Эрнст Тельман

Эрнст Тельман
нем. Ernst Thälmann
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Өсөнсө рейх  Германский рейх[d]
Ҡушамат	Teddy
Тыуған көнө	16 апрель 1886({{padleft:1886|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:16|2|0}})[…]
Тыуған урыны	Гамбург, Германия империяһы
Вафат булған көнө	18 август 1944({{padleft:1944|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:18|2|0}})[…] (58 йәш)
Вафат булған урыны	Бухенвальд[d], Веймар, Тюрингия, Өсөнсө рейх
Үлем төрө	внесудебное убийство[d] һәм һомицид[d]
Үлем сәбәбе	пуля (снаряд ярсығы) яраһы[d] һәм смертная казнь[d]
Ерләнгән урыны	Центральное кладбище Фридрихсфельде[d]
Хәләл ефете	Роза Тельман[d]
Балалары	Ирма Тельман[d]
Туған тел	Немец теле
Яҙма әҫәрҙәр теле	Немец теле
Место содержания под стражей	Моабитская тюрьма[d] һәм Бухенвальд[d]
Һөнәр төрө	сәйәсмән, революционер, профсоюз эшмәкәре
Биләгән вазифаһы	депутат рейхстага Веймарской республики[d] һәм член Парламента Гамбурга[d]
Әүҙемлек урыны	Берлин һәм Гамбург
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Социал-демократическая партия Германии[d], Независимая социал-демократическая партия Германии[d] һәм Германия коммунистар партияһы
Һуғыш/алыш	Беренсе донъя һуғышы
Ғәскәр төрө	Германская имперская армия[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Эрнст Тельман Викимилектә

Эрнст Те́льман (нем. Ernst Thälmann; 16 апрель, 1886 йыл,  — 18 август, 1944 йыл) — немец коммунистары юлбашсыһы. Германия рейхстагы депутаты (1925—1933). Гитлерға һәм уның партияһына ҡаршы иң аяуһыҙ көрәшсе. Национал-социалистар власҡа килгәс, ҡулға алына һәм 11 йыл төрмәлә ултыра. Бухенвальд концентрацион лагеренда нацистар тарафынан үлтерелә.

Биографияһы

1886 йылдың 16 апрелендә Гамбургта Йоханнес(Ян) һәм Мария-Магдалена Тельман ғаиләһендә тыуған. 1906 йылда армияға алынған, 1907 йылда һаулығы ҡаҡшау сәбәпле хәрби хеҙмәттән азат ителгән. «Америка» океан пароходына кочегар булып яллана, ләкин өс рейстан һуң, караптан китә.Америкала бер фермерҙа эшкә ялланырға тырышып ҡарай, ләкин 1908 йылда Германияға кире ҡайта. 1912 йылдан Гамбургтың транспорт эшселәре профсоюзы башында тора. 1915 йылда Роза Кохҡа өйләнә, 1919 йылдары уларҙың ҡыҙҙары Ирма тыуа.

Беренсе донъя һуғышында Көнбайыш фронтта артиллерияла наводчик булып хеҙмәт итә,ике тапҡыр йәрәхәтләнә. Сомма, Эна, Камбр янындағы алыштарҙа ҡатнаша. Һуғыштағы батырлығы өсөн Икенсе класлы Тимер тәре , Ганза тәреһе менән һәм йәрәхәтләнгән өсөн билдә менән бүләкләнгән.

1917 йыл аҙағында Германия бойондороҡһоҙ социал-демократтар партияһына инә. 1919 йылда был партияның Гамбург ҡала ойошмаһы етәксеһе була стал главой гамбургской городской организации партии. 1920 йылда ойошманы коммунистар партияһына ҡуша . 1922 йылдан Германия компартияһы Үҙәк комитеты ағзаһы . 1923 йылда уңышһыҙ тамамланған Гамбургтағы эшселәр восстаниеһың башында тора.

1924 йылда Германия компартияһының Үҙәк комитеты рәйесе. 1925 йылда рейхстагҡа депутат булып һайлана (1933 йылғаса депутат булып ҡала). Германия коммунистар партияһының хәрби ойошмаһын — Рот Фронтты етәкләй (символы- өҫкә күтәрелгән йоҙороҡ).

