Арауыҡ үлсәнеше

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Төрлө үлсәнештәге фигураларҙың яҫылыҡҡа проекциялары

Үлсәнеш — объекттың торошон һүрәтләү өсөн кәрәк булған бәйләнешһеҙ параметрҙар һаны, йәки системаның азатлыҡ дәрәжәләре һаны.

Билдәләмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үлсәнешкә билдәләмә биреүгә бер нисә төрлө ҡараш бар, мәҫәлән

Физикала[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Арауыҡ үлсәнештәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Классик физик теориялар өс үлсәмле физик үлсәмдәрҙе һүрәтләйҙәр.

Миҫалдар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Квадрат, куб һәм тессеракт ярашлы рәүештә
  • Яҫылыҡта әйләнәнең торошон билдәләү өсөн, өс параметр етә: үҙәктең ике координатаһы һәм радиусы, йәғни: яҫылыҡта әйләнәләр арауығы — өс үлсәмле; шул уҡ йөҙҙә нөктәләр арауығы — ике үлсәмле; шулай булыуға ҡарамаҫтан әйләнә үҙе — әйләнәләге нөктәләр арауығы — бер үлсәмле: уның теләһә ниндәй нөктәһе бер параметр менән бирелергә мөмкин.
  • Беҙҙең планета йөҙөнөң йыш ҡулланыла торған моделдәре сиктәрендә ҡаланың торошон билдәләр өсөн (ҡала был осраҡта ике үлсәмле объект һымаҡ ҡаралмай, ә нөктә итеп ҡарала) Ер өҫтөндә ике параметр биреү етә, атап әйткәндә: географик киңлекте һәм географик оҙонлоҡто. Ярашлы рәүештә: бындай моделдәр арауығы ике үлсәмле (ҡыҫҡаса — 2D, ингл. dimension) һүҙенән, ҡарағыҙ. геопространство.
  • Беҙҙең физик ысынбарлыҡтың йыш ҡулланыла торған моделдәре сиктәрендә ниндәйҙер объекттың, миҫал өсөн — самолёттың (самолёт был осраҡта өс үлсәмле объект һымаҡ ҡаралмай, ә нөктә итеп ҡарала) торошон билдәләр өсөн, өс координата күрһәтеү талап ителә — киңлек һәм оҙонлоҡҡа өҫтәп самолёт осҡан бейеклекте белергә кәрәк. Ярашлы рәүештә: бындай моделдәр арауығы өс үлсәмле (3D). Был өс координатаға, самолёттың ағымдағы торошон ғына түгел, ә ваҡыт моментын да тасуирлау өсөн, дүртенсеһе өҫтәлергә мөмкин (ваҡыт). Әгәр ҙә моделгә самолёттың ориентацияһын да өҫтәһәң (ҡырынайыуын, тангажды (осоусы аппараттың төп (горизонталь) арҡыры инерция күсәренә ҡарата мөйөшсә хәрәкәте), тайшаныуын (рыскание - осоусы аппараттың вертикаль күсәргә ҡарата мөйөшсә хәрәкәте)), ул саҡта тағы ла өс координата өҫтәлә һәм моделдең ярашлы абстрактлы арауығы ете үлсәмле булып китә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. R. Blei Analysis in integer and fractional dimensions, — New-York: Cambridge university press, — 556 p. — 2003. — ISBN 0-511-01266-7 (netLibrary Edition), ISBN 0-521-65084-4 (hardback).

Ҡалып:Размерность