Букура Думбрава

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Букура Думбрава
Рәсем
Зат ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ  Румыния
Тыуған көнө 28 декабрь 1868({{padleft:1868|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})
Тыуған урыны Братислава, Австро-Венгрия
Вафат булған көнө 26 ғинуар 1926({{padleft:1926|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:26|2|0}}) (57 йәш)
Вафат булған урыны Порт-Саид, Мысыр
Үлем төрө тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе Малярия
Яҙма әҫәрҙәр теле Немец теле
Һөнәр төрө пианист, эссеист, биограф, музыкальный критик, яҙыусы, альпинист
Эшмәкәрлек төрө эссе[d]
Спорт төрө альпинизм[d]
Музыка ҡоралы фортепиано

Букура «Фани» Думбрава (1868 йылдың 28 декабре, Братислава — 1926 йылдың 26 ғинуары, Порт-Саид) — Венгрияла тыуған румын романисы, мәҙәниәт пропагандисы, сәйәхәтсеһе һәм теософы. Уның нигеҙҙә немец телендә яҙылған әҙәби әҫәрҙәре хайдук батырҙарының легендар ҡаһарманлығы тураһындағы романтик тарихтарҙы бәйән иткән. Китаптары уға немец телле Европала ла, шулай уҡ Румынияла ла коммерция уңышы алып килә.

Думбрава бер үк ваҡытта бер нисә мәҙәни проект пропагандалаған: ләкин уның эшмәкәрлеге башлыса Румынияла туризм үҫешенә һәм тирә-яҡ мөхитте һаҡлауға йүнәлтелгән. Ул илендә тәүге туристик клубтарҙың ҡайһы берҙәренә нигеҙ һалыусы әүҙем сәйәхәтсе һәм альпинист булған. Уның, ҡағиҙә булараҡ, художество эше бөтөнләй иҫкә алынмаһа ла, юл очерктары румын әҙәбиәтендә хәҙерге көнгә саҡлы стандарт булып ҡала.

Үҙ карьераһының күп өлөшө дауамында Думбрава ҡатын-ҡыҙҙарҙың румын масонлығына инеүенә булышлыҡ иткән. Оло йәшкә еткәс, ул эштәрендә спиритуализмға иғтибарын арттырған, һәм, Джидду Кришнамуртиның уҡыусыһы булараҡ, ул Теософик йәмғиәттең Румын ложаһын ойошторған. Британ Һиндостанынан ҡайтып килешләй, Адьярҙа үткән теософик конференцияһында булғандан һуң, вафат булған.

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Балалыҡ йылдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Буласаҡ яҙыусы Братислава ҡалаһында тыуған (ул саҡта — Прессбург) тыуған; уның атаһының тамырҙары йә венгр-словак, йә словак-венгр булған; ә әсәһе этник немка булған. Думбрава үҙе лә немец мәҙәниәтендә тәрбиәләнгән һәм тирә-яҡғындағы кешеләр уны «немка» тип ҡабул иткән. Думбрава үҙенең сабый бала сағын үткәргән Австро-Венгрияның төрлө биләмәләренә күсеп йөрөп үткәргән, 4 йәшендә Венаны күргән. Румын короле Кароль I менән дуҫтарса мөнәсәбәттә булғанлыҡтан, бер йылдан ғаилә Румыния Короллегенә күскән. Думбраваның атаһы страховкалау йәмғиәте етәксеһе булып эшләгән, ә ҡайһы бер тарихсылар уны «zur Brüderlichkeit» масон ложаһының етәксеһе тип һанай.

Король ғаиләһе тиҙҙән Фанниҙың фортепианола уйнағанына, уның немец телендә шиғырҙар яҙыу һәләтенә һәм румын романтик әҙәбиәтен бирелеп уҡыуына иғтибар иткән. Синая һарайында ул ышаныслы кеше һәм королева Елизаветаның фрейлинаһы булып киткән, ә 1884 йылдың июлендә — ирле-ҡатынлы королдәрҙең ҡунағы сифатында юғары йәмғиәттә ҡабул ителгән.

1886 йылда Думбрава филантроп һәм йәмәғәт активисткаһы булып киткән: ул Тибишуа йәмғиәтенә нигеҙ һалған һәм йәкшәмбе мәктәбенең бинаһын түбәнге ҡатлам балаларына биргән. Һуңғы йылдарында ул, нигеҙҙә, музыка тәнҡитсеһе, «арт-промоутер», скульптор Кэрол Шторк һәм музыка белгесе Ион Попеску-Пасареа менән эшләп, Румын академияһы тикшеренеүсеһе һәм дини дисциплиналар уҡытыусыһы булып эшләгән. 1905 йылда Думбрава, сәйәсмән Винтилэ Брэтиану менән бергә, румын фольклорын: атап әйткәндә, халыҡ бейеүҙәре һаҡлау һәм үҫтереү маҡсатында, «Чиндиа» йәмғиәтен ойошторған.

Фанни атаһының масон ҡараштарына эйәреп, «Ҡатнаш масонлыҡ» тигән ҡаршылыҡлы ағымға ҡушылған. Ул Анни Безант һәм Le Droit Humain менән хат алышҡан.

Әҙәби дебюты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Думбрава тәүге китабын — «Der Haiduck» (1908) — Регенсбургтағы В. Вундерлинг нәшриәтендә баҫтырған. Шул уҡ йылда ул Теодором Ника тәржемәһендә Бухареста донъя күргән (икенсе һәм өсөнсө баҫмалары — 1911, дүртенсе баҫма — 1914). Автор шәхес псевдоним аҫтында йәшеренгәнлектән, «серлелеге менән арбауы» арҡаһында китап ҙур һорау менән файҙаланған, ә ҡайһы бер уҡыусылар хатта уны королева Елизаветаның үҙен әҙәби яҡтан һынап ҡарауы, тип фаразлаған.

«Mercure de France» әҙәби журналында «Der Haiduck» тарихи романы «мауыҡтырғыс сюжетлы» һәм «бөтөнләй адекват айыҡ аҡыллы» «Румынияның беренсе патриоттары» эше тип һүрәтләнгән. Трансильванияла тәнҡитсе Илари Ченди китаптың үҙенә лә, Германияла был китапты яҡшы ҡабул итеүҙәренә лә шатланып ғәжәпләнгәнен хәбәр иткән. Чендиҙың һүҙҙәре буйынса, был эш румын крәҫтиәндәрен ыңғай яҡтан, «саф һәм боронғо йәшәү рәүешен» һүрәтләү менән айырылған. Был эш Николай Абраш (йәки «Ябраш») — Джиануҙың төп союздашы — хайдук баш күтәреүселәр хәрәкәтенә хыянат итеүсе кеүек кире мифты мәңгеләштергәне өсөн тәнҡитләнгән.

Романдың икенсе баҫмаһы королева Елизаветаның («Сильва Кармен» псевдонимы аҫтында) инеш һүҙе менән донъя күргән. Шул уҡ ваҡытта Думбрава үҙе «Der Pandur» тип атаған «1821 йылғы Валахия ихтилалы тарихы» китабын тамамлаған. Яңы китап шулай уҡ Германияла баҫылып сыҡҡан, ә аҙаҡ автор уны тулыһынса румын теленә тәржемә иткән. Яңы хикәйәләү үҙәгендә милли яңырыу сағылышы итеп, шул уҡ ваҡытта — аяуһыҙ полководец һәм һай йөҙгән сәйәсмән итеп һүрәтләнгән халыҡ батыры Тудор Владимиреску. Трилогияның 1848 йылғы Валах революцияһына арналған йомғаҡлау өлөшө — баҫтырылып та сыҡмаҫ элек осраҡлы рәүештә яндырыла. Думбрава был эшкә кире әйләнеп ҡайтмай, әммә 1918 йылға «Сивилла китабы» тигән шартлы атама биреп, тағы бер роман яҙырға башлаған.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Hermeneutics, Politics, and the History of Religions: The Contested Legacies of Joachim Wach and Mircea Eliade / Christian K. Wedemeyer, Wendy Doniger. — Oxford: Oxford University Press, 2010. — Burța-Cernat с. — ISBN 978-0-19-539433-7.
  • Luiza Marinescu Bucura Dumbravă: escalade et littérature // Romanian Academy Philologica Jassyensia. — 2012. — № 1. — С. 27-36.