Эстәлеккә күсергә

Кан Ювэй

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Кан Ювэй
Kāng Yǒuwéi
Фотография 1905 года
Фотография 1905 года
Исеме

ҡыт. 康有為

Тыуған көнө

19 март 1858({{padleft:1858|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:19|2|0}})

Тыуған урыны

село Иньтансян, уезд Наньхай, провинция Гуандун

Вафат көнө

31 март 1927({{padleft:1927|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:31|2|0}}) (69 йәш)

Вафат булған урыны

Циндао, провинция Шаньдун

Әҫәрҙәре теле

вэньянь

Мәктәп/традиция

неоконфуцианство

Основные интересы

онтология, мистика, социология

Оказавшие влияние

Ляо Пин

Испытавшие влияние

Лян Цичао, Тань Сытун, Май Мэнхуа

Шаблон: просмотр • обсуждение • править
Кан Ювэй
Рәсем
Зат ир-ат[1][2][3]
Гражданлыҡ  Ҡытай Республикаһы[d]
 Цин империяһы
Тыуған ваҡыттағы исеме ҡыт. 康有為
Восточноазиатский псевдоним 長素[2], 明夷[2], 更生[2], 更甡[2], 西樵山人[2], 游存叟, 天游化人[2], 不忍[2], 長懶別莊[2], 長孺[2], 長興學舍[2], 大庇閣[2], 奮務閣[2], 康聖人[2], 勞念劬[2], 勞我廬[2], 硓雲荒館[2], 寥天室[2], 明瑟亭[2], 明夷閣[2], 明夷子[2], 納東海亭[2], 南海老人[2], 南海先生[2], 南華[2], 南蘭堂[2], 人天廬[2], 甦生[2], 素廣[2], 天風海濤樓[2], 天孝堂[2], 天游閣[2], 萬木草堂[2], 萬木樓[2], 逍遙遊齋[2], 須彌雪亭[2], 一天園[2], 幽飲亭[2] һәм 雲衢書屋[2]
Хөрмәтле исеме 广厦 һәм 廣廈[2]
Кана әлифбаһында исеме こう ゆうい[4]
Тыуған көнө 19 март 1858({{padleft:1858|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:19|2|0}})[3][5][6][…]
Тыуған урыны Наньхай[d], Гуанчжоуская управа[d], Гуандун[d], Цин империяһы[1]
Вафат булған көнө 31 март 1927({{padleft:1927|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:31|2|0}})[3][6][7] (69 йәш) или 28 февраль 1927({{padleft:1927|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})[8] (68 йәш)
Вафат булған урыны Циндао[d], Бэйянское правительство[d][3]
Ерләнгән урыны Tomb of Kang Youwei[d]
Бер туғандары Kang Youpu[d]
Балалары Кан Тунби[d]
Яҙма әҫәрҙәр теле китайский (вэньянь)[d]
Сығышы Nanhai[d][2]
Һөнәр төрө яҙыусы, журналист, фәлсәфәсе, сәйәсмән
Эшмәкәрлек төрө фәлсәфә
Ғилми дәрәжә цзиньши[d][2]
Аспиранттар Лян Цичао[d]
Уҡыусылар Лян Цичао[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы Гоминьдан[d]
Ҡатнашыусы Сто дней реформ[d]
Жанр трактат[d]
Хеҙмәттәре тупланмаһы Музей Ашмола[d][9], Национальный музей в Варшаве[d] һәм Kaohsiung Museum of Fine Arts[d]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы авторлыҡ хоҡуҡтарының ғәмәлдә булыу ваҡыты үткән[d]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы Kang Youwei
 Кан Ювэй Викимилектә

Кан Ювэй (ҡыт. трад. 康有為, упр. 康有为, пиньинь: Kāng Yǒuwéi. Юғалтыу. Ҡәҙерле, ябай. 康有為, пиньинь Kāng Yǒuwéi, кант. Hōng Yáuhwàih; 19 март 1858 — 31 март 1927) Ҡытай философы, Цин дәүере реформаторы, каллиграф. Император Гуансюй тарафынан хупланған 1898 йылғы реформалар өсөн хәрәкәтте етәкләй. Конституцион монархияның апологеты, Ҡытай милләтселегенең тәүге теоретиктарының береһе. 1917 йылда һуңғы император Цин династияһын ҡолатҡан Синьхай революцияһынан һуң конституцион монархияны урынлаштырыу яҡлы була. 1898—1913 йылдарҙа Ҡытайҙан ситтә йәшәй, донъяның 30-ҙан ашыу иле буйлап сәйәхәт итә. Ҡытайҙың көнбайыш цивилизацияһының ҡаҙаныштарын шәхсән өйрәнеү мөмкинлеге булған тәүге аҡыл эйәләренең береһе була ул. Ҡайһы бер әҫәрҙәре үлгәндән һуң нәшер ителә. Уның социаль һәм сәйәси идеялары бер ҡасан да ғәмәлдә тормошҡа ашырылмай.

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Килеп сығышы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Минең тарихым» тип аталған атобиографияһында (ҡыт. трад. 我史, пиньинь: Wŏ shĭ) Кан Ювэй түбәндәгеләрҙе яҙа: "Нәҫел сылбырында мин егерме беренсе булып торам, ғаиләлә ғалимдарҙың ун өс быуыны иҫәпләнә[3].[комм. 1] Сяо Гунцюань был раҫлауҙың әҙәби арттырыу булыуын асыҡлай, һәм XVII быуатҡа тиклем Кандар ғаиләһендә конфуциан ғалим-чиновниктары (гуань кит. 官) булмай[10][4]. Кан Ювэй үҙенең нәҫел сылбырын мәҙәни геройға бәйләргә тырыша һәм уның кланы (нәҫеле) Чжоуҙағы Вэн-вандың Кан исемле һигеҙенсе улына барып тоташа, тип раҫлай. Кан Шу (ҡыт. 康叔. 康叔) Ҡытай медицинаһына нигеҙ һалыусы тип һанала. Документаль рәүештә раҫланған факт: Кандар ғаиләһе Гуандунға XIII быуатта ғына килеп төпләнә һәм тик XVII быуат уртаһында туғыҙынсы быуында ғына унда китап (ҡыт. 師. 師) барлыҡҡа килә[10][4].

1804 йылда Кан Хуэйҙың 17-се быуыны вәкиле [6] булған Кан Хуэй конфуциан ғилми дәрәжәһен ала, тейешле дәүләт имтиханынан һуң, үҙ мәктәбенә нигеҙ һала, ул бер нисә йөҙ уҡыусы әҙерләй[5]. Уның кесе улы Кан Шипэн, Канд Ювэйҙың ҡарт ҡартатаһы, мәктәпте мираҫ итеп ала. Олатаһы, Кан Цьяньсю (1807—1877) цзюжэнь тип аталған ғалим дәрәжәһенә эйә була, ә атаһы танылған неоконфуцианлы Чжу Цыцила белем ала[комм. 2]. Әммә Кан Ювэйҙың раҫлауына ҡарамаҫтан, нәҫелдәрендә ғалимдар һәм уҡытыусылар бик аҙ була. Кан Гоци (1815—1892) ғаиләнең берҙән-бер юғары дәрәжәгә өлгәшкән ағзаһы була, ул 1860 йылда Гуанси провинцияһының губернаторы вазифаһын башҡара, ә 1865 йылда Фуцзянь провинцияһының финанс контрлеры булып эшләй[11].

Күтәрелеүе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кан Ювэй традицион кейемдә һәм сәсле

Кан Ювэй Гуандун провинцияһының үҙәк өлөшөндәге Наньхай өйәҙендә урынлашҡан Иньтансян ауылында тыуа. Ювэйҙың бала сағы тыуған ауылында үтә, унда уның үҫеше тураһында ата-әсәһе генә түгел, шулай уҡ олатаһы һәм уның ике туған ағалары ла хәстәрләй. Ювэй 4 йәшендә йөҙәрләгән классик шиғырҙы яттан һөйләй. 5 йәшендә каноник шиғырҙарҙы (Четверокнижие) яттан һөйләй, үҙе шиғырҙар ижад итә башлай. Ете йәшенән уның белем алыуын олатаһы контролдә тота. Уға 10 йәш булған атаһы вафат була. Ғаиләгә финанс йәһәттән бик ауырға тура килә. Әсәһе (Лао Ляньчжи, 1833—1913) улына яҡшы белем алырға мөмкинлек тыуҙырыу өсөн атаһынан ҡалған мираҫты ла һатырға тура килә[12].

15 йәшендә ул сюцая[zh] дәрәжәһенә күсмә һынауҙа ҡатнаша[zh], бер көндә 6 әҫәр яҙа, уларҙың өсәүһе иң яҡшыһы тип баһалана. Әммә өс йылдан һуң ул икенсе дәрәжәгә (цзюйжень) күтәрелеү имтиханын тапшыра алмай. Атаһынан уны Чжу Цыциға уҡырға биреүен үтенә[13].

1878—1879 йылдарҙың ҡышында Чжу Цыциҙа уҡығанда Кан Ювэй рухи кризис кисерә, чань-буддизм һәм медитатив практикалар менән мауыға. Үҙ һүҙҙәре буйынса, ул үҙен бөйөк аҡыл эйәләренә һәм дингә нигеҙ һалыусыларға, шул иҫәптән Конфуцийға тиңләй башлай. Уҡытыусыһынан китеп, 1879 йылдың башында мәмерйәлә йәшәй һәм буддизм һәм даосизм ҡанундарын өйрәнә. Ғаилә ҡайтҡандан һуң Кан Ювэй дәүләткә идара итеү мәсьәләләренә ҙур иғтибар бүлә. Ул Г Яньу һәм Гу Цзыюя трактаттарын уҡый. Гонконгтағы британ колонияһында Кан Ювэй үҙе өсөн көнбайыш цивилизацияһын аса[14].

Конфуций юлынан

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Гуанчжоуҙа Ваньму цаотан мәктәбе бинаһы. Фото 2014 йыл

1888 йылдың көҙөндә Кан Ювэй Пекинға император алдында үткәрелгән сянша имтиханын тапшырырға юллана. Ул баш ҡалаға сәфәренән файҙаланып, һарай даирәләрендә танышыуҙар булдыра, һәм тәүге тапҡыр ул саҡта һалым министры һәм дәүләт етәксенең кәңәшсеһе вазифаларын бергә алып барған Вэн Тунхэ[en] менән осраша[en]. Кан Ювэй хөкүмәткә, Ҡытай көнбайыш державаларҙың колонияһына әйләнмәһен өсөн юғары реформалар комплексын тормошҡа ашырырға кәрәк, тип иҫбатларға тырыша[15]. 1889 йылдың ғинуарында Император ханым Цысиның сәйәсәте, атап әйткәндә, дәүләт бюджетын әрәм-шәрәм итеү, хәрби-диңгеҙ флотын модернизациялауға йүнәлтергә тейешле аҡсаларҙы Ихэюань һарайын төҙөүгә тотоноуын тәнҡитләгән меморандум тапшыра. Һөҙөмтәлә ғалим имтихан комиссияһының юғары чиновниктары менән мөнәсәбәтен боҙа. Кан Ювэй, Гуандунға ҡайтып, ғүмерен белемгә һәм фәнгә арнарға ҡарар итә.

1890 йылда Гуничжоуҙа Кан Ювэй шәхси Вань му цао тан мәктәбен ас, уның программаһына «көнбайыш фәненең» ҡайһы бер фәндәре индерелә. Шул мәлдә үк һәләтле уҡыусылар иҫәбенә ингән Лян Цичао һәм Чэнь Цяньцю (1869—1895) уның уҡыусылары була.

Мәктәптә уҡыу бинаһы

Мәктәптә уҡытыу һәм тарихи-филология хеҙмәттәре Кан Ювэйҙың бөтә ваҡытын ала, шуға күрә ул чиновник карьераһынан баш тартырға ҡарар итә һәм үҙен фәнгә һәм уҡытыуға бағышларға була. Әммә өсөһенең һәм ағаһының үтенестәрен тыңлап, 1893 йылда Гуанчжоуға имтихан тапшырып ҡарай. Кан Ювэяның эштәре конкурстың икенсе урындарына лайыҡ була,ә ул тапшырған бөтә хеҙмәттәр ҙә баҫтырыла. Әммә иншаларының береһендә ғәҙти аңлатма биреү урынына үҙ фекерен белдереүе арҡаһында, йомғаҡлау конкурсында ул һигеҙенсе урынға төшә[16].

1894 йылда Кан Ювэй үҙенең уҡыусыһы Лян Цичао менән Пекинға хуэйша (ҡыт. 会试. 会试) имтиханында ҡатнашыу өсөн юллана. Ауырыуы арҡаһында Кан кире ҡайтырға мәжбүр була. 1894 йылдың авгусында Гуанчжоуҙа Кан Ювей боронғо абруйлы шәхестәрҙе белмәүҙә һәм идара итеүсе династияның нигеҙен ҡаҡшатыуҙа ғәйепләнә. Лян Цичаоның үтенесе менән баш ҡалала ул аҡлана, ләкин Гуйлиньға күсергә мәжбүр була. 1895 йылдың башында тағы ла Пекинға имтихандар тапшырыу өсөн юллана. Тик япон-ҡытай һуғышы башланыу сәбәпле, имтихандар үткәрелмәй[17].

