Каллисто (юлдаш)

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Каллисто
Рәсем
Исем Júpiter IV
Масса 107,566 ± 0,003 йоттаграмм[1]
Кем хөрмәтенә аталған Каллисто[d]
Кем ҡушҡан Марий, Симон[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы Галилео Галилей
Асыу датаһы 7 ғинуар 1610[2]
Родительское тело Юпитер
Апоцентр 1 897 000 km
Перицентр 1 869 000 km
Орбита эксцентриситеты 0,0074
Наклонение орбиты 2,017 °
Орбитальный период 16,689 тәүлек
Большая полуось орбиты 1 882 700 km
Видимая звёздная величина 5,65
Альбедо 0,22
Тығыҙлыҡ 1,8344 грамм на кубический сантиметр
Температура 80 K[3], 134 K[3] һәм 165 K[3]
Майҙан 73 000 000 км²
Күләме 59 000 000 000 км³
Радиус 2410,3 ± 1,5 km
Астрономик символ һүрәте
Поверхностная гравитация 1,235 сантиметр на секунду в квадрате
 Каллисто Викимилектә

Каллисто (лат. Callisto; др.-греч. Καλλιστώ) - Юпитерҙың ҙурлығы буйынса икенсе юлдашы (Ганимедтан ҡала), дүрт галилея юлдашының береһе һәм улар араһында планетанан иң алыҫы. Ҡояш системаһында Ганимед һәм Титандан ҡала ҙурлығы буйынса өсөнсө юлдаш. Титан 1610 йылда Галилео Галилей тарафынан асыла, боронғо грек мифологияһы персонажы - Зевстың һөйәркәһе Каллисто хөрмәтенә аталған.

Каллисто тирәһендә радиация фонының түбән кимәлдә һәм уның күләме ярайһы уҡ ҙур булыуы сәбәпле, Юпитер системаһын артабан үҙләштереүҙе яҡынлаштырыу маҡсатында, йыш ҡына уның өҫтөндә кешелеккә файҙа килтерә алған станция төҙөргә тәҡдим итәләр. 2015 йылға был юлдаш тураһында төп мәғлүмәт "Галилео" аппараты тарафынан алынған; башҡа автоматик планета-ара станциялар (АПС-тар) — "Пионер-10", "Пионер-11", "Вояджер-1", "Вояджер-2", "Кассини" һәм "Яңы горизонттар" — уны башҡа объекттарға осоп барғанда юл ыңғайы ғына тикшерәләр.

Төп мәғлүмәттәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Каллисто - синхрон юлдаш: уның үҙ күсәре тирәләй әйләнеү осоро уның орбиталь осорона тиң, шулай итеп, ул һәр ваҡыт Юпитерға бер яҡ менән генә ҡарай. Каллисто, башҡа эре юлдаштар менән юғары йышлыҡтағы орбиталь резонанста булмау сәбәпле, Ио, Европа, Ганимед яғынан булған ҡуҙғытыу уның орбитаһының эксцентриситетын арттырмай һәм үҙәк планета менән үҙ-ара тәьҫир итешеү арҡаһында тулҡынлы йылытыуға килтермәй[4].

Каллисто - Ҡояш системаһында ҙурлығы буйынса өсөнсө юлдаш, ә Юпитер юлдаштары системаһында - Ганимед ҡала икенсе юлдаш. Каллистоның диаметры Меркурий диаметрының яҡынса 99 процентын, ә массаһы - был планета массаһының өстән бер өлөшөн тәшкил итә. Каллистоның уртаса тығыҙлығы яҡынса 1,83 г/см, һәм ул яҡынса тигеҙ күләмдә таш һәм боҙҙан тора. Спектроскопия Каллисто өҫтөндә Һыу боҙҙары, углекислый газ, силикаттар һәм органик матдәләр булыуын асыҡлай.

