Куманово
| Куманово | |
| макед. Куманово | |
| Нигеҙләү датаһы | 1094 |
|---|---|
.JPG) | |
| Рәсми атамаһы | Куманово |
| Избирательный округ | Constituency 2[d] |
| Кем хөрмәтенә аталған | ҡыпсаҡтар |
| Дәүләт |
 Төньяҡ Македония |
| Административ үҙәге | Куманово (община) |
| Административ-территориаль берәмек | Куманово (община) |
| Сәғәт бүлкәте | Үҙәк Европа ваҡыты[d] һәм Үҙәк Европа йәйге ваҡыты[d] |
| Халыҡ һаны | 70 842 кеше (2002) |
| Ир-егеттәр | 35 361 |
| Ҡатын-ҡыҙҙар | 35 481 |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 333 метр һәм 344 метр |
| Туғандаш ҡала | Вараждин, Вране[d], Габрово[d], Лесковац[d], Пловдив[1], Биелина[2], Панчево[d], Чорлу[d], Никшич[d][3] һәм Марибор[4] |
| Майҙан | 509,48 км² |
| Почта индексы | 1300 |
| Рәсми сайт | kumanovo.gov.mk |
 | |
 | |
| Иң тәүге яҙма ваҡыты | 1519 |
| Урындағы телефон коды | 031 |
 | |
 Куманово Викимилектә | |
Куманово[5] — халыҡ һаны буйынса өсөнсө урында торған Төньяҡ Македония ҡалаһы, Куманово общинаһының административ үҙәге. 2002 йылда халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса ҡалала 70 842 кеше йәшәгән.
Куманово ҡалаһы Македония Республикаһының төньяҡ-көнсығышында урынлашҡан. Ҡала биләмәләре аша ике йылға — Липовка һәм Койнарк йылғалары- аға. Куманово ҡалаһы диңгеҙ кимәленән яҡынса 350 метр бейеклектә урынлашҡан.
Тарих
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡала исеме төркиҙәрҙең куман ҡәбиләләренә барып тоташҡан — ул шулай уҡ ҡыпсаҡтар ҡәбиләһе тип тә йөрөтөлә. 1241 йылда Венгрияға монголдарҙың баҫып инеүе алдынан, мадьяр дворяндары Пешт ҡалаһында йәшәгән ҡыпсаҡ ханы Котян Тертерҙе һәм уның улдарын үлтерә (улар, күрәһең, бер ниндәй нигеҙһеҙ, Котяндың Батый яғына сығыуынан ҡурҡалар)[6]. Яратҡан юлбашсылары үлтерелгәндән һуң, улар Венгрияны ташлап, Болғар батшаһы Коломан I ҡулы аҫтына сығып китә[7].
Әммә Куманово ҡалаһы 1519 йылда беренсе тапҡыр бары тик төрөк документтарының береһендә Нагорицкая нахияһы составындағы 52 йортло һәм 300 кешеле ауыл булараҡ телгә алына. XVII быуатта Куманово ауылы ҡалаға әүерелә (XVI быуат аҙағында — нахияның административ үҙәге була). 1660 йылда, Эвлия Челеби яҙыуы буйынса, Кумановола 600-гә яҡын кеше йәшәй, унда мәсет һәм мәҙрәсә була.
1689 йылдарҙа Балҡанға Австрия һөжүме ваҡытында , ҡалала үҙен Куманово короле итеп иғлан иткән баш күтәреүсе македондарҙың геройы Карпоштың яҡты йондоҙо балҡып сыға. Баш күтәргән короллектең баш ҡалаһы булып Куманово һайлана, баш күтәреүселәр яғына Табановце, Нагоричане, Стрезовце һәм Клечовце ҡалалары инә. Австрия ғәскәре сигенгәндән һуң, Карпош ихтилалсылар менән бергә яңғыҙ бер үҙе ғосман армияһына ҡаршы торорға тырыша, әммә уның гайдуктары төрөктәрҙең һәм Сәлим-Гәрәйҙең ҡырым татарҙары берләшкән ҡыйратҡыс көстәренән ҡыйратыла. Карпоштың артабанғы яҙмышы тураһында ҡапма-ҡаршылыҡлы белешмәләр бар. Шуларҙың береһе буйынса, ихтилал баҫтырылғандан һуң, ул ғосман властары тарафынан Скопье үҙәгендә ҡаҙыҡҡа ултыртып һәләк ителә.
XIX быуатта Кумановола металл эшкәртеү, текстиль һәм күн сәнәғәте үҫешә башлай.
Кумановонан алыҫ түгел ерҙә , 1912 йылдың 23 октябрендә Куманово алышы була, уның барышында серб көстәре төрөк ғәскәрҙәрен еңә һәм уларҙы ҡасырға мәжбүр итә. Был алыш Беренсе Балҡан һуғыштарының береһе була.
1944 йылдың сентябрь айында, коммунист-титовсы Светозар Вукманович-Темпо приказы буйынса Кумановола судһыҙ-ниһеҙ македон милли геройҙары — воевода Крыстю Лазаров, Тодор Сопотский һәм Игнат Мангыровтар (Мангъров) үлтерелә[8].
2015 йылдың 10 майында албан боевиктары ҡалаға һөжүм итә һәм һөҙөмтәлә ҡаланың 8 полиция хеҙмәткәре һәм 1 гражданы, шулай уҡ һөжүмселәрҙең 14 кешеһе үлтерелә, ә тағы ла 30 боевик македон властары ҡулына бирелә. Македония Эске эштәр министрлығы ҡоралланған боевиктарҙы дәүләт учрежденияларына һөжүм итер өсөн күрше илдәрҙән килгән «яҡшы әҙерләнгән террористик төркөм» тип атай[9].
Милли составы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2002 йылда халыҡ иҫәбен алыу буйынса ҡала халҡының этник структураһы:
- македондар — 47 744 кеше;
- албандар — 18 278 кеше;
- сербтар — 5230 кеше;
- сиғандар — 4056 кеше;
- төрөктәр — 256 кеше;
- влахтар — 108 кеше;
- боснийҙар — 14 кеше;
- ҡалғандар — 586 кеше
Туғанлашҡан ҡалалары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ https://www.plovdiv.bg/en/about-plovdiv/побратимени-градове/
- ↑ https://www.gradbijeljina.org/en/1919.kumanovo-north-macedonia.html
- ↑ http://niksic.me/latn/medjunarodna-saradnja
- ↑ https://maribor.si/mestna-obcina/zupan/kabinet-zupana/mednarodno-in-medmestno-sodelovanje/prijateljska-in-partnerska-mesta/
- ↑ Словарь географических названий зарубежных стран / отв. ред. А. М. Комков. — 3-е изд., перераб. и доп. — М. : Недра, 1986. — С. 181.
- ↑ Василий юҡ янымда ошо романы тасуирлай., «Батый» — «хан котян аҙағында».
- ↑ Һуңғараҡ, йә 1280—1322, Болгария Тертеровец батшалыҡ итә.
- ↑ Ә улар менән бергә — 44 һәм македон болгар тағы.
- ↑ Биш полицейскийҙы атып үлтерелгән боевиктар македония — донъя яңылыҡтары 1+1 — ТСН.иа
- ↑ Необходимо задать параметр
url=в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметрtitle=в шаблоне {{cite web}}. [ ].
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Сайт общины Куманово 2007 йыл 31 декабрь архивланған. (макед.)
- Ежедневные новости Куманово