Кан Ювэйҙың 1895—1897 йылдарҙағы эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кан Ювэй. Рәссам Ян Пэнцю һүрәте

Бразилияны колониялаштырыу проекты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кан Ювэйҙың 1898 йыл башында эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Император Гуансюй. XIX быуаттың рәсми һүрәте

1897 йылда Германия Цзяо-Чжоу территорияһын аннексиялай, шунан һуң Кан Ювэй декабрь аҙағында императорға бик киҫкен меморандум яҙа (иҫәп буйынса бишенсе), унда ул, өс мөмкин булған эш ысулын күрһәтеп, илде үҙгәртеп ҡорорға тәҡдим итә. Беренсенән, император, япон Мэйдзи йәки Рәсәйҙән Петр I кеүек, шәхсән үҙе сәйәси юлын билдәләй. Икенсенән, ул яуаплы вазифаларға иң һәләтле һәм талантлы кешеләрҙе тәғәйенләй, уларҙың фекеренә ҡолаҡ һала. Өсөнсөнән, император урындарҙағы сановниктарға ҡайһы бер үҙгәртеп ҡороуҙар үткәрергә рөхсәт бирә, ә өс йылдан һуң урындағы реформаларҙы берҙәм системаға берләштерә[18]. Һарай даирәһендә хеҙмәт иткән берәү ҙә императорға был хәүефле яҙманы бирергә теләмәй. Әммә цензорҙар коллегияһы башлығы Сюй Шоухэн меморандумды императорға тапшырырға баҙнат итә[19].[40].

Император Кан Ювэйҙың проекттарына 1895 йылда уҡ иғтибар иткән була һәм хатта уларҙы провинциялар губернаторҙарына ҡарау өсөн тапшыра һәм реформалар программаһын тормошҡа ашырырға йыйына. Императрица Цысиҙың ҙур баҫымы аҫтында был идеянан баш тарта. 1898 йылдың башында реформалар үткәреү өсөн шарттар тыуа, шул саҡта император сит ил эштәре канцелярияһына Ювэйҙың мемарандумын тыңларға бойороҡ бирә, һәм 1898 йылдың 24 ғинуарында канцелярия хеҙмәткәрҙәре, был бойороҡто үтәп, Кан Ювэйҙы тыңлай. Икенсе көнөнә хаким Кан Ювэй менән осрашырға теләй, әммә бөйөк кенәз Гунь, Кан Ювэй үҙ фекерҙәрен яҙып бирһен, тип тәҡдим итә. Император уның менән килешә һәм ил канцелярияһына Кан Ювэй ҡуйған бөтә тәҡдимдәрҙе һарайға ебәреүҙе йөкмәтә[20].

Кан Ювэйҙың алтынсы меморандумы, Япония, Германия һәм Бөйөк Британия тәжрибәһен ҡулланып, конституцион монархияны (ҡыт. 虚君共和. 虚君共和) урынлаштырыуҙы күҙҙә тота. Шунда уҡ реформалар үткәреү өсөн бөтә халыҡ ҡатламдарын берләштереү кәрәклеге тураһында әйтелә, шулай уҡ административ ҡоролманың яңы схемаһы тәҡдим ителә[43]. Консерваторҙарҙың ҡаршылашыуы арҡаһында меморандум императорға 1898 йылдың 15 мартында ғына эләгә[21][44].

Император меморандумды ашығыс рәүештә сит ил эштәре канцелярияһына тикшереүгә тапшырыуҙы бойора. Шул уҡ ваҡытта Кан Ювэй, консерватив чиновниктарҙың уның тәҡдимдәренә кире мөнәсәбәтенән асыуланып, февраль айында императорға тағы ла бер меморандум ебәрә, был меморандумға «Рәсәй батшаһы Бөйөк Петрҙың реформалары тураһындағы яҙманы» ла өҫтәй. Кан Ювэй, Рәсәйҙәге идара итеү системаһы Ҡытайҙыҡына ныҡ оҡшаш, тип фаразлай, тик Рәсәй батшаһы халыҡтан ҡурҡмай һәм унан ситләшмәй. Кан, Ҡытайҙың күп бәләләре императорҙың халыҡтан айырылған булыуында һәм уны Бөйөк Петрҙың өлөгөһөнә эйәрергә саҡыра[22].

1898 йылдың яҙында Пекинға цзиньши ғилми дәрәжәһенә эйә булыуҙы билдәләүсе имтихандарында ҡатнашыу өсөн баш ҡалаға бөтә Ҡытайҙан цзюйжэниҙар йыйыла. Кан Ювэй уларҙы реформалар өсөн хәрәкәт яғына йәлеп итергә ҡарар итә. 1898 йылдың 12 апрелендә Бөтә Ҡытай Баогохуэй патриотик йәмғиәтенең ойоштороу йыйылышын үткәрә («Дәүләтте яҡлау союзы» ҡыт. 保国会). Был йыйылышҡа баш ҡала ғалим һәм хеҙмәткәрҙәр ҡатламынан 200-ҙән ашыу кеше йыйывла. Улар араһында Кан Ювэйҙың уҡыусылары: Лян Цичао, Май Мэнхуа һәм уның ҡустыһы Кан Гуанжень була[23].

1898 йылдың 29 майында юғары император советы рәйесе бөйөк кенәз Гун вафат була, ул һарайға һәм хөкүмәткә айырым йоғонто яһай, уның үлеме консерваторҙарҙың мөмкинлектәрен ныҡ сикләй. 1898 йылдың 6 июнендә Кан Ювэй императорға тағы ла бер меморандум яҙа, уны императорҙың цензора Ян Ичуаня аша ебәрә. Император Ҡытайҙағы сит ил державаларының Ҡытайҙы баҫып алыу акттары тәьҫирендә илдә реформалар үткәрергә ҡарар итә[24][47].

Императорға тәҡдим

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1898 йылдың 11 июнендә император илдә реформалар башланыуы тураһында указ сығара[25][48]. Императорица Цысиҙың быға ризалашмаясағын тойоп, император указ тексын дөйөм һүҙҙәр менән мәғариф өлкәһендә үҙгәртеп ҡороуҙар үткәрергә кәрәклеген билдәләй. Шул уҡ көндө император провинцияларҙың бөтә наместниктарына һәм губернаторҙарына сит ил эштәре буйынса канцелярия аша тәхеткә сит илдә дипломатик постарға ебәреү өсөн талантлы һәм белемле кешеләрҙе тәҡдим итергә ҡуша[26]. 1898 йылдың 13 июнендә Кан Ювэй һәм реформа өсөн хәрәкәт лидерҙары — Лян Цичао, Тань Сытын, Хуан Цзусяню һәм Чжан Юаньциға 16 июнгә император менән осрашыу тәғәйенләнеүе тураһында указ сыға. Императорҙың был ҡарары ғәҙәти йоланан ситләшә (Кан Ювэй — алтынсы рангтағы чиновник, ә йола буйынса император дүртенсе рангтан түбән сановникты ҡабул итә алмай), һәм был аҙым консерваторҙар партияһын асыҡтан-асыҡ һанға һуҡмау тип ҡабул ителә. Цыси императорҙан тиҙ арала Вэн Тунхэны вазифаһынан ситләтеү һәм ауылға ебәреү тураһында указ сығарыуын талап итә. Сөнки Цыси Вэн Тунхэны төп идеолог тип иҫәпләй, ә Кан Ювэй уның өсөн кабинетта урын биләп ултырған идеалист ҡына. Цыси талабын ҡәнәғәтләндереп, император 15 июндә указ сығара. Шул көндө үк яңы тәғәйенләнгән сановниктарҙың тол ҡалған императрицаға мотлаҡ шәхсән хөрмәт күрһәтергә тейешлеге тураһында ла указ сыға. Шул уҡ көндө императрицаның туғаны Жунлу Чжили провинцияһы губернаторы һәм ғәмәлдә баш ҡала хәрби округының бөтә ғәскәрҙәренә командующий итеп раҫлана[27].


16 июндә Кан Ювэй император тарафынан ҡабул ителә, улар ике сәғәттән ашыу һөйләшә, был ул ваҡыттағы аудиенциялар өсөн ғәҙәти булмаған хәл була.[28] Лян Цичао буйынса, император, йәнәһе, Кан Ювэйға һарай даирәһен контролдә тота алмауынан зарлана. Бының өсөн ғалим, иҫкеләренә теймәйенсә, яңы административ органдар булдырырға тәҡдим итә[5. Реформалар яҡлылар, аудиенциянан һуң император хатта Кан Ювейҙы яуаплы дәүләт посына тәғәйенләр, тип уйлай. Әммә уға юғары император советының сит ил канцелярияһына ваҡытлыса йүнәлтелгән икенсе класлы секретары вазифаһы бирелә. Кан был хәбәрҙе бик ауыр кисерә, хатта рәхмәт әйтеү аудиенцияһына ла бармайынса тик меморандум ебәреү менән генә сикләнә[29].

Йөҙ көнлөк реформалар һәм уларҙың уңышһыҙлығы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1898 йылдың 11 июненән 19 авгусына тиклем император дәүләттең бөтә тормошо өлкәләрен яңыртыусы бик күп указдар сығара. С. Л. Тихвинский үҙенең монографияһында уларҙың 60-ын һанап сыға[30][54]. Кан Ювэй законпроекттарын төҙөүҙә туранан-тура ҡатнашмай, әммә июль айында үткәрелгән үҙгәртеп ҡороуҙар курсын билдәләй. 1898 йылдың 20 авгусындағы йәшерен указ менән Кан Ювэй 2000 лян көмөш менән бүләклән[31]ә.

Трактаттарҙан тыш, Кан Ювэй бер нисә меморандум әҙерләй, атап әйткәндә, сауҙа палаталарын булдырыу тураһында. 21 сентябрҙәге меморандумдарының һуңғыһында ул ашығыс рәүештә бөтә өйәҙҙәрҙә үҙидара индерергә, енәйәт кодексын йомшартырға һәм берҙәм ер һалымын индерергә тәҡдим итә, уны йыйыу урындағы үҙидара органдарына йөкмәтелә. Шул уҡ меморандумда өс мөһим йүнәлеште финанслау буйынса масштаблы программа тәҡдим ителә: дөйөм мәғариф системаһын үҙрәтеп ҡороу, тимер юлдарын төҙөү (1898 йылға Ҡытайҙа ни бары 47 км тимер юлдар була) һәм армияны һәм флотты модернизациялау[32]. Кан Ювэй Англия һәм АҠШ банктарынан 600 млн лян аҡса алып торорға тәҡдим итә. Улар Дәүләт банкының төп капиталына әйләнә һәм 1 200 000 000 эске заёмды тәьмин итә, бынан тыш 1000 000 000 лянлыҡ ҡағыҙ аҡсалар сығарырға тура киләсәк. Кан Ювэй ошо аҡсалар 3 йылда индустриялаштырыу үткәрергә булышлыҡ итәсәк, 6 йылдан административ реформа тамамланасаҡ, ә 10 йылдан Ҡытай сәскә атҡан ил буласаҡ, тип фаразлай ул[33].

Һанап үтелгәндәрҙән тыш, Кан Ювэй конфуцианлыҡты дәүләт диненә әйләндереүҙе һәм дини культтарҙы тыйыу тураһында закон проекттарын тәҡдим итә (храм ерҙәрен һәм биналарҙы мәктәптәргә тапшырырға кәрәк була) һ.б.[34]

Лидеры реформаторов (слева направо): Лян Цичао, Тань Сытун, Линь Сюй, Лю Гуанди, Ян Шэньсю

Бөтә рангтарҙың күп һанлы чиновниктарын 30 августағы указ менән эштән сығарыу бөтә илдең консерватив бюрократияһы мөхитендә көслө ризаһыҙлыҡ тыуҙыра. Хөкүмәт бойороҡтарын һанға һуҡмаған өсөн император 1 сентябрҙә етәксе вазифаларҙа эшләгән кешеләрҙең эшмәкәрлеген тикшереү тураһында указ сығара. Ә 4 сентябрҙә бөтә ҡатлам кешеләрен бер ниндәй ҡаршылыҡһыҙ императорға меморандум менән мөрәжәғәт итеү хоҡуғын ҡыҫырыҡлаған ведомстоволар етәкселәренә яза биреү тураһында указ сыға. 5 сентябрҙә рәсми указға ҡул ҡуя. Уның буйынса Тань Сытун, Ян Жуй, Лю Гуанди һәм Лин Сюй «махсус рәүештә император даирәһенә яңы сәйәсәтте үткәреүҙә ҡатнашыу өсөн командировкаға ебәрелгән сановниктар» тип таныла. Шулай итеп, үҙенсәлекле «эске кабинет» хасил була.[35] Кан Ювэй күләгәлә ҡала һәм килеп тыуған хәл уға оҡшамай. Ҡустыһы Гуанжэнь Кан Ювэйға конфронтацияға бармайынса илдән китергә тәҡдим итә[36].

Юань Шикай. Фотография 1899 һәм 1902 йылдар араһында эшләнгән

Килеп тыуған шарттарҙа Кан Ювэй, реформаторҙар үҙ яғына армияны йәлеп итмәйенсә билдәләнгән пландарҙы тормошҡа ашыра алмаҫ, тигән һығымтаға килә. Сентябрь башынан ул көн һайын императорға меморандумдар ебәрә, ашығыс рәүештә император гвардияһын ойошторорға, уға императорға тоғро булған бөтә ғәскәрҙәрҙе индерергә һәм император яҡлыларҙы офицер вазифаларына тәғәйенләргә һәм баш ҡаланы Шанхайға күсерергә тәҡдим итә. Ғәмәлдә император был тәҡдимдәр менән ризалаша. Реформаторҙар, генерал Юань Шикайҙы үҙ мәнфәғәттәрендә файҙаланыу мөмкин булыр, тип иҫәпләй[37].

