Замфир Арборе-Ралли
| Замфир Арборе-Ралли | |
 | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Румыния |
| Тыуған көнө | 14 ноябрь 1848 |
| Тыуған урыны | Черновцы, Австрия империяһы |
| Вафат булған көнө | 2 апрель 1933[1][2] (84 йәш) |
| Вафат булған урыны | Бухарест, Румыния |
| Атаһы | Constantin Ralli-Arbore[d] |
| Балалары | Nina Arbore[d] һәм Арборе-Ралли, Екатерина Земфировна[d] |
| Һөнәр төрө | лингвист, китапханасы, яҙыусы, географ, тарихсы, журналист, статистик, социолог, биограф, балалар яҙыусыһы, тәржемәсе, сәйәсмән, филолог |
| Биләгән вазифаһы | член Сената Румынии[d] |
| Сәйәси фирҡә ағзаһы | Крестьянская партия[d] |
| Ойошма ағзаһы | Первый интернационал[d] |
| Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы | Zamfir C. Arbure |
 Замфир Арборе-Ралли Викимилектә | |
Замфир Арборе (рум. Zamfir Ralli-Arbore; рус юлбарыҫына Константинович Земфирий Арборе-Ралли; 1848, Черновцы, Буковина герцоглығы, Австрия империяһы — 1933, Бухарест) — румын буковина социалисы, публицист һәм йәмәғәт эшмәкәре. Шулай уҡ этнограф, географ һәм тарихсы. Екатерина Арборе-Раллиның атаһы.
Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Грек сығышлы, Долна тип аталған молдаван ауылын биләүсе дворян нәҫеленән, унда олатаһының йорто, шулай уҡ Замфир Раллиның ҡасандыр батша йәберенә дусар булған Пушкинды ҡабул иткән йорто һаҡланған[3]. Уның атаһы Константинды (1811-56), ғаилә риүәйәттәре буйынса, боронғо бояр ырыуы Арборе вәкиле уллыҡҡа ала һәм шунлыҡтан «Ралли» фамилияһы «Арборе-Раллиға» үҙгәрә.
Кишинёв гимназияһында, Санкт-Петербургта медицина-хирургия академияһында һәм Мәскәү университетында (бер аҙ) уҡый. 1868—1869 йылдарҙа Петербургта студенттар сығыштарының етәксеһе була, унда ҡатнашыуы өсөн 1869 йылда Бессарабия губернаһы полиция күҙәтеүе аҫтына алына. Шул уҡ йылда ҡабаттан Кишиневта ҡулға алына һәм Петербургтағы Петропавловский ҡәлғәһенә ултыртып ҡуйыла. С. Г. Нечаев эше буйынса тәүләп һорауға йәлеп ителә, асыҡтан-асыҡ күрһәтмәләр бирә һәм 1870 йылда яуаплылыҡ аҫтында азат ителә.
1871 йылда илдән күсеп китә. Швейцарияла төпләнә, Цюрих университетына уҡырға инә һәм М. А. Бакунин яҡлылар төркөмөнә ҡушыла. «Эшсе»(1875) һәм «Община» (1878) журналдарына нигеҙ һалыусы һәм редколлегия ағзаһы, рус халыҡсылары Вера Фигнер һәм Н. А. Морозов менән хеҙмәттәшлек итә. Швейцарияла шулай уҡ Элизе Реклю һәм анархист Интернационал Сент-Имьенский төркөмө менән хеҙмәттәшлек итә. Румын марксистик түңәрәктәре менән бәйләнеш булдыра һәм Румынияға Маркс китаптарын, уларға анархистик аңлатмалар ебәрә (Иоганн Мост).
1879 йылда Румынияла йәшәй, 1886 йылда румын гражданлығын ала. Төрлө ваҡытта гәзит мөхәррире, статистика бюроһы директоры булып эшләй, румын хәрби академияһында рус теле профессоры була. Ул Румынияла социалистик хәрәкәт ойоштороусыларҙың береһе. Охранканың бер мәғлүмәтендә Арборе-Ралли тураһында шулай тип яҙыла: ул «Рус хөкүмәтенә асыҡтан-асыҡ нәфрәте һәм туҡтауһыҙ революцион эшмәкәрлеге менән ул үҙенә иғтибарҙы йәлеп итә». Ҡайһы бер румын әҙәбиәте эшмәкәрҙәренең дуҫы була — 1880-се йылдарҙа шағир Михай Эминеску, ә 1890-сы йылдарҙа Богдан Петричейку Хашдеу менән дуҫлаша.
Арборе-Ралли Румынияла килеп юлыҡҡан «Потемкин» хәрби карабының баш күтәргән матростарына һәр төрлө ярҙам күрһәтә, ғәмәлдә И. А. Лычев менән бәйләнештә тора. Сюртугының элмәгенә ҡыҙыл ҡәнәфер тағып, Констанцала ҡулға бирелгән броненосецҡа тәүгеләрҙән булып менеп, баш күтәреүсе матростарҙы сәләмләй. Арборе-Ралли потемкинсыларға аҡса, кейем менән ярҙам итә, эш таба, башҡа илдәргә күсереүҙә ҡатнаша, уларға сәйәси йоғонто яһарға тырыша, потемкинсылар менән хат алыша. Был хаттарҙы 1920-се йылдарҙа Арборе-Раллиның туғандары СССР дәүләт архивына тапшыра, улар Рәсәй дәүләт әҙәбиәт һәм сәнғәт архивында һаҡлана[4].
Әҫәрҙәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Из семейных воспоминаний об А. С. Пушкине. // Минувшие годы, 1908, № 7.
- Михаил Александрович Бакунин. Из моих воспоминаний. // Минувшие годы, 1908, № 10.
- Dictionarul geografic al Basarabaiei. Reeditare dupa editia: Bucuresti 1904. Editura Museum Chisinau, Fundatia Culturala Romana. 2001. 235 p.
- Basarabia noastră / Nicolae Iorga. Liberarea Basarabiei / Zamfir Arbure. Lupta pentru limba românească si ideea unirii — / Leon Boga. Chisinău : Universitas, 1993. 221p.
- Codul procedurei comerciale rusesti, ed. din 1903, tom. 11, p. 2, din Col. de coduri rusesti, cu note si cu trimiteri la legiuirile din urmă, cu tablă de materii si indice, Bucuresti. «Cartea româneasca», Inst. de arte-grafice «C. Göbl», 1920. 154 p.
Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Кардашев Ю. П. Восстание. Броненосец «Потемкин» и его команда. Москва, 2008. ISBN 5-7897-0193-0.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ http://www.glnur.ro/?p=meniu_04_05
- ↑ Zamfir Arbore // SNAC (ингл.) — 2010.
- ↑ Дик. И. И. Встреча с отцом. М.: Детская литература, 1985 г. Стр. 186
- ↑ Арборе-Ралли Земфирий Константинович 2014 йыл 26 август архивланған.