Каллисто, Юпитерҙан ярайһы уҡ алыҫ урынлашҡанға күрә, был планетаға яҡын булған юлдаштарға ҡарағанда, Юпитерҙың магнитосфераһы йоғонтоһона әллә ни дусар ителмәй. Уның өҫтө бихисап кратерҙар менән ҡапланған, тимәк, уның өҫкө йөҙөнөң йәше ярайһы уҡ ҙур ғына. Унда ер аҫты процестарының (мәҫәлән, тектоник йәки вулкандар эшмәкәрлеге) эҙҙәре һиҙелмәй тиерлек, күрәһең, юлдаш рельефының формалашыуында метеориттарҙың һәм эре объекттарҙың килеп һуғылыуы төп роль уйнай[5]. Каллистоның өҫкө йөҙөнөң төп үҙенсәлеге - күп ҡулсалы структуралар, шулай уҡ төрлө формалағы күп һанлы удар кратерҙар, уларҙың ҡайһы берҙәре үҙенсәлекле кратерҙар сылбырын һәм был структуралар менән бәйле ҡалҡыулыҡтар, һырттар һәм ултырмалар хасил итә[5]. Юлдаштың уйһыу урындарына тигеҙләнгән ландшафт һәм ҡараңғы төҫ хас, ә ҡалҡыулыҡтарҙың өҫкө өлөштәре сағыу бәҫ менән ҡапланған. Ҙур кратерҙар менән сағыштырғанда бәләкәй кратерҙар һаны сағыштырмаса аҙ, шулай уҡ ҡалҡыулыҡтарҙың байтаҡ булыуы юлдаш рельефын сублимация процестары менән тигеҙләүҙе күрһәтә[6]. Каллисто геоструктураларының аныҡ йәше билдәһеҙ.

Каллисто углекислый газдан, ә, бәлки, молекуляр кислородтан, шулай уҡ сағыштырмаса ҡеүәтле ионосферанан торған бик шыйыҡ атмосфера менән уратып алынған[7][8]

Каллисто, Юпитер формалашҡандан һуң уратып алған газ-саң дискыһынан әкрен аккреция барышында барлыҡҡа килгән, тип фараз ителә[9]. Юлдаштың массаһы бик түбән тиҙлектә арта, һәм уның эсендәге температура уларҙың дифференциацияһы өсөн етерлек булмай. Әммә Каллисто формалаша башлағандан һуң уның эсендә әкренләп конвекция башлана, ул өлөшләтә дифференциацияға килтерә - 100—150 км тәрәнлектә ер аҫты океаны һәм ҙур булмаған силикат йәҙрә барлыҡҡа килә. "Галилео" бортынан яһалған үлсәүҙәр буйынса, шыйыҡ һыуҙың тәрәнлек ҡатламы 100 километрҙан ашыу[10][11]. Каллисто еренең аҫтында океандың булыуы был юлдашта Ерҙән ситтәге тормоштоң булыуына ишара яһай. Әммә Каллистола хемосинтез нигеҙендә йәшәү өсөн шарттар Европалағыға бик үк уңайлы түгел.

Юлдашты асыу һәм уның атамаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Каллистоны Галилео Галилей 1610 йылдың ғинуарында Юпитерҙың башҡа өс ҙур юлдашы (Ио, Европа һәм Ганимед) менән бергә таба һәм, башҡа галилей юлдаштары кеүек үк, үҙенең исемен боронғо грек аллаһы Зевстың һөйгәне хөрмәтенә ала. Каллисто һунар алиһәһе Артемидаға яҡын нимфа (башҡа сығанаҡтар буйынса - Ликаон ҡыҙы) була. Марий, был атаманы Иоганн Кеплер тәҡдим итте, ти бәйләй. Әммә хәҙерге галилея юлдаштарының атамалары ХХ быуат уртаһына тиклем киң ҡулланылмай. Күп кенә иртә астрономик әҙәбиәттә Каллисто Юпитер IV (Галилео тәҡдим иткән система буйынса) йәки Юпитерҙың дүртенсе юлдашы булараҡ телгә алына. [12].

Тикшеренеүҙәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1970-се йылдарҙа "Пионер-10", "Пионер-11" автоматик планета-ара станцияларының Юпитер янынан осоп үтеүе Каллистоның эске структураһына ҡарата күҙаллауҙарҙы бер аҙ киңәйтә. 1979-1980 йылдарҙа Юпитер янынан осоп үтеү барышында йыһан аппараттары менән спутникты тикшереү ысын мәғәнәһендә алға китеш була. Улар юлдаштың өҫкө йөҙөнөң яртыһынан ашыуын 1 - 1—2 км теүәллек менән фотоға төшөрә һәм өҫкө йөҙҙөң массаһы, формаһы һәм температураһы тураһында аныҡ мәғлүмәттәр алырға мөмкинлек бирә. Тикшеренеүҙәрҙең яңы дәүере 1994 йылдан 2003 йылға тиклем дауам итә, ул саҡта "Галилео" йыһан аппараты Каллисто янынан һигеҙ тапҡыр осоп үтә, ә 2001 йылда C30 орбитаһы буйлап һуңғы осош ваҡытында юлдаш өҫтөнән 138 км алыҫлыҡта үтә."Галилео" юлдаштың өҫкө йөҙөн глобаль фотоға төшөрә һәм ҡайһы бер айырым райондар өсөн 15 метрға тиклемге теүәллек менән байтаҡ фото алыуға өлгәшә[5]. 2000 йылда, Сатурн системаһына табан осоп, "Кассини" йыһан аппараты Каллистоның инфраҡыҙыл спектрын юғары теүәллектә төшөрөп ала[13]. 2007 йылдың февраль-мартында Плутонға табан осоп барғанда ла Каллистоны яңынан төшөрөп ала[14].

Киләсәктәге йыһан аппараттары проекттары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2020 йылда осоуға тәҡдим ителгән Europa Jupiter System Mission (EJSM) НАСА һәм Европа Йыһан Агентлығының Юпитер планетаһы айҙарын һәм уның магнитосфераһын тикшереү буйынса берлектәге проекты булып тора. 2009 йылдың февралендә Европа Йыһан Агентлығы һәм НАСА миссияға Titan Saturn System Mission-ға ҡарағанда юғарыраҡ өҫтөнлөк бирелеүен раҫлай. Әммә Европа Йыһан Агентлығы бер үк ваҡытта башҡа программаларға ярҙам итә, шуға күрә был программаға Европаның өлөшө финанс ҡыйынлыҡтарына тарый. EJSM яҡынса 4 аппараттан торасаҡ: Jupiter Europa Orbiter (НАСА), Jupiter Ganymede Orbiter, һәм, бәлки, Jupiter Magnetospheric Orbiter.

Орбитаһы һәм әйләнеүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Каллисто (аҫта һәм һулда), Юпитер (өҫтә һәм уңда) һәм Европа (Оло Ҡыҙыл таптан түбәнерәк һәм һулғараҡ). Фото "Кассини" бортынан яһалған.

Каллисто - дүрт галилея айының тышҡыһы. Уның орбитаһы Юпитерҙан 1 882 000 км алыҫлыҡта ята, һәм уның яҡынса 26,3 радиусын (71 492 км) тәшкил итә. Был дәүмәл унан алдараҡ торған галилей юлдашы Ганимедтың орбита радиусынан күпкә ҙурыраҡ, ул 1 070 000 км тәшкил итә. Сағыштырмаса алыҫ орбитала булыуы арҡаһында Каллисто бер ҡасан да башҡа өс галилей юлдашы менән орбиталь резонансҡа эләкмәй[4].

Планеталарҙың күпселек регуляр юлдаштары кеүек үк, Каллисто үҙенең орбитаһында синхрон рәүештә әйләнә: Каллистола көн оҙайлығы Ерҙәге 16,7 тәүлеккә тиң[15]. Юлдаштың орбитаһы ҙур булмаған эксцентриситетҡа һәм Юпитер экваторына ҡарата бер аҙ ауыбыраҡ тора, быуаттар дауамында Ҡояштан һәм планеталарҙан гравитацион йоғонто алыу арҡаһында юлдаш квази-периодик үҙгәрештәргә дусар була. Үҙгәрештәр диапазоны 0,0072 - 0,0076 һәм 0,20 - 0,60° тәшкил итә[4]. Бындай орбиталь тайпылыштар шулай уҡ әйләнеү күсәренең ауышлығын 0,4° һәм 1,6° араһында үҙгәртә[16]. Каллистоның Юпитерҙан алыҫ тороуы сәбәпле, ул бер ҡасан да йылытыуға дусар ителмәй, һәм ошо сәбәп юлдаштың эске структураһын һәм уның геологик эволюцияһын мөһим эҙемтәләргә килтерә>.