1898 йылдың 14 сентябрендә Юань Шикай Пекинға килә һәм шул уҡ көндө йәйге һарайҙа император тарафынан ҡабул ителә. 16 сентябрҙә император махсус указ менән Юань Шикайҙы ғәскәрҙәрҙе уҡытыу эштәре буйынса махсус сановник итеп тәғәйенләй; ул хәрби ведомство башлығының урынбаҫары итеп тәғәйенләнә һәм императорға туранан-тура доклад биреү хоҡуғы менән бүләкләнә. Ул элеккесә Бэйян армияһы корпусы командующийы булып ҡала, ләкин Жунлуның туранан-тура контроллек итеүеүенән азат ителә[38].

18 сентябрҙә Кан Ювэй императорҙан йәшерен хат ала, унда уға консерваторҙар яғынан янауҙарҙан ҡотолоу өсөн Шанхайға ашығыс рәүештә китергә ҡушыла: ул хөкүмәт гәзитенең мөхәррире итеп тәғәйенләнә. Шунда уҡ үҙененең фатирына «Дәүләтте һаҡлау союзы» етәкселәрен йыйып, улар менән Цыси һәм ул етәкләгән консерваторҙар менән көрәш мәсьәләһен тикшерә. Кәңәшмәлә консерваторҙарға ҡаршы ҡоралменән сығыш яһауға күндереү өсөн Тань Сытунды Юань Шикайға ебәрергә ҡарар ителә. Тань Сытун Юань Шикайға Пекинда консерваторҙар етәкселәрен ҡулға алыу планын тапшыра, әммә Юань Шикай, ғәскәрҙе Тяньцзиндән күсерә башлау заговор тураһындағы мәғлүмәт алдан уҡ консерваторҙар ҡулына эләгәсәгенән хәүефләнеүен белдерә. Шуға күрә Юань Шикай ҡораллы ихтилалды октябрҙә күсерергә тәҡдим итә. Ул мәлдә Тяньцзиндә император ғәскәрҙәре смотры үтәсәк, ә император уның барышында Юань Шикай ғәскәре казамаларында йәшеренергә һәм консерваторҙарҙы боласылар булараҡ язалау тураһында бойороҡ бирергә тейеш[39].

5 сентябрҙән һуң императрица Цысиҙың яҡындары хәрби түңкәрелеш әҙерләй. Императорҙың Юань Шикайҙы Пекинға саҡырып алып, уны яңы яуаплы вазифаға тәғәйенләүен белгәс, Жунлу генерал Не Шичэн армияһын Тяньцзиньға ебәрергә бойора; шунда уҡ Жунлу, Пекин гарнизонын көсәйтеү маҡсатында, баш ҡалаға генерал Дун Фусянь ғәскәрен саҡырып ала һәм өс ялған телеграмма ебәрә: йәнәһе, Хунчунь районында урыҫтар менән инглиздар араһында хәрби хәрәкәттәр башланғанған. Канцелярия сановниктары ошо телеграммалар нигеҙендә Юань Шикайҙы ғәскәре менән Сяочжанға ебәреү үтенесе менән императорға рәсми рәүештә мөрәжәғәт итә. Император Юань Шикайҙы уның армияһы менән бергә Жунлуны һәм башҡа консеорваторҙарҙы алып ташлау өсөн файҙаланырға ҡарар итә. Шуға күрә ул Юань Шикайға (Тань Сытун аша) Жунлыны үлтерергә ҡуша, сентябрҙәге аудиенциянан һуң Жунлуны Тяньцзиньға ебәрә[40].

21 сентябрҙәге түңкәрелеш. Ҡасыу

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

20 сентябрҙә Тяньцзинда Юань Шикай Жунлуға император һәм реформаторҙарҙың бөтә пландарын тапшыра. Жунлу 21 сентябрҙә ышаныслы ғәскәрҙәре отряды менән Пекинға йүнәлә. Уның телеграммаһын алып, Цыси Маньчжур һарайы гвардияһы ярҙамында императорҙы һәм уның шәхси һаҡсыларын, шулай уҡ уның һәрәмен ҡулға ала. Цыси император мисәтен дә ҡлына төшөрә һәм шул көндө үк император исеменән властың уның ҡулына күсеүе тураһында указ сығара. Кисекмәҫтн реформалар яҡлылар ҡулға алына башлай[41]. Тяньцзинь һәм Шанхайға императорҙың Кан Ювэй килтергән дарыуҙы эсеп үлеүе һәмимператорҙың үлемендә ғәйепле Кан Ювэйҙың язаланырға тейешлеге тураһында телеграммалар ебәрелә. ҡаҙнатыуының емерелеүе менән Бронсиҙың бер рейвцуцу сентябрҙә Кан Ювэй инглиздар карабында Шанхайға килеп етә, әммә гавангә ингәнендә уны Шанхай сеттльменты чиновнигы Джн Блэнд үҙ карабына ултыртып, Гонконгҡа алып китә. Лян Цичао һәм Ван Чжао ға инеүенән баш ҡалаға ала, шул уҡ императорҙы, әһайҙар [в. сентябрҙә үл саҡта Пенкинда булған Ито Хиробуми ярҙамында Японияға ҡаса, тик Тань Сытуш ғына баш ҡаланы ташлып китеүҙән баш тарта[42].

24 сентябрҙә Пекинда реформалар яҡлыларҙы ҡулға алыу башлана. 27 сентябрҙә юғары император советы ағзалары һорау алыуҙы башларға йыйына, әммә һарайҙан уларҙы кисекмәҫтән язаларға бойороҡ бирелә. 1898 йылдың 28 сентябрендә Цайшикоу майҙанында (йәғни 菜市口) Тан Сытуш, Лю Гуанди, Ян Жуй, Кан Гуанжэнь, линь Сюй һәм Ян Шэньсюлар язалана. Артабан хөкүмәт сит илгә ҡасып өлгөрмәгән реформа яҡлыларҙы бер ниндәй судһыҙ язалай.

1898 йылдың 1 октябрендәге император указы менән Кан Ювэй яҙған бөтә китаптар ҙа яндырыла. Бөтә урындағы властарға типография таҡталарын һәм Кан Ювэйҙың китаптарын юҡҡа сығарырға ҡушыла (Гуанду провинцияһы губернаторы Ли Хунчжан был указды үтәмәй). Кан Ювэй, Лян Цичао һәм Ван Чжаоларҙы тотҡан өсөн көмөшләтә 100 000 лян аҡса биреү вәғәҙә ителә. 1900 йылда был указ тағы ла ҡабатлап сығарыла[43]. Кан Ювэй ҙур ауырлыҡтар менән Гуанчжоуҙан һәм тыуған ауылынан ғаиләһен һә әсәһен Гонконгҡа күсереп өлгөрә; Кан Гуанжэньдың тол ҡатынын һәм ҡыҙын да шунда күсерә. 1 октябрҙә ғаилә ағзалары хәүефһеҙ ерҙә йәшәй башлай, ә уларҙың милке тартып алына[44].Кан Ювэй 20 көн Гонкоегта танылған флантроп Роберт Хэндунда йәшәй. 19 октябрҙә ул японияға юллана һәм 26 октябрҙә Токиола була[45].

