Банат Республикаһы

	Банат Республикаһы
	рум. Republica Bănăţeană ; нем. Banater Republik ; серб. Banatska republika/Банатска република ; мад. Bánáti Köztársaság
	Флаг
← →; → 1 — 15 ноябрь 1918 йыл
Баш ҡала	Тимишоара
Идара итеү формаһы	Республика
	Банат Республикаһы Викимилектә
	Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Банат Республикаһы (рум. Republica Bănăţeană, нем. Banater Republik, сер. Банатска република, мадьярса Bánáti Köztársaság) — Австро-Венгрия империяһы тарҡалыуы һәм Югославияның берләшеүе барышында 1918 йылдың 1 ноябрендә Тимишоара ҡалаһында иғлан ителгән дәүләт.

Тарихы

1918 йылдың 31 октябренә ҡарай Банат тарихи өлкәһе территорияһында йәшәгән милләттәрҙең (румын, мадьяр, немец, серб, йәһүд) хәрби советтары ойошторолған. Уларҙың осрашыуында Граждан радикаль партияһынан социалист Отто Рот һәр бер этник төркөмдән вәкилдәр ҡатнашлығында автономлы Банат халыҡ советы ойоштороу тәҡдиме менән сығыш яһаған, әммә быға Румын милли советынан резолюция булмауына һылтанып румын офицерҙары уны ойоштороуҙан баш тартҡан. Шуға ҡарамаҫтан, Социаль-демократик партияһының алдынғы ағзалары республика иғлан итергә ҡарар иткән һәм быны 1 ноябрҙә уның президенты булып киткән Отто Рот эшләгән. Банаттың бойондороҡһоҙлоғон Венгрия короллеге таныған.

4 ноябрҙә Банат халыҡ советы республиканың барлыҡ территорияһы өҫтөндә контроль урынлаштырыу маҡсатында хәрби отрядтар ойошторған, әммә контролде тотоуҙы тормошҡа ашыра алмағандар. 15 ноябрҙә Сербия ғәскәрҙәре Банатҡа ингән һәм республика йәшәүҙән туҡтаған; һуңынан уның территорияһы Румыния короллеге һәм Словендар, хорваттар һәм сербтар дәүләте араһында бүленгән.

1920 йылдың 16 апрелендә Париж тыныслыҡ конференцияһында Банат тарихи өкәһенең этник немецтары республиканы («Банатия Республикаһы» атамаһы аҫтында) тергеҙеү тураһында тәҡдим менән мөрәжәғәт иткән, әммә уларға баш тартылған.

Халҡы

1920 йылда Париж тыныслыҡ конференцияһында Банат немецтары тарафынан тәҡдим ителгән Банат Республикаһы

Республика халҡы 1582133 кеше тәшкил иткән:

румындар — 592 049 (37,42 %);
немецтар — 387 545 (24,50 %);
сербтар — 284 329 (17,97 %);
мадьярҙар — 242 152 (15,31 %),
шулай уҡ словактар, болгарҙар, йәһүдтәр һәм хорваттар.

Әҙәбиәт

Carmen Albert, "Ocupația sârbă din Banat în memorialistica bănățeană", in Analele Banatului. Arheologie—Istorie, Vol. XIX, 2011, pp. 449–456.
Traian Birăescu, "Scrisori din Timișoara", in Cele Trei Crișuri, Vol. IX, November–December 1928, pp. 184–185.
Nicolae Brînzeu, Jurnalul unui preot bătrân. Timișoara: Eurostampa, 2011. ISBN 978-606-569-311-1
Anton Büchl, "Soziale Bewegungen in der Banater Ortschaft Detta 1875–1921", in Ungarn-Jahrbuch, Vol. VIII, 2000, pp. 223–254.
Dan N. Buruleanu, Liana N. Păun, Moravița. Album monografic. Timișoara: Editura Solness, 2011.
Ljubivoje Cerović, Sârbii din România. Din Evul mediu timpuriu până în zilele noastre. Timișoara: Union of Serbs of Romania, 2005. ISBN 973-98657-9-2
Adrian Cioroianu, Pe umerii lui Marx. O introducere în istoria comunismului românesc. Bucharest: Editura Curtea Veche, 2005. ISBN 973-669-175-6
Mariana Cojoc, "Cadrilaterul și 'Dobrogea Veche' în propaganda comunistă interbelică. 'Autodeterminare până la despărțirea de statul român'", in Dosarele Istoriei, Vol. VII, Issue 1 (65), 2002, pp. 50–54.
Rodica Colta, Doru Sinaci, Ioan Traia, Căprioara: monografie. Arad: Editura Mirador, 2011. ISBN 978-973-164-096-9
Vasile Dudaș, "Ștefan Frecot", in Analele Banatului. Arheologie—Istorie, Vol. XVI, 2008, pp. 359–363.
Vasile Dudaș, Lazăr Grunețeanu, "Contribuția avocaților bănățeni la activitatea consiliilor și gărzilor naționale românești în toamna anului 1918", in Studii de Știință și Cultură, Supplement: Colocviul Internațional Europa: Centru și margine. Cooperare culturală transfrontalieră, Ediția a VI-a, 19–20 octombrie 2017, Arad – România, 2017, pp. 131–148.
Gheorghe Iancu, Justiție românească în Transilvania (1919). Cluj-Napoca: Editura Ecumenica Press & George Bariț Institute, 2006. ISBN 973-88038-1-0
Lajos Kakucs,
- "Gărzile civice și societățile de tir din Banat între anii 1717–1919", in Analele Banatului. Arheologie—Istorie, Vol. XXII, 2014, pp. 339–381.
- "Contribuții la istoria francmasoneriei din Banat", in Analele Banatului. Arheologie—Istorie, Vol. XXIV, 2016, pp. 467–494.
Sándor Kókai, "Illúziók és csalódások: a Bánsági Köztársaság", in Közép-Európai Közlemények, Vol. 2, Issues 2–3, 2009, pp. 63–74.
Miodrag Milin, "Colaborarea româno–sârbă în chestiunea națională din monarhia dualistă", in Vasile Ciobanu, Sorin Radu (eds.), Partide politice și minorități naționale din România în secolul XX, Vol. V, pp. 20–30. Sibiu: TechnoMedia, 2010. ISBN 978-606-8030-84-5
James Minahan, Encyclopedia of the Stateless Nations. Ethnic and National Groups around the World. Santa Barbara & Denver: Greenwood Publishing Group, 2016. ISBN 978-1-61069-953-2
Ionela Moscovici, "Banatul în așteptarea păcii. Premisele unei misiuni franceze", in Analele Banatului. Arheologie—Istorie, Vol. XVIII, 2010, pp. 241–250.
Eusebiu Narai, "Aspecte privind situația minorității germane din județele Caraș și Severin în anii 1944–1948", in Analele Banatului. Arheologie—Istorie, Vol. XVI, 2008, pp. 309–331.
Mihai Adrian Panu, "Reprezentarea politică a minorității germane în Banatul interbelic", in Vasile Ciobanu, Sorin Radu (eds.), Partide politice și minorități naționale din România în secolul XX, Vol. V, pp. 118–127. Sibiu: TechnoMedia, 2010. ISBN 978-606-8030-84-5
Yovan Radonitch, The Banat and Serbo–Roumanian Frontier Problem. Paris: Ligue des Universitaires Serbo-Croato-Slovènes, 1919. Ҡалып:OCLC
I. D. Suciu, "Banatul și Unirea din 1918", in Studii. Revistă de Istorie, Issue 6/1968, pp. 1089–1104.
Tudor-Radu Tiron, "O contribuție heraldică la istoria înaintașilor omului politic Andrei Mocioni de Foen (1812–1880), membru fondator al Academiei Române", in Revista Bibliotecii Academiei Române, Vol. 1, Issue 1, January–June 2016, pp. 27–51.
Dumitru Tomoni, "Contribuții bănățene la Marea Unire", in Analele Banatului. Arheologie—Istorie, Vol. XVI, 2008, pp. 289–299.
Smaranda Vultur, Francezi în Banat, bănățeni în Franța. Timișoara: Editura Marineasa, 2012. ISBN 978-973-631-698-2

Һылтанмалар