1933 йылдың 27 февраль рейхстагта янғын сыға, нацистар был енәйәтте коммунистарға япһара, Германияла коммунистарҙы ҡулға ала башлайҙар. 1933 йылдың 3 мартында Тельманды ҡулға алалар һәм ул Гитлерҙың бойороғо буйынса төрмәлә камерала бер яңғыҙы ултыра. Тельман өҫтәнән суд булмай (болгар коммунисы Георгий Димитров өҫтөнән булған, нацистар өсөн уңышһыҙ тамамланған Лейпциг процесынан һуң нацистар үҙ дошмандарына асыҡ суд ойоштормайҙар).

1944 йылдың авгусында совет ғәскәрҙәре Германияның һуғышҡа тиклем булған сигенә еткәс, Германияла Гитлерға ҡаршы эске хәрәкәт көсәйә. Тельманды Бухенвальд концлагеренә алып киләләр. Фашистик Германияның етәкселәре һуғыштан һуң Тельман һис шикһеҙ Германияла етәксе булып ҡаласағынан ҡурҡа, шуға уны Гитлер менән Гиммлерҙың күрһәтмәһе буйынса 1944 йылдың 18 авгусында атып үлтерәләр һәм крематорийҙа яндыралар.

« Әгәр эшселәр синыфы эше өсөн көрәш- минең тормошом мәғәнәһе тип әйтһәм, һеҙ мине аңламаҫһығыҙҙыр…» (Эрнст Тельман).

Һуғыш аҙағында Тельмандың ҡатыны менән ҡыҙы ла концлагерға ебәрелә, ләкин улар иҫән ҡала.

Советтар Союзында һәм ГДР-ҙа Эрнст Тельман тураһында яҡшы иҫтәлектәр һаҡлана. Уның исеме урамдарға, караптарға бирелә. 1920-1950-се йылдарҙа немец коммунистарының исемдәре бик күп балаларға ҡушыла (Эрнст,Тельман, Клара, Роза һ.б.).

• Памятники
• 
  Памятник Э. Тельману
  в Берлине, Германия
• 
  Памятник Э. Тельману
  в Вердауе, Германия
• 
  Памятник Э. Тельману
  в Веймаре, Германия
• 
  Мемориальная доска на улице Октябрьской Революции в Смоленске.
• Бюст в Калининграде
  Бюст в Калининграде

Тельмандың СССР етәкселәренә төрмәнән яҙған хаттары

РФ Президенты архивында Эрнст Тельмандың Ганновер төрмәһендә ултырғанда (1939—1944) йәшерен яҙылған хаттары һаҡлана. Уларҙы Тельмандың ҡатыны йәшерен рәүештә СССР етәкселәренә ебәрә. 1941 йылдан һуң яҙылған хаттарының ҡайһы берҙәре, «Тельмандың васыяты», тип йөрөтөлгәне һуңыраҡ табылған һәм ГДР-ҙа 1950-се йылдарҙа баҫтырып сығарылған. Тельмандың Совет етәкселегенә яҙған ҡайһы бер хаттары өлөшлөтә генә баҫтырыла, 1990-се йылдарҙа СССР таралғандан һуң беренсе тапҡыр тулыһынса донъя күрә.

• Ernst Thalmann. An Stalin. Briefe aus dem Zuchthaus 1939 bis 1941. 160 S. Verlag: Dietz, Berlin. 1996, ISBN 3320019279, ISBN 9783320019273
• Der Thälmann-Skandal. Januar 2003, von Hermann Weber (Herausgeber), Bernhard H. Bayerlein (Herausgeber) Berlin, Aufbau-Verlag, ISBN 3351025491, ISBN 978-3351025496
• Хавкин Б. Нежелательные письма. Написанные в 1939—1941 годах 24 письма Тельмана Сталину и Молотову хранятся в Архиве Президента Российской Федерации. // жур. Дилетант, № 10, 2014, сс. 40-43.
• Хавкин Б. Немецкое антигитлеровское Сопротивление 1933—1945 гг. как фактор международных отношений. дисс. М., РГГУ, 2015
• Б. Л. ХАВКИН ПИСЬМА ВОЖДЯ НЕМЕЦКИХ КОММУНИСТОВ Э. ТЕЛЬМАНА И. В. СТАЛИНУ И В. М. МОЛОТОВУ 1939—1941 гг. // жур. Вестник архивиста, № 1, 2016, сс. 51-70
• РГАСПИ. Опись фонда Э. Тельмана
• Письмо Эрнста Тельмана «Ответ на письма товарища», 1944 // РГАСПИ. Ф. 526. Оп. 1. Д. 57
• Копия письма Эрнста Тельмана неизвестному лицу. 1940 //РГАСПИ. Ф. 526. Оп. 1. Д. 95

Әҙәбиәт һәм фильмдар

• Эрнст Тельман — сын своего класса. ГДР. 1954
• Эрнст Тельман — вождь своего класса, ГДР, 1955
• Бредель В. Эрнст Тельман: Политическая биография / С предисл. В. Пика и речью, посвящ. памяти Эрнста Тельмана, произнесённой В. Ульбрихтом 18 августа 1949 года. Пер. с нем. М. О. Чечановского. — М.: Иностранная литература, 1952. — 208 с.: портр.
  • То же: М.: Иностранная литература, 1955. — 205 с.: ил.
• Азаров В. Б. Товарищ Тельман: Поэма. — Л.: Советский писатель, 1956. — 99 с.
• Вестер-Тельман И. Эрнст Тельман: Воспоминания о моём отце / Предисл. В. Пика. — Л.: Лениздат, 1957. — 115 с.: ил., портр.
• Кульбакин В. Д. Эрнст Тельман. — М.: Госполитиздат, 1961. — 79 с.
• Германии бессмертный сын: Воспоминания об Эрнсте Тельмане / Пер. с нем. — М.: Иностранная литература, 1963. — 464 с.: ил., портр.
• Нет, Тельман не погиб! (Рассказы и воспоминания об Эрнсте Тельмане). — М.: Детгиз, 1963. — 111 с.: Ф.
• Тельман Э. Боевые речи и статьи. — М.: Московский рабочий, 1935.
• Тельман Э. Письма из тюрьмы родным и близким: 1933—1937 гг. — М.: Политиздат, 1968. — 159 с.: портр.
• Парнов Е. И. Секретный узник (Повесть об Эрнсте Тельмане). / 2-е изд. — М.: Политиздат, 1972. — 503 с., ил. — (Пламенные революционеры), 1978. — 470 с., ил.
• Парнов Е. И. Избранные произведения: в 2-х т. Т. 2: Секретный узник (Повесть об Эрнсте Тельмане); Проснись в Фамагусте (Повесть). — М.: Советская Россия, 1989. — 512 с. — ISBN 5-268-00095-0 ; 5-268-00097-7
• Художественный фильм «Эрнст Тельман: сын своего класса» (ГДР, 1953). Охватывает события с ноября 1918 года по октябрь 1923 года. Перевод на русский язык и озвучивание произведены при поддержке Объединённой Коммунистической Партии [1]
• Художественный фильм «Эрнст Тельман: вождь своего класса» (ГДР, 1955). Охватывает период с 1930 по 1944 год. Перевод на русский язык и озвучивание произведены при поддержке Объединённой Коммунистической Партии [2]

Һылтанмалар

• Дмитрий Окунев. 75 лет назад в Бухенвальде расстреляли вождя немецких коммунистов Тельмана  (билдәһеҙ). Gazeta.ru (18 август 2019). Дата обращения: 19 август 2019.
• На хроносе
• Э. Тельман в «Энциклопедии смерти» 2016 йыл 4 март архивланған.
• Помогите спасти мемориал Эрнста Тельмана! 2016 йыл 7 март архивланған.
• П. Пшибыльский. Дело об убийстве Тельмана
• Песня о Тельмане
• Могучая сила солидарности (Фрагмент из фильма «Эрнст Тельман — вождь своего класса» (ГДР, 1956))
• Эрнст Буш — Die Thaelmann-Kolonne. Марш немецкого батальона имени Тельмана, воевавшего за Испанскую республику
• Тельман Батальон