Эмиграция. Императорҙы яҡлау йәмғиәтен булдырырға маташыу

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кан Ювэй Японияға премьер-министр маркиз Окум Сигэнобу саҡырыуы буйынса килә. Реформатор кисекмәҫтән эмигранттар общиналары менән бәйләнештәр булдырырға тырыша, башлыса Сунь Ятсен яҡлылар менән бәйләнеш булдырырға тырыша, ләкин улар менән уртаҡ тел таба алмай[46]. Әммә император Гуансюяның власын тергеҙеү буйынса ярҙамсылар таба алмай. Көнбайыш илдәрҙең ярҙамына өмөт итеп, ул 1899 йылдың 22 мартында Канадаға юллана. 10 майҙа Оттавала уны премьер-министр У. Лорье ҡабул итә.

Май айында Кан Ювэй Лондонға күсә. Британияның баш ҡалаһында ул Адмиралтействоның элекке лорды Ч. Бересфорд менән осраша. 1899 йылдың 9 июнендә Общиналар палатаһында Цысиҙың регентлыҡтан баш тартыуы мәсьәләһен тикшерелә, әммә был проблема менән бер кем дә ҡыҙыҡһынмай. Өмөтө өҙөлгәс, Кан Ювэ Канадаға ҡайта[75].

1899 йылдың 20 июлендә Викторияла Императорҙы яҡлау йәмғиәте (ҡыт. упр. 保皇会, пиньинь: bǎo huáng huì. . 保皇会,) ойошторола, инглизсә уны China Reform Association тип атайҙар. Кан Ювэйҙың уҡыусылары донъяның бөтә илдәрендә йәмғиәттең филиалдарына нигеҙ һала башлай. Японияла һәм Австралияла Лян Цинчаоның эшмәкәрлеген айырыуса әүҙем була. АҠШ-та әҙерләнгән, Европа винтовкалары менән ҡоралланған армия, власты законлы императорға кире ҡайтара алыр, тип күҙаллана. Г. Ли хатта Кан Ювэйҙан генерал дәрәжәһен һәм императорҙы яҡлау йәмғиәте орденын ала.[47]

1903—1904 йылдарҙа Кан Ювэй Бирмала, Таиландта, Явала, тағы ла Канадала һәм АҠШ-та була. 1904 йылдың мартында Гонконгта императорҙы ҡотҡарыу йәмғиәте ағзаларының, шул иҫәптән уның сит ил филиалдарының ҙур съезы үтә.

Сәйәхәттәре һәм эш әүҙемлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кан Ювэй ғаиләһе менән АҠШ-та. Уның һул яғында ҡыҙы Тунби ул саҡта Оксфорд университеты студенты булған ире Ло Чан менән. 1907 йыл.

1907 йылғы банк паникаһы Кан Ювэйҙың күпселек компанияларының банкротлығына килтерә һәм уның яҡлылар араһында конфликттар тыуҙыра, улар үҙҙәренең юлбашсыһын үҙ мәнфәғәтен генә ҡайғыртыуҙа ғәйепләй. 1907 һәм 1908 йылдарҙа Кан Ювэйҙың сәйәхәттәрҙә үткәрә: Норвегияла була, июлдә Төркиәгә сәфәр ҡыла.

Император Гуансюйҙың вафаты тураһында (1908 йылдың 14 ноябре) хәбәрҙе алғандан һуң Кан Ювэй оло ҡайғы кисерә. 1909 йылдың яҙында ул Пинангтан китә һәм Мысырға һәм Фәләстанға сәйәхәт ҡыла, Иерусалимда һәм Үле диңгеҙҙә була. Швейцария, Германия (1 ай Потсдамда йәшәй), Франция, Британия, Һиндостан һәм Цейлон аша ҡабат Пинангҡа әйләнеп ҡайта[48].

Ҡытайға ҡайтыу. Вафаты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кан Ювэй 1925 йылда. Фотография Who is who in China (3-сө баҫма, с. 402) китабынан

1913 йылдан алып Гонконгта йәшәгән булһа ла Кан Ювэй тик 1914 йылда ғынаҠытай еренә баҫа. Ул Цзянсулағы Маошань тауында була, ә һуңынан Шанхайҙа төпләнә. Бында ул, хәрби губернаторҙар-дуцзюнейҙар ярҙамына иҫәп тотоп, Юань Шикайҙың тәхеткә ултырыуына ҡаршы кампанияны етәкләй. Илдең тарҡалыу ихтималлығын тойоп, ҡасандыр Цин династияһына тоғро хеҙмәт иткән Чжан Сюньға (армия генералы) ярҙам һорап мөрөжөғөт итә. Тәүҙә Чжан Сюнь ьола күтәргән провинциялар федерацияһы башлағы итеп һайлана, ә1917 йылдың башында хәрби губернаторҙар ассоциацияһы рәйесе вазифаһына Кан Ювэй тәҡдим ителә[49].

1917 йылдың 19 июнендә Чжан Сюнь ғәскәрҙәре Пекинды баҫып ала. Кан Ювэй унда 20 йыллыҡ тәнәфестән һуң килә, 27 июндә Конфуций ғибәҙәтханаһына һәм Ихэюань һарайына бара. 1 июлдә законлы рәүештә император Пу И-ҙың Сюаньтун девизы аҫтында («Дөйөм берләшеү», ҡыт. 宣統) тәхеткә ултырыуы иғлан ителә. Кан Ювэй рәсми рәүештә Пекинға саҡырыла, әммә беренсе осрашыуҙа уҡ Чжан Сюн менән уның араһында ҡапма-ҡаршылыҡ булыуы асыҡлана. Кан Ювэй конституцион монархия яҡлы булһа, ә Чжан Сюн шәхси диктатураны урынлаштырырға теләй. Кан Ювэй уға тәҡдим ителгән вазифанан баш тарта, әммә Пекиндан ҡасып өлгөрмәй, сөнки илдә граждандар һуғышы башлана.

Кан Ювэй яңы хөкүмәткә конституцион монархияны иғлан итеү, ойоштороу (учредительный) йыйылышын саҡырыу һәм конституцияны ҡабул итеү тураһында закон проекттарын тәҡдим итә. Уның тәҡдимдәренең береһе лә ҡабул ителмәй[50][99]. 6 июлдән баш ҡала премьер-министр Дуань Цижуй армияһы тарафынан бомбаға тотола, шуға күрә 8 июлдә Кан Ювэй АҠШ илселегендә һыйыныу һорай һәм уға рөхсәт бирелә. 12 июлдә Пекинреспублика властары тарафынан баҫып алына, Кан Ювэй һәм президент Фэн Гочжан атылыусылар исемлегендә була. Шуға күрә реформатор 1918 йылдың 3 февраленә тиклем АҠШ илселегенә ҡасып өлгөрә.

