Эстәлеккә күсергә

Надлишек Бартол Марица

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Надлишек Бартол Марица
слов. Marica Nadlišek Bartