Муса Йәлил

Муса Йәлил
татар. Муса Җәлил
Заты	ир-ат
Гражданлығы	Рәсәй империяһы  Совет Рәсәйе  СССР
Хеҙмәт итеүе	СССР
Тыуған көнө	2 (15) февраль 1906 или 15 февраль 1906({{padleft:1906|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:15|2|0}})
Тыуған урыны	Рәсәй империяһы, Ырымбур губернаһы, Ырымбур өйәҙе, Мостафа (Ырымбур өлкәһе)
Вафат булған көнө	25 август 1944({{padleft:1944|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:25|2|0}}) (38 йәш)
Вафат булған урыны	Германский рейх[d], Берлин, Шарлоттенбург-Вильмерсдорф[d], Музей тюрьмы Плётцензее[d]
Үлем сәбәбе	гильотина[d]
Яҙма әҫәрҙәр теле	татар теле
Һөнәр төрө	хәрби корреспондент, шағир, автор, тәржемәсе, яҙыусы
Уҡыу йорто	Этнологический факультет МГУ[d]
Әүҙемлек урыны	Ырымбур, Серов[d] һәм Килинчи[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы
Һуғыш/алыш	Бөйөк Ватан һуғышы
Жанр	поэма[d] һәм либретто[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Муса Йәлил Викимилектә

Муса Йәлил (тулы исеме Муса Мостафа улы Йәлилов; 2 февраль (15 февраль) 1906 йыл — 25 август 1944 йыл) — СССР шағиры. Граждандар һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. 1929 йылдан ВКП (б) ағзаһы. Советтар Союзы Геройы (1956, үлгәндән һуң), Ленин премияһы лауреаты (1957, үлгәндән һуң).

Биографияһы

Күп балалы ғәиләлә алтынсы булып тыуған. Атаһы — Мостафа Йәлилов, әсәһе — Рәхимә Йәлилова (Сәйфуллина).

Хөсәйениә мәсете мәҙрәсәһендә уҡый. 1919 йылда комсомолға инә. Мәскәү дәүләт университетын тамамлай.

Хәтер

• Муса Йәлилдең яҡташы, башҡорт яҙыусыһы Cәғит Агиш яугир-шағирға «Яҡташтар» әҫәрен бағышлаған.
• Элекке СССРҙағы күп кенә ҡала урамдары герой исемен йөрөтә.
• Ҡазан Татар дәүләт опера һәм балет театрына шағир исеме бирелгән.
• Татарстандың нефть етештереү үҙәге, Сарман районындағы Йәлил ҡасабаһы Муса Йәлил исеме менән аталған.
• Мәскәүҙә, Ҡазанда, Ырымбурҙа, Әлмәттә һәм башҡа ҡалаларҙа уға һәйкәлдәр ҡуйылған.
• Ҡазанда шаирҙың музей-фатиры эшләй.

Кинематографияла шағир образы

• «Моабитская тетрадь», реж. Леонид Квинихидзе, Ленфильм, 1968.
• «Красная ромашка», ДЕФА (ГДР).

Китаптары

• Муса Джалиль. Сочинения в трех томах / Кашшаф Г. — Казань, 1955-1956 (на татарском языке).
• Муса Джалиль. Сочинения. — Казань, 1962.
• Муса Джалиль. Избранное / Ганиев В. — М.: Художественная литература, 1966.
• Муса Джалиль. Избранное. — М., 1976.
• Муса Джалиль. Избранные произведения / Мустафин Р. — Издательство „Советский писатель“. Ленинградское отделение, 1979.

Әҙәбиәт

• Бикмухамедов Р. Муса Джалиль. Критико-биографический очерк. — М., 1957.
• Госман Х. Татарская поэзия двадцатых годов. — Казань, 1964. (тат.)
• Воздвиженский В. История татарской советской литературы. — М., 1965.
• Файзи А. Воспоминания о Мусе Джалиле. — Казань, 1966.
• Ахатов Г. Х. О языке Мусы Джалиля / «Социалистик Татарстан». — Казань, 1976, № 38 (16727), 15 февраля.
• Ахатов Г. Х. Фразеологические обороты в поэме Мусы Джалиля «Письменосец». / Ж. «Советская школа». — Казань, 1977, № 5 (тат.).
• Мустафин Р. А. По следам поэта-героя. Книга-поиск — М.: Советский писатель, 1976.
• Корольков Ю. М. Через сорок смертей — М.: Молодая Гвардия, 1960.
• Корольков Ю. М. Жизнь – песня. Жизнь и борьба поэта Мусы Джалиля — М.: Госполитиздат, 1959.

Һылтанмалар

• Муса Йәлил // Башҡорт энциклопедияһы — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.  (Тикшерелеү көнө: 30 ғинуар 2021)
• Муса Йәлил. Биография
• Рафаэль Мустафин. Муса Джалиль — поэт-воин, поэт-герой
• «Идель-Урал». Чуваши и татары в логове нацистов 2019 йылдың 6 апрель көнөндә архивланған.
• Поверь мне, Родина
• О «Курмашеве и десяти других», казненных в Берлине за «подрыв военной мощи» Германского рейха
• Музей-квартира М. Джалиля в Казани 2007 йылдың 13 август көнөндә архивланған.
• Стихи Муса Йәлил
• Стихи Мусы Джалиля 2007 йылдың 27 сентябрь көнөндә архивланған. (тат.)
• Стихи Мусы Джалиля 2011 йылдың 11 октябрь көнөндә архивланған. (тат.) (рус.)