Циндаола Кан Ювэй йорто Төп инеү урыны. 2011 йыл

Фәлсәфәүи һәм ижтимағи ҡараштары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ғаиләһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кан Ювэй 1876 йылда 18 йәшендә Чжан Мяохуаға (шулай уҡ Чжан Юньцюй тип тә йөрөтөлә) өйләнә, ул иренән өс йәшкә өлкәнерәк була. Улар тормоштарының күп өлөшөн бер-береһенән алыҫ йәшәй Чжан Мяохуа иренең хужалығы һәм милке менән бер үҙе идара итә, һәр ваҡыт уға ярҙам итә.1922 йылда ул вафат була, Кан Ювэй ҡатынын тейешенсә ерләй һәм ҡаберенә эпитафияны ла үҙе яҙа[51].

Кан Ювэй бары тик 1897 йылда ғына икенсе ҡатын алырға мәжбүр була, сөнки 40 йәшкә етеүенә ҡарамаҫтан уның улы булмай[52][37]. Уның исеме Лян Суйцзюэ була[139], әммә беренсе балаһы Кан Тунцзян (1908—1961) эмиграцияла, Ювэйға 50 йәш тулғанда ғына тыуа[51][137].

Кан Юйскийҙың ҡатынынан һәм уның һөйәркәләренән бөтәһе 12 бала тыуа, уларҙың дүртүәһе бәләкәй саҡтарында мәрхүм була. Ҡыҙҙары Тунвэй (1879—1974) һәм Тунби (1881—1969) Кан Ювэйҙың сәйәхәттәре ваҡытында бергә була. Кан

Хәтер

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кан Ювэй ҡәбере 2011 йылғы фото