Физик характеристикалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Составы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡараңғы кратерлы тигеҙлектәрҙең (ҡыҙыл) һәм Асгард (зәңгәр) удар кратерының яҡын инфраҡыҙыл спектр был кратерҙа һыу боҙҙарының артыҡ булыуын (1 Мкм-ҙан 2 мкм-ға тиклем йотоу һыҙығы) һәм ҡая тоҡомдарының аҙ булыуын күрһәтә.[17]

Каллистоның уртаса тығыҙлығы 1,83 г/см3[15]. Был уның яҡынса бер тигеҙ миҡдарҙа һыу боҙонан һәм ҡая тоҡомдарынан һәм туңған газдарҙың өҫтәмә тоҡомонан тороуын раҫлай[10]. Боҙҙар массаһы яҡынса 49-55% тәшкил итә<[10]. Юлдаштың таш өлөшө аныҡ ҡына билдәле түгел. Каллистола тимер менән кремний араһындағы масса нисбәте 0,9 - 1,3 сиктәрендә ята (мәҫәлән, Ҡояшта был нисбәт яҡынса 1:8-гә тигеҙ)[10].

Эске структураһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Каллистоның эске төҙөлөш моделе. Боҙ ҡабығы, һыу океаны һәм боҙҙарҙан һәм таштарҙан торған йәҙрә күрһәтелгән

Кратерҙар менән ныҡ йырғысланған Каллистоның өҫкө ҡатламы һалҡын һәм ҡаты боҙ литосфераһында ята, уның ҡалынлығы төрлө баһалар буйынса 80 километрҙан 150 километрға тиклем тәшкил итә[10][18][19]. Каллисто Юпитерҙың магнит ҡыры менән үҙ-ара тәьҫир итешә: магнит ҡыры юлдаштың төбөнә үтеп инә алмай, тимәк, был арауыҡта 10 километрҙан кәм булмаған ҡалынлыҡтағы электр импульстарын үткәреүгә һәләтле шыйыҡсаның тотош ҡатламының булыуын күрһәтә [19]. Әгәр унда аммиактың (массаһы буйынса 5 процентҡа тиклем) йәки башҡа Антифриз булыуы ихтимал, тип билдәләнһә, бындай шарттарҙа океандың тәрәнлеге 250-300 километрға тиклем барып етеүе мөмкин[10]. Океан өҫтөндә ятҡан литосфера бер аҙ ҡалын булырға мөмкин - 300 километрға тиклем.

Каллистоның литосферанан һәм күҙалланған тоҙло океандан түбәнерәк ятҡан йәҙрәһе, күрәһең, тулыһынса бер төрлө һәм тотошлай ҡатлы-ҡатлы түгел, ә яйлап үҫә барыусы силикаттарҙан ғибәрәт. Тығыҙлығы һәм инерция ваҡыты юлдаштың үҙәгендә бәләкәй силикат йәҙрәнең булыуы менән тап килә. Һәр хәлдә, бындай йәҙрәнең радиусы 600 километрҙан артмаҫҡа тейеш, ә уның тығыҙлығы 3,1 г/см-нан алып 3,6 г/см3 сиктәрендә ята ала[15][10]. Шулай итеп, Каллистоның ер аҫты Ганимед ер аҫтынан бик ныҡ айырыла[11][20].

Өҫкө йөҙөнөң деталдәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

"Галилео́" йыһан аппаратынан алынған фотоһүрәт. Унда юлдаштың өҫкө йөҙө локаль рәүештә тигеҙләнгән һәм кратерланған тигеҙлектәрҙан тора.
Үҙәк көмбәҙле удар Хар кратеры. Һүрәттә бер нисә сылбыр — һүрәттең өҫкө уң мөйөшөндә Тиндр исемле икенсе удар кратерҙың формалашыуы күренә.

Каллистоның өҫкө йөҙөн түбәндәге геологик яҡтан айырылып торған төбәктәргә бүлергә мөмкин: кратерланған тигеҙлектәр, асыҡ тигеҙлектәр, сағыу һәм ҡараңғы шыма тигеҙлектәрҙе, шулай уҡ удар кратерҙар һәм күп ҡулсалы геоструктуралар өлөштәрен биләгән төрлө райондар[5][21]. Кратерланған тигеҙлектәр юлдаштың күп өлөшөн ҡаплап тора, һәм был уның иң боронғо участкалары. Улар боҙҙар һәм ҡая тоҡомдары ҡатнашмаһы менән ҡапланған. Яҡты тигеҙлектәр әллә ни киң таралмаған. Улар Бура һәм Лофна кеүек сағыу удар кратерҙарҙы, шулай уҡ палимпсестар булараҡ билдәле боронғо һәм эре кратерҙарҙың эҙҙәрен, күп ҡулсалы геоструктураларҙың үҙәк төбәктәрен һәм кратерланған тигеҙлектәрҙәге айырым участкаларҙы үҙ эсенә ала [i][5]. Аҡһыл тигеҙлектәр импакт сығышлы боҙ ҡалдыҡтары менән ҡапланған тип һанала. Сағыу, тигеҙләнгән тигеҙлектәр Каллисто өҫтөндә һирәк осрай һәм башлыса Вальхалла һәм Асгард эргәһендәге уйһыулыҡтарҙа, йәки ҡайһы бер кратерланған тигеҙлектәрҙә осрай. Тәүҙә улар юлдаштың эндоген активлығы менән бәйле тип һаналған, әммә юғары теүәллектәге фотоһүрәттәр сағыу һәм шыма тигеҙлектәрҙең тарҡала торған тулҡынлы йөҙ менән бәйле булыуын һәм тектоник йәки вулкан сығышлы булыуын күрһәтә[5]. Шулай уҡ 10 0002 километрҙан кәмерәк майҙанлы ҙур булмаған ҡараңғы тигеҙләнгән райондарҙы айырырға мөмкинлек бирә. Бәлки, улар криовоулкандар ташландыҡтары менән ҡапланғандыр[5]. Тигеҙлек участкаларында кратерҙарҙың тығыҙлығы фондан түбәнерәк булғанлыҡтан, был участкалар сағыштырмаса йәш булырға тейеш[5].

Вальхалла һүрәте, диаметры яҡынса 3800 км булған күп ҡулсалы астроблема, "Вояджер-1" йыһан аппараты төшөрөп алған.
Цепочка Гомул[en] һәм уның ҙурайтылған фрагменты

Атмосфераһы һәм ионосфераһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рәссамдың Каллистолағы базаһы

Каллистола углекислый газдан торған шыйығайтылған атмосфера табыла[7]. Ул яҡын инфраҡыҙыл өлкәлә (NIMS) 4,2 микрометр тулҡын оҙонлоғондағы йотоу һыҙығы буйынса карталаштырыу өсөн спектрометр ярҙамында теркәлгән. Өҫкө йөҙҙәге баҫым яҡынса 7,5 ·10−12 бар (0,75 МкПа), ә киҫәксәләрҙең концентрацияһы - 4⋅10 киҫәксә/см3. Әгәр даими рәүештә тулыландырылмаһа, бындай атмосфера 4 көн эсендә юғалыр ине.

Каллистоның ионосфераһы шулай уҡ "Галилео" йыһан аппараты осошонда табыла; һәм уның юғары электрон тығыҙлығы (7 - 17·104 см) атмосфералағы углекислый газдың фотоионизацияһы менән аңлатыла алмай. [8]−3. Шуға ла Каллисто атмосфераһы башлыса молекуляр кислородтан тора, һәм уның массаһы углекислый газдан 10-100 тапҡырға ҙурыраҡ, тип фаразлана.

Океанда тереклектең булыу мөмкинлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Европа һәм Ганимед осрағындағы кеүек, Каллистоның ер аҫты океанында ерҙән ситтәге микроб тормош булыуы ихтималлығы тураһындағы идея популяр Әммә Каллистола йәшәү шарттары Европала йәки Ганимедтаға ҡарағанда насарыраҡ. Төп сәбәптәре: тау тоҡомдары менән бәйләнештең етерлек булмауы һәм юлдаштың ер аҫтынан йылылыҡ ағымы түбән булыуы. Ғалим Торренс Джонсон Каллистола йәшәү шарттарының башҡа галилея юлдаштарынан айырмаһы тураһында тикшереүҙәр үткәрә:

Был ғалимдың һәм башҡа фекерҙәр нигеҙендә, бөтә галилей айҙары араһында Европала , кәм тигәндә, микроб тормоштоң булыу ихтималлығы күҙәтелә, тип фараздана.

