Эстәлеккә күсергә

Апакаев Пётр Андреевич

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Апакаев Пётр Андреевич
Зат ир-ат
Гражданлыҡ  СССР
 Рәсәй
Тыуған көнө 2 август 1936({{padleft:1936|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:2|2|0}})[1]
Тыуған урыны Иҫке Уръябаш, Төлдө ауыл Советы (Ҡалтасы районы), Ҡалтасы районы, Башҡорт АССР-ы, РСФСР, СССР
Вафат булған көнө 18 апрель 2020({{padleft:2020|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:18|2|0}}) (83 йәш)
Вафат булған урыны Йошкар-Ола, Рәсәй
Һөнәр төрө яҙыусы, уҡытыусы, уҡытыусы, учёный-литературовед
Эшмәкәрлек төрө педагогика
Ғилми дәрәжә педагогия фәндәре докторы[d][2] һәм профессор[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Апакаев Пётр Андреевич (2 август 1936 йыл, Иҫке Уръябаш, Ҡалтасы районы, Башҡорт АССР-ы — 18 апрель 2020, Йошкар-Ола, Марий Эл) — СССР һәм Рәсәй мари фән эшмәкәре, педагог, әҙәбиәт белгесе, яҙыусы. Педагогия фәндәре докторы (1999), профессор (1993). Мари дәүләт университетының почётлы профессоры (2006). Мари АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1969), Мари ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991). Педагогия һәм социаль фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2003). «Рәсәйҙең иң яҡшы кешеләре» энциклопедияһына индерелгән (2004).

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Апакаев Петр Андреевич крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Башланғыс мәктәпте тыуған ауылында һәм Әмзебашта ете йыллыҡ мәктәптә уҡый, уны тамамлағандан һуң Краснокама педагогия училищеһында уҡый. Совет Армияһы сафында хеҙмәт итә[3].

1956—1957 йылдарҙа — Әмзебаш мәктәбендә рус теле уҡытыусыһы. Йошкар-Ола ҡалаһына килә, Н. К. Крупская исемендәге Мари дәүләт педагогия институтын тамамлай. 1962—1971 йылдарҙа — 1-се Республика музыка-художество мәктәп- интернатында тәрбиәсе һәм мари теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы[3].

1970 йылдар башында РСФСР Мәғарифы министрлығының милли мәктәптәр ғилми-тикшеренеү институтында бер йыллыҡ аспирантураны тамамлай, педагогия фәндәре кандидаты ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеп, «Взаимосвязь урочной и внеурочной работы» темаһына диссертация яҡлай (мари яҙыусыһы Яныш Ялкайн ижады миҫалында). Педагогия фәндәре кандидаты (1972)[4].

РСФСР Мәғариф министрлығының милли мәктәптәр ғилми-тикшеренеү институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре булып эшләй. 1977—1982 йылдарҙа — КПСС-тың Мари округы комитетының фән һәм уҡыу йорттары бүлеге инструкторы. Дүрт йыл Мари Ғилми-тикшеренеү институтында өлкән ғилми хеҙмәткәр.

1986 йылдан 1991 йылға тиклем — Мари дәүләт педагогия институтында башланғыс белем биреү педагогикаһы кафедраһы мөдире, профессор (1993)[5] 1998 йылда «Историко-педагогические и этнопедагогические основы демократизации образования в Марийском крае» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. Педагогия фәндәре докторы (1999)[3]. Мари дәүләт педагогия институтының почётлы профессоры (2006)[6][7].

2020 йылдың 18 апрелендә Йошкар-Ола ҡалаһында вафат була[8].

Фәнни эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

350-нән ашыу фәнни хеҙмәт, 40 дәреслек һәм уҡытыу-методик әсбаптар авторы[7].

Педагогия һәм социаль фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2003)[9].

Мари дәүләт университеты ҡарамағында кандидатлыҡ диссертацияларын яҡлау буйынса диссертация комиссияһы ағзаһы, докторлыҡ тикшеренүҙәрҙең ғилми консультанты, 20-нән ашыу кандидатлыҡ һәм докторлыҡ диссертацияһының оппоненты булып сығыш яһай. тикшеренеүселәрҙең 20-нән ашыу монографияһын рецензиялай.

Әҙәби эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әмзебаш ете йыллыҡ мәктәбендә уҡыҫан сағында уҡ шиғырҙар яҙа башлай. Прозаик булараҡ билдәле (китаптары"Полмезе кугыжаныш" («Царство строптивых») һәм «Авий, каласе» («Скажи, мама»))[9].

Хикәйәләрен «Ончыко», «У сем», альманахах «Эрвий», «Дружба» журналдарында, республика һәм район гәзиттәрендә баҫтырып сығара[3].

Хәтер

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • «Рәсәйҙең иң яҡшы кешеләре» энциклопедияһына индерелгән (2004)[9].
  • Башҡорт АССР-ының Мишкә районы Сурай ауылындағы В. И. Ленин исемендәге колхоздың почёт китабына индерелгән (1966).

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төп әҙәбиәт белеме эштәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Апакаевтың әҙәбиәт белеме буйынса төп эштәре.[10]:

  • Марий писатель Яныш Ялкайн // Марий коммуна. 1961. 15 дек.
  • Яныш Ялкайн в МГУ // Мол. коммунист. 1963. 3 янв.
  • Яныш Ялкайн — газет пашаеҥ // Марий коммуна. 1966. 27 май.
  • Яныш Ялкайн — Чорайыште // Марий коммуна. 1966. 27 нояб.
  • Писатель-интернационалист // Ямде лий. 1971. 23 окт.
  • Писатель да педагог: В. Сапаевын шочмыжлан — 50 ий // Марий коммуна. 1973. 3 янв.
  • Илыш корныш лекме годым: В. Юксернын «Вӱдшӧ йога, серже кодеш» повестьше нерген // Ончыко. 1975. № 3. С. 93—95.
  • Я. Ялкайн дене вашлиймаш // Ямде лий. 1977. 23 окт.
  • Мут туныкта [Воспитание словом]. — Йошкар-Ола, 1979. 120 с.
  • Добрый след: очерк // Марийский край — земля Онара. М., 1979.
  • Наука корнышто: Я. Ялкайнын шочмыжлан — 75 ий // Ончыко. 1981. № 5. С. 92—93.
  • Илышлан моктеммуро: Эрвел Осыпын творчествыж нерген // Марий коммуна. 1982. 21 дек.
  • В. Колумб — Мари-Турекыште // Эрвий. Йошкар-Ола, 1984. С. 42—48.
  • Орлята крепили крылья: о Мусе Джалиле и Яныше Ялкайне // Казан утлары. Казань, 1986. № 2. С. 31—32.
  • Кок йолташ: Я. Ялкайн и М. Джалиль // Ончыко. 1986. № 5. С. 64—70.
  • Поэт-ветеран: шарнымаш // Эрвий. Йошкар-Ола, 1995. С. 103—109.

Төп әҫәрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Пётр Апакаевтың мари һәм башҡа телдәргә тәржемә ителгән әҫәрҙәр исемлеге[9]:

Мари телендә

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Ачан ойжо; Кол кӱмыж; Теҥгеаш окса; Изи Ондри; Эн кугу сеҥымаш: ойлымаш-вл. // Ончыко. 1977. № 6. С. 101—106.
  • Полмезе кугыжаныш: повесть ден ойлымаш-вл. [Царство строптивых: повесть и рассказы]. Йошкар-Ола, 1983. 96 с.
  • У костюм: ойлымаш // Марий коммуна. 1985. 24 дек.
  • Кечан кумыл: ойлымаш // Марий коммуна. 1986. 25 май.
  • Авий, каласе: ойлымаш-вл. [Скажи, мама: рассказы]. — Йошкар-Ола, 1989. 64 с.
  • Йоча шӱмыш корно: этюд-вл. // Ончыко. 1995. № 11. С. 155—160.

Башҡа телдәрҙә

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Коза: рассказ / пер. на рус. А. Спиридонова // Дружба. Йошкар-Ола, 1985. С. 217—221.
  • Гармонь: рассказ / пер. на рус. А. Спиридонова // Дружба. Йошкар-Ола, 1987. С. 168—175.
  • Дом: рассказ / пер. на рус. А. Спиридонова // Дружба. Йошкар-Ола, 1988. С. 168—171.
  • Гармонь: шайыштмаш / пер. на горномар. В. Мамут // У сем. 2006. № 3. С. 130—137.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ http://aboutmari.com/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87
  2. ↑ https://www.marsu.ru/sveden/common/honored/staff/apakaev_petr_andreevichprofessor_kafedryi_pedagogi.php
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Писатели МЭ, 2008
  4. ↑ Писатели МЭ, 2008, с. 57
  5. ↑ ↑ Апакаев Пётр Андреевич. Башкирская энциклопедия. Дата обращения 3 мая 2020.
  6. ↑ Почётные профессора МарГУ. Официальный сайт МарГУ. Дата обращения: 3 май 2020.
  7. ↑ 7,0 7,1 Новые научные труды профессора П. А. Апакаева. ИА "МАНГАЗЕЯ" (8 апрель 2016). Дата обращения: 3 май 2020.
  8. ↑ Памяти профессора П. А. Апакаева, выдающегося учёного и педагога земли марийской.МедиаПоток(20.04.2020)Дата обращения 3 мая 2020.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Писатели МЭ, 2008, с. 58
  10. ↑ Писатели МЭ, 2008, с. 59

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Пётр Апакаев // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — С. 57—59. — 752 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7590-0966-5.тр Апакаев // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — С. 57—59. — 752 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7590-0966-5.
  • Соловьёва И. Ю., Мочаев В. А. Апакаев Пётр Андреевич // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — 2-е изд. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2017. — С. 31. — 606 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-905314-35-3.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Апакаев_Пётр_Андреевич&oldid=1066819» битенән алынған