Анапа

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Анапа
Флаг[d]
Нигеҙләү датаһы 1781
Рәсем
Рәсми атамаһы Анапа
Дәүләт  Рәсәй[1]
Административ үҙәге Анапский район[d] һәм Муниципальное образование город-курорт Анапа[d][1]
Административ-территориаль берәмек Муниципальное образование город-курорт Анапа[d][1]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Хөкүмәт башлығы Поляков, Юрий Фёдорович[d]
Халыҡ һаны 81 447 кеше (2019)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 20 метр
Туғандаш ҡала Гомель[d] һәм Лариса[d][3]
Майҙан 40 км²
Почта индексы 353440–353458
Рәсми сайт anapa-official.ru
Һәйкәлдәр исемлеге Список объектов культурного наследия Анапы[d]
Урындағы телефон коды 86133
Категория для почётных граждан субъекта Категория:Почётные граждане Анапы[d]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы Категория:Похороненные в Анапе[d]
Карта
 Анапа Викимилектә

Анапа — Рәсәй көньяғында Краснодар крайындағы ҡала-курорт. Климаты файҙаланылған бальнеологик курорт (башлыса балалар-үҫмерҙәр өсөн).

Край буйһоноуындағы ҡала һәм «Анапа ҡала-курорты» муниципаль берәмегенең административ үҙәге. «Хәрби дан ҡалаһы» (2011).

Физик-географик тасуирламаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Географияһы
Тимер юл вокзалы.
Анапа дельфинарийында дельфиндар бейеүе

Анапа Краснодар крайының көньяҡ-көнбайыш өлөшөндә, Ҡара диңгеҙҙең Анапа бухтаһы ярында урынлашҡан. Мәскәүҙән көньяҡҡа 1,5 мең саҡрым алыҫлыҡта, Краснодарҙан көнбайышҡа табан 190 саҡрым алыҫлыҡта, Сочиҙан төньяҡ-көнбайышҡа табан 360 саҡрым алыҫлыҡта, Төп Кавказ һыртының Тамань ярымутрауы менән киҫешкән ерендә урынлашҡан.

Гидрографияһы
Анапка йылғаһы тамағы

Анапа ҡалаһы биләмәһе буйлап Анапка йылғаһы аға, ул Анапа һыубаҫарын диңгеҙ менән бәйләүсе булып тора.

Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 17,7 21,0 24,5 31,0 31,2 36,3 38,0 38,2 32,9 35,6 27,1 22,3 38,2
Уртаса максимум, °C 6,0 6,2 9,3 14,7 19,6 24,1 28,1 28,3 23,3 17,6 11,8 7,7 16,4
Уртаса температура, °C 3,3 3,7 6,9 11,3 17,0 22,4 25,1 25,4 20,3 13,9 9,0 5,4 13,6
Уртаса минимум, °C 0,0 0,3 2,7 7,7 12,2 16,8 19,5 19,1 14,5 9,8 4,9 1,6 9,0
Абсолют минимум, °C −23,9 −19,6 −13,2 −5,1 0,7 7,0 11,0 8,5 0,8 −6,3 −12,2 −18,9 −23,9
Яуым-төшөм нормаһы, мм 52 49 49 40 36 43 33 40 46 42 59 68 560
Һыу температураһы, °C 7,0 6,2 7,5 10,7 15,3 20,5 23,5 24,4 21,3 17,0 12,3 9,0 14,6
Сығанаҡ: Погода и климат,[4].

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рәсәй Банкыһының 10 һумлыҡ иҫтәлекле тәңкәһе (2014)

Б.э.т. бер нисә быуат әүәл Анапа урынында — синдтар торамаһы, антик ҡала — Синд гаване йәки Синдика булған. Боспор дәүләтенә ҡушылғандан һуң (б.э.т. IV быуаттың уртаһынан б.э.III быуатына тиклем), уның хакимы Горгипп исеме менән Горгиппия тип аталған.

