, Evelyn (1988), Reincarnation Within Christianity, Rudolph Steiner College, ISBN 0904693082, <https://books.google.com/books?id=-_EtAAAACAAJ>
Head, Joseph & S. L. Cranston (1967), Reincarnation in World Thought: A Living Study of Reincarnation in All Ages, Julian Press, <https://books.google.com/books?id=M7coAAAAYAAJ&pgis=1>
Hall, Manly P. (1999), Reincarnation: The Cycle of Necessity, Philosophical Research Society, <https://books.google.com/books?id=E7woAAAAYAAJ&pgis=1>
Browne, Edward Granville (1999), A Literary History of Persia, Routledge, ISBN 070070406X, <https://books.google.com/books?id=fshmK9xYD6cC>
Knapp, Stephen (2005), Reincarnation and Karma, iUniverse, ISBN 0595789706, <https://books.google.com/books?id=lr_9gV1WaroC>
Hsing Yun. The Wheel of Rebirth. Buddhism in Every Step 6 = Колесо перерождения / Translated from the Chinese by Amy Lam and Susan Tidwell. — Buddha’s Light Publishing, 2003. — 39 p.

Һылтанмалар

Переселение душ // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Описание реинкарнации в индуистской литературе
Исторический обзор принятия идеи о реинкарнации в Западных странах
Вышеславцев Б. П. Бессмертие, перевоплощение и воскресение // «Азбука веры», интернет-портал.
Часто задаваемые вопросы о карме и перерождении. Александр Берзин о понятии кармы в буддизме.

[1] Reincarnatio — от лат. re — приставка, обозначающая «возобновление, повторность» + лат. incarnatio — «воплощение».

[2] The Columbia Electronic Encyclopedia. — 6th. — Columbia: Columbia University Press., 2007.

[3] Douglas Harper. Online Etymology Dictionary. — Historian, 24 Nov. 2011.

[4] The Columbia Electronic Encyclopedia. — 6th. — Columbia: Columbia University Press., 2007.

[5] Douglas Harper. Online Etymology Dictionary. — Historian, 24 Nov. 2011.

[6] μετ-εμψύχωσις — от бор. грек. μετα — приставка, обозначающая «перемещение» + бор. грек. ἐμ-ψῡχόω — «одушевлять, оживлять».

[7] Мифы народов мира. В 2 т. М., 1991. Т.1. С.415

[8] Sue Penney. Sikhism. Heinemann-Raintree Library, 2007. С. 40.

[9] Лысенко В. Г. Санскара // Философия буддизма: Энциклопедия (рус.) / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2011. — С. 603. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-9.

[:0-10] Лысенко В. Г. Сантана // Философия буддизма: Энциклопедия (рус.) / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2011. — С. 607, 608. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-1.

[автоссылка1-11] 11,0 ^11,1 Лысенко В. Г. Сансара // Философия буддизма: Энциклопедия / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2011. — С. 602. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-9.

[12] Шохин В. К. Антарабхава // Философия буддизма: Энциклопедия / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2010. — С. 106. — 1045 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-036492-9.

[13] IMDb Keyword: Reincarnation (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 июль 2008. Архивировано 12 декабрь 2008 года.

[Westfahl145-14] Gary Westfahl, George Edgar Slusser, David Leiby. Worlds enough and time: explorations of time in science fiction and fantasy. — Greenwood Publishing Group, 2002. — P. 145. — 198 p. — ISBN 0313317062.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая российская · Брокгауза и Ефрона · Еврейская Брокгауза и Ефрона · Краткая еврейская · Малый Брокгауза и Ефрона · Britannica (онлайн)
Норматив контроль	BNF: 119327404 · GND: 4077308-5 · LCCN: sh85136981 · NKC: ph116033