Колониялаштырыу потенциалы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1980-се йылдар башлап Каллисто Марсҡа шундай уҡ миссиянан һуң пилотлы йыһан осошо өсөн йәлеп итеү маҡсаты тип һанала, сөнки ул Юпитерҙың радиация билбауынан ситтә ята.[22]

Шулай уҡ ҡарағыҙ.[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par
  2. ↑ Callisto: In Depth — НАСА.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 http://lasp.colorado.edu/~espoclass/homework/5830_2008_homework/Ch17.pdf
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Musotto, Susanna; Varadi, Ferenc; Moore, William; Schubert, Gerald Numerical Simulations of the Orbits of the Galilean Satellites (инг.) // Icarus : journal. — Elsevier, 2002. — Т. 159. — № 2. — С. 500—504. — DOI:10.1006/icar.2002.6939 — Bibcode: 2002Icar..159..500M
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Greeley, R.; Klemaszewski, J. E.; Wagner, L.; et al. Galileo views of the geology of Callisto (инг.) // Planetary and Space Science. — Elsevier, 2000. — Т. 48. — № 9. — С. 829—853. — DOI:10.1016/S0032-0633(00)00050-7 — Bibcode: 2000P&SS...48..829G
  6. ↑ Moore, Jeffrey M.; Asphaug, Erik; Morrison, David; et al. Mass Movement and Landform Degradation on the Icy Galilean Satellites: Results of the Galileo Nominal Mission (инг.) // Icarus : journal. — Elsevier, 1999. — Т. 140. — № 2. — С. 294—312. — DOI:10.1006/icar.1999.6132 — Bibcode: 1999Icar..140..294M
  7. ↑ 7,0 7,1 Carlson, R. W.; et al. A Tenuous Carbon Dioxide Atmosphere on Jupiter's Moon Callisto (инг.) // Science : journal. — 1999. — Т. 283. — № 5403. — С. 820—821. — DOI:10.1126/science.283.5403.820 — Bibcode: 1999Sci...283..820C — PMID 9933159. Архивировано из первоисточника 3 октябрь 2008.
  8. ↑ 8,0 8,1 Kliore, A. J.; Anabtawi, A; Herrera, R. G.; et al. Ionosphere of Callisto from Galileo radio occultation observations (инг.) // Journal of Geophysics Research : journal. — 2002. — Т. 107. — № A11. — С. 1407. — DOI:10.1029/2002JA009365 — Bibcode: 2002JGRA.107kSIA19K
  9. ↑ Canup, Robin M.; Ward, William R. Formation of the Galilean Satellites: Conditions of Accretion (инг.) // The Astronomical Journal : journal. — IOP Publishing, 2002. — Т. 124. — № 6. — С. 3404—3423. — DOI:10.1086/344684 — Bibcode: 2002AJ....124.3404C Архивировано из первоисточника 15 июнь 2019.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Kuskov, O.L.; Kronrod, V.A. Internal structure of Europa and Callisto (инг.) // Icarus. — Elsevier, 2005. — Т. 177. — № 2. — С. 550—369. — DOI:10.1016/j.icarus.2005.04.014 — Bibcode: 2005Icar..177..550K
  11. ↑ 11,0 11,1 Showman, Adam P.; Malhotra, Renu The Galilean Satellites (инг.) // Science. — 1999. — Т. 286. — № 5437. — С. 77—84. — DOI:10.1126/science.286.5437.77 — PMID 10506564. Архивировано из первоисточника 1 октябрь 2020.
  12. ↑ Barnard, E. E. Discovery and Observation of a Fifth Satellite to Jupiter (инг.) // The Astronomical Journal : journal. — IOP Publishing, 1892. — Т. 12. — С. 81—85. — DOI:10.1086/101715 — Bibcode: 1892AJ.....12...81B Архивировано из первоисточника 19 май 2019.
  13. ↑ Brown, R. H.; Baines, K. H.; Bellucci, G.; et al. Observations with the Visual and Infrared Mapping Spectrometer (VIMS) during Cassini's Flyby of Jupiter (инг.) // Icarus : journal. — Elsevier, 2003. — Т. 164. — № 2. — С. 461—470. — DOI:10.1016/S0019-1035(03)00134-9 — Bibcode: 2003Icar..164..461B
  14. ↑ Morring, F. Ring Leader // Aviation Week & Space Technology. — 2007. — С. 80—83.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Anderson, J. D.; Jacobson, R. A.; McElrath, T. P.; et al. Shape, mean radius, gravity field and interior structure of Callisto (инг.) // Icarus : journal. — Elsevier, 2001. — Т. 153. — № 1. — С. 157—161. — DOI:10.1006/icar.2001.6664 — Bibcode: 2001Icar..153..157A
  16. ↑ Bills, Bruce G. Free and forced obliquities of the Galilean satellites of Jupiter (инг.) // Icarus : journal. — Elsevier, 2005. — Т. 175. — № 1. — С. 233—247. — DOI:10.1016/j.icarus.2004.10.028 — Bibcode: 2005Icar..175..233B
  17. ↑ Clark, R. N. Water frost and ice: the near-infrared spectral reflectance 0.65–2.5 μm (инг.) // Journal of Geophysical Research (инг.)баш. : journal. — 1981. — Т. 86. — № B4. — С. 3087—3096. — DOI:10.1029/JB086iB04p03087 — Bibcode: 1981JGR....86.3087C Архивировано из первоисточника 31 октябрь 2012.
  18. ↑ Khurana, K. K.; et al. Induced magnetic fields as evidence for subsurface oceans in Europa and Callisto (инг.) // Nature : journal. — 1998. — Т. 395. — № 6704. — С. 777—780. — DOI:10.1038/27394 — Bibcode: 1998Natur.395..777K — PMID 9796812. Архивировано из первоисточника 5 октябрь 2017.
  19. ↑ 19,0 19,1 Zimmer, C.; Khurana, K. K. Subsurface Oceans on Europa and Callisto: Constraints from Galileo Magnetometer Observations (инг.) // Icarus : journal. — Elsevier, 2000. — Т. 147. — № 2. — С. 329—347. — DOI:10.1006/icar.2000.6456 — Bibcode: 2000Icar..147..329Z Архивировано из первоисточника 27 март 2009.
  20. ↑ Sohl, F.; Spohn, T; Breuer, D.; Nagel, K. Implications from Galileo Observations on the Interior Structure and Chemistry of the Galilean Satellites (инг.) // Icarus : journal. — Elsevier, 2002. — Т. 157. — № 1. — С. 104—119. — DOI:10.1006/icar.2002.6828 — Bibcode: 2002Icar..157..104S
  21. ↑ Bender, K. C.; Rice, J. W.; Wilhelms, D. E.; Greeley, R. Geological map of Callisto. — U.S. Geological Survey, 1997. Архивировано из первоисточника 24 ғинуар 2015.
  22. ↑ Troutman, Patrick A.; Bethke, Kristen; Stillwagen, Fred; Caldwell, Darrell L. Jr.; Manvi, Ram; Strickland, Chris; Krizan, Shawn A. Revolutionary Concepts for Human Outer Planet Exploration (HOPE) (инг.) // American Institute of Physics Conference Proceedings : journal. — 2003. — Т. 654. — С. 821—828. — DOI:10.1063/1.1541373