  • Тулыһынса Рәсәйгә 1829 йылғы Адрианополь солох килешеүе буйынса ҡушыла. Әммә Ғосман империяһының да, Рәсәй империяһының да власын танымаған урындағы черкес халҡы батша ғәскәрҙәренә әүҙем ҡаршылыҡ күрһәтә башлай.
  • 1866 йылда ҡала курорт статусын ала. Доктор В. А. Будзинский шифаханаһы XIX быуат аҙағына беренсе ҡунаҡтарҙы ҡабул итә, Ә XX быуат башына ҡала тиҙ үҫешеүсе курорт һәм порт булып ҡала. Анапала курорт төҙөлөшө 1920—1930 йылдарҙа дауам итә. 1940-сы йылдар башында Анапала 14 шифахана һәм 10-дан ашыу пионер лагеры була.
  • Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында курорт тулыһынса емерелгән. 1950 йылдарҙа тулыһынса тергеҙелә.
  • 1994 йылдың 12 мартында Анапа районы һәм Анапа ҡалаһы муниципаль берәмектәре Анапа курортына берләштерелә[5]. 1996 йылда муниципаль берәмек Анапа ҡала-курорты тип үҙгәртелә[6].
  • 2006 йылдың 1 апрелендә урындағы үҙидара реформаһы һөҙөмтәһендә «Анапа ҡала-курорты» муниципаль берәмеге статусы менән ҡала округы барлыҡҡа килә[7].
  • Рәсәй Федерацияһы Президентының 2011 йылдың 5 майындағы 586-сы һанлы Указы менән ҡалаға «Хәрби Дан Ҡалаһы» тигән почетлы исем бирелә[8].
  • 2022 йылдың 25 авгусында Анапаның рәсми гимны ҡабул ителә[9] Ҡала көнө сентябрҙең өсөнсө йәкшәмбеһендә байрам ителә.

Этимологияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Анапа»һүҙен тәржемә итеүҙең бер нисә варианты бар. Был хәҙерге ҡала урынында йәшәгән халыҡтарҙың яңғырашы буйынса оҡшаш һүҙбәйләнештәре булыуы менән бәйле. Улар араһында иң билдәлеһе:

  • Черкес (адыг) «Аннэ-пэ» — «түңәрәк өҫтәл сите». Анапа бухтаһы урындағы черкес ҡәбиләләренә адыг милли өҫтәле һыҙаттарын хәтерләтә алған тип иҫәпләнелә
  • Боронғо грек «Ана-па» — «Бейек морон». Боронғо грек «Аргонавтика» әҫәрендә Аполлоний Родосский, беренсе тапҡыр «Анапа» һүҙен телгә алып, уны "бейек морон"тип аңлата. Ихтимал, был исем урындағы бейек һәм текә яр арҡаһында алғандыр.

В. А. Потто "Кавказ һуғышы"ның I томында «Бибиковтың Анапаға ауыр походы» бүлегендә тағы бер версия яҙған: "Анапа «һүҙе ике татар һүҙенән килеп сыҡҡан: „ана“— әсә һәм „пай“ — өлөш. Тәүге осорҙа ҡәлғәне Анапай тип атамағандар — „әсә өлөшө“ йәки „әсә ҡуйыны“ („лоно“). Был атаманың килеп сығышын, ғәҙәттә, төрөктәрҙең Ҡырымдан ҡыуылған диндәштәренең яҙмышын еңеләйтергә тырышып, уларға Кубань буйлап тап ошо ҡәлғә һаҡлауы аҫтында урын биреүҙәре менән аңлата; үҙ ваҡытында татарҙар бындай ҡурсалауҙы юғары баһалай һәм бәхетһеҙ һөргөнселәрҙе әсә ҡуйынына алған кеүек, үҙендә һыйындырған ергә Анапа исеме биреп рәхмәтен белдерә». Әммә Анапа исеме Ҡырым ханлығы ҡолатылғанға тиклем дә булған.