Кан Ювэй Цицунь 1927 йылда Цзаоршань тауы янындағы Лицунь ауылы зыяратында ерләнә, 1929 йылда унда 2,2 м бейеклектәге таш ҡуйыла. 1945 йылда Кан рәсми рәүештә Циндаола ерләнә, ә киләһе йылдың октябрендә Кан ҡәберенә мемориаль плита ҡуйыу тантанаһы үтә.[комм. 3][53][54][55] 1985 йылдың 20 октябрендә Фушань тауы янына рәсми рәүештә ерләнә, уның хөрмәтенә манумент ҡуйыла һәм 1992 йылдан был монумент төьәктең мәҙәни мираҫы булараҡ һаҡлана. Кан Ювңйҙың Циндаолағы йорто реставрацияланғандан һуң КАн Ювейҙың музей була. Йорт провинциаль әһәмиәттәге һаҡланыусы объект булып тора.[56]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Immanuel C.Y. Hsü The Rise of Modern China (ингл.) — 6 — USA: OUP, 2000. — P. 361. — 1136 p. — ISBN 978-0-19-512504-7
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 2,29 2,30 2,31 2,32 2,33 2,34 2,35 2,36 2,37 2,38 2,39 2,40 2,41 Китайская биографическая база данных (ингл.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Deutsche Nationalbibliothek Record #118559761 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  4. ↑ https://jpsearch.go.jp/entity/chname/康有為 (яп.) — 2020.
  5. ↑ Lo J. Kang Youwei // Encyclopædia Britannica (ингл.)
  6. ↑ 6,0 6,1 Kang Youwei // Энциклопедия Брокгауз (нем.)
  7. ↑ Kang Youwei // Internet Philosophy Ontology project (ингл.)
  8. ↑ Library of Congress Authorities (ингл.) — Library of Congress.
  9. ↑ http://jameelcentre.ashmolean.org/object/EA2007.249
  10. ↑ 10,0 10,1 Hsiao, 1975, p. 3
  11. ↑ Мартынов, 2010, с. 92—93
  12. ↑ Hsiao, 1975, p. 6—7
  13. ↑ Мартынов, 2010, с. 102
  14. ↑ Мартынов, 2010, с. 109
  15. ↑ Мартынов, 2010, с. 120—121
  16. ↑ Тихвинский, 2006, с. 122
  17. ↑ Тихвинский, 2006, с. 124
  18. ↑ Тихвинский, 2006, с. 213—218
  19. ↑ Тихвинский, 2006, с. 219
  20. ↑ Тихвинский, 2006, с. 220—222
  21. ↑ Тихвинский, 2006, с. 227—228
  22. ↑ Тихвинский, 2006, с. 228—229
  23. ↑ Тихвинский, 2006, с. 232
  24. ↑ Тихвинский, 2006, с. 238—239
  25. ↑ Тихвинский, 2006, с. 239
  26. ↑ Тихвинский, 2006, с. 272—274
  27. ↑ Тихвинский, 2006, с. 274—275
  28. ↑ Тихвинский, 2006, с. 275—278
  29. ↑ Тихвинский, 2006, с. 279
  30. ↑ Тихвинский, 2006, с. 284—291
  31. ↑ Тихвинский, 2006, с. 249
  32. ↑ Тихвинский, 2006, с. 175
  33. ↑ Тихвинский, 2006, с. 254—255
  34. ↑ Тихвинский, 2006, с. 255
  35. ↑ Тихвинский, 2006, с. 297
  36. ↑ Тихвинский, 2006, с. 266—269
  37. ↑ Тихвинский, 2006, с. 300—301
  38. ↑ Тихвинский, 2006, с. 302
  39. ↑ Тихвинский, 2006, с. 303—305
  40. ↑ Тихвинский, 2006, с. 322—323
  41. ↑ Тихвинский, 2006, с. 323
  42. ↑ Тихвинский, 2006, с. 324—325
  43. ↑ Тихвинский, 2006, с. 327—328
  44. ↑ Мартынов, 2010, с. 224—226
  45. ↑ Мартынов, 2010, с. 228—230
  46. ↑ Lo, 1967, p. 253
  47. ↑ A brief introduction to Lea’s life and his accomplishments (ингл.). Who is Homer Lea?. Дата обращения: 8 сентябрь 2013. Архивировано 23 февраль 2012 года.
  48. ↑ Мартынов, 2010, с. 271—272
  49. ↑ Мартынов, 2010, с. 290—292
  50. ↑ Мартынов, 2010, с. 294
  51. ↑ 51,0 51,1 Hsiao, 1975, p. 10
  52. ↑ Мартынов, 2010, с. 161
  53. ↑ 文革惨遭毁尸抛骨的康有为墓 (ҡыт.). Дата обращения: 29 июль 2013. Архивировано 28 сентябрь 2013 года.
  54. ↑ 山东省人民政府关于公布第三批省级文物保护单位名单的通知 (ҡыт.). Дата обращения: 29 июль 2013. Архивировано 28 сентябрь 2013 года. 2013 йыл 28 сентябрь архивланған.
  55. ↑ 青岛康有为墓原址惨遭蹂躏 盖板房当宿舍 (ҡыт.). Дата обращения: 29 июль 2013. Архивировано 29 сентябрь 2013 года. 2013 йыл 29 сентябрь архивланған.
  56. ↑ The Former Residence of Kang Youwei (ингл.). Cultural China. Дата обращения: 30 июль 2013. Архивировано из оригинала 12 ноябрь 2012 года. 2012 йыл 12 ноябрь архивланған.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Агеева Н. Ю. Осмысление эволюционизма в раннем творчестве Кан Ювэя и Лян Цичао // XXXIII науч. конф. «Общество и государство в Китае». — М.: Вост. лит., 2003. — С. 168—173.
  • Белозёрова В. Г., Мартынов Д. Е. Кан Ю-вэй // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / Гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока РАН. — М.: Вост. лит., 2010. — Т. 6 (доп.). Искусство. — С. 594—595.
  • Борох Л. Н. Влияние буддийской философии на утопию Кан Ювэя // XXXIV науч. конф. «Общество и государство в Китае». — М.: Вост. лит., 2004. — С. 153—160.
  • История китайской философии / Пер. с кит. В. С. Таскина; общ. ред. и послесл. д. филос. наук М. Л. Титаренко. — М.: Прогресс, 1989. — 552 с.
  • Кобзев А. И. Кан Ювэй // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / Гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока РАН. — М.: Вост. лит., 2006. — Т. 1. Философия / ред. М. Л. Титаренко, А. И. Кобзев, А. Е. Лукьянов. — С. 275—279.
  • Мартынов Д. Е. Этапы интеллектуальной биографии Кан Ю-вэя (1858—1927) // Хора. Журн. сравнительной философии и философской компаративистики. — 2008. — № 2. — С. 48—54.
  • Мартынов Д. Е. Утопия Кан Ю-вэя и конфуцианское каноноведение (проблема субстрата и соотношения) // Asiatica: Тр. по философии и культурам Востока / Отв. ред. С. В. Пахомов. — СПб.: С.-Петерб. ун-т, 2009. — С. 98—118. — ISSN 1819-446X
  • Мартынов Д. Е. Теория «Великого единения» Кан Ювэя в зеркале западной историографии // Общество и государство в Китае: XXXIX науч. конф // Учён. зап. Отд. Китая ИВ РАН. Вып. 1. — М.: Ин-т востоковедения РАН, 2009. — С. 266—273.
  • Мартынов Д. Е. Кан Ю-вэй: Жизнеописание. — Казань: Ин-т истории АН РТ им. Ш. Марджани, 2010. — 328 с.
  • Мартынов Д. Е. «Лекции о небесах» Кан Ю-вэя: поздний этап интеллектуальной биографии мыслителя; [ По ту сторону человеческого мира: Кан Ю-вэй о «Небесном странствии» и Боге // Общество и государство в Китае: Т. XLIII, ч.] // Учён. зап. ИВ РАН. Отд. Китая. Вып. 8. — М.: Ин-т востоковедения РАН, 2013. — С. 488—517.
  • Плешаков К. В. Универсалистский пацифизм Кан Ювэя // Пацифизм в истории. Идеи и движения мира. — М., 2002. — C. 149—161.
  • Селлман Дж. Л. Кан Ювэй // Великие мыслители Востока. — М., 1998. — С. 154—160.
  • Тихвинский С. Л. Движение за реформы в Китае в конце XIX века и Кан Ювэй // Избр. произведения: в 5 кн. Кн. 1: История Китая до XX века. — Наука, 2006. — С. 10—415.
  • Установления династии Чжоу (Чжоу ли). Раздел 1. Небесные чиновники. Цзюань 1 / Пер. с кит., вступ. ст., коммент. и прил. С. Кучеры. — М.: Вост. лит., 2010. — 496 с. — (Памятники письменности Востока CXXXVI, 1).
  • Фельбер Р. Учение Кан Ювэя о мире Датун — теория утопического коммунизма или положительный идеал либеральных реформаторов? // Общ.-полит. мысль в Китае (кон. XIX — нач. XX в.). — М.: Наука. Гл. ред. вост. лит., 1988. — С. 39—62.
  • Alitto G. S., Liang Shuming.. Has Man a Future?: Dialogues with the Last Confucian. — Beijing: Foreign Languanges Teaching and Research Press, 2010. — P. 156—158. — 295 p. — ISBN 978-7-5135-0084-5.
  • Chang Hao. The Chinese Intellectuals in Crisis: Search for Order and Meaning (1890—1911). — Berkeley: Univ. of California Press, 1987. — X, 223 p.
  • Hsiao Kung-chuan. A Modern China and a New World. K’ang Yu-wei, Reformer and Utopian, 1858—1927. — Seattle, London: Univ. of Washington Press, 1975. — 669 p.
  • Jung-pang Lo (ed.). K’ang Yu-wei. A Biography and a Symposium / Ed. with Trans. by Jung-pang Lo. — Tucson: Univ. of Arizona Press, 1967. — 541 p.
  • K’ang Yu-wei. Ta T’ung Shu. Das Buch von der Großen Gemeinschaft / Aus dem Englischen übersetz von Horst Kube. Herausgeber der Deutschen Ausgrabe Wolfgang Bauer. Red. U. Diederichs. — Düsseldorf, Köln: Eugen Diederichs Verlag, 1974. — 280 S.
  • Ta T’ung Shu. The One World Philosophy of K’ang Yu-wei / Tr. by L. G. Thompson. — London: Allen & Unwin, 1958. — 300 p.
  • Кан Ювэй. Да тун шу Кан Ювэй чжуань / Тан Чжицзюнь даоду ҡыт. 大同书康有为撰 / 汤志钧导读 (Книга о Великом Единении Кан Ювэя / Предисл. Тан Чжицзюня). — Шанхай: Шанхай гуцзи чубаньшэ, 2005. — 292 с.
  • Куан Болинь ҡыт. 邝柏林。Кан Ювэй дэ чжэсюэ сысян ҡыт. 康有为的哲学思想 (Философские идеи Кан Ю-вэя). — Пекин: Чжунго шэхуэй кэсюэ чубаньшэ, 1980. — 170 с.
  • Сяо Гунцюань ҡыт. 萧公权。Цзиньдай Чжунго юй синьшицзе: Кан Ювэй бяньфа юй Да тун сысян яньцзю ҡыт. 近代中国与新世界: 康有为变法与大同思想研究/ 汪荣祖译 = Modern China and a New World: Kang Youwei, Reformer And Utopian / Пер. с англ. Ван Жунцзу. — Нанкин: Цзянсу жэньминь чубаньшэ, 1997. — 629 с.
  • Тан Чжицзюнь ҡыт. 湯志鈞。У сюй бяньфа шилунь цун ҡыт. 戊戌变法史論叢 (Собрание трудов по истории Движения за реформы 1898 г.). — Ухань: Хубэй жэньминь чубаньшэ, 1957. — 332 с.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]


Өҙөмтә хатаһы: "комм." төркөмөнөң ғәмәлдәге <ref> тамғалары өсөн кәрәкле <references group="комм."/> тамғаһы табылманы

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Кан_Ювэй&oldid=1275563» битенән алынған