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Комментарии
  1. Ҡалып:Note label Апоапсида выводится из большой полуоси (a) и эксцентриситета орбиты (e): .
  2. Ҡалып:Note label Периапсида выводится из большой полуоси (a) и эксцентриситета орбиты (e): .
  3. Ҡалып:Note label Площадь поверхности выведена из радиуса (r): .
  4. Ҡалып:Note label Объём выведен из радиуса (r): .
  5. Ҡалып:Note label Ускорение свободного падения на экваторе выведено из массы (m) и гравитационной постоянной (G) а также радиуса (r): .
  6. Ҡалып:Note label Первая космическая скорость для Каллисто вычислена исходя из массы (m), гравитационной постоянной (G), а также радиуса (r): .
  7. Ҡалып:Note label Ведущее полушарие — полушарие, обращённое в направлении орбитального движения; ведомое полушарие направлено в противоположную сторону.
  8. Ҡалып:Note label Однородные шарообразные тела имеют момент инерции 0,4mr2. Коэффициент ниже 0,4 говорит о том что плотность повышается с глубиной.
  9. Ҡалып:Note label В случае ледяных спутников палимпсесты — круглые яркие геоструктуры, вероятно, остатки древних ударных кратеров; см. Greeley, 2000[1].
Источники
  1. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Greeley 2000 төшөрмәләре өсөн текст юҡ

Литература[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Бурба Г. А. Номенклатура деталей рельефа галилеевых спутников Юпитера / Отв. ред. К. П. Флоренский и Ю. И. Ефремов. — Москва: Наука, 1984. — 84 с.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

П: Портал «Астрономия»
commons: Каллисто (юлдаш) Викимилектә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Каллисто_(юлдаш)&oldid=1257897» битенән алынған