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ иҫәбе
1897[10]19001931[10]1939[11]1959[12]1967[10]1970[13]
6900↗7000↗13 200↗17 306↗19 602↗23 000↗29 900
1979[14]1989[15]1992[10]1996[10]20002001[10]2002[16]
↗40 119↗54 976↗56 700↗57 900↘55 400↘54 800↘53 493
2003[10]20042005[10]2006[10]2007[10]20082009[17]
↗53 500→53 500↗53 600↗54 200↗54 800↗55 700↗56 487
2010[18]2011[10]2012[19]2013[20]2014[21]2015[22]2016[23]
↗58 990↗59 000↗61 555↗63 693↗66 776↗70 453↗73 410
Милли составы

Бөтә рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса (2010 йыл):[24]

Халҡы Һаны,



уҡыусы. 		Өлөшө



бөтә халыҡтан, %
урыҫтар 50 738 86,01 %
әрмәндәр 3 916 6,64 %
украиндар 1 319 2,24 %
башҡалар 2 511 4,25 %
милләте күрһәтелмәгән 506 0,86 %
Барлығы 58 990 100,0 %


Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 185/2016. Южный ФО
  2. ↑ http://krsdstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/krsdstat/resources/81e08500497abd16af88ff3fbd401489/Оценка+численности_01.01.2019_окончат1.htm
  3. ↑ https://www.amna.gr/anarussia/article/156945/Adelfopoiisi-tis-Larisas-me-tin-Anapa
  4. ↑ ЕСИМО
  5. ↑ Постановление Главы администрации Краснодарского края от 21.03.1994 № 152
  6. ↑ Город-курорт Анапа. Историческая справка
  7. ↑ Об установлении границ муниципального образования город-курорт Анапа и наделении его статусом городского округа
  8. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 5 мая 2011 года № 586 «О присвоении г. Анапе почётного звания Российской Федерации „Город воинской славы“»
  9. ↑ SIMAI Studio — http://simai.studio. У Анапы появился свой официальный гимн. anapa-official.ru. Дата обращения: 29 август 2022.
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 Народная энциклопедия «Мой город». Анапа. Дата обращения: 3 июль 2014. Архивировано 3 июль 2014 года.
  11. ↑ Великая Отечественная война. Юбилейный статистический сборник. 2015. Дата обращения: 23 апрель 2015. Архивировано 23 апрель 2015 года.
  12. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  13. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  14. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  15. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  16. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
  17. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
  18. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1, таблица 4. Численность городского и сельского населения по полу по Краснодарскому краю. Дата обращения: 2 ғинуар 2015. Архивировано 2 ғинуар 2015 года.
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  20. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  21. ↑ Оценка численности населения на 1 января 2014 года по муниципальным образованиям Краснодарского края. Дата обращения: 27 апрель 2014. Архивировано 27 апрель 2014 года.
  22. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
  23. ↑ Оценка численности населения на 1 января 2016 года по муниципальным образованиям Краснодарского края. Дата обращения: 31 март 2016. Архивировано 31 март 2016 года.
  24. ↑ Население по национальности и владению русским языком по муниципальным образованиям Краснодарского края. Дата обращения: 29 май 2017. Архивировано из оригинала 5 март 2016 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Алексеева Е. М. Античный город Горгиппия. — М.: УРСС, 1997. — 560 с. — ISBN 5-901006-12-7.
  • Анапа // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  • Баклыков Л. И. История курорта Анапа. — Краснодар: Советская кубань, 2002.
  • Константинов В. А. Анапа: путешествие в прошлое. — Анапа, 2009. — 140 с. — ISBN 978-5-9901634-1-6.
  • Кругликова И. Т. Синдская гавань. Горгиппия. Анапа. — М.: Наука, 1978. — 104 с.
  • Янишогло Ф. Е. Анапа от военной крепости до российского курорта. — Анапа, 2003.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Анапа&oldid=1212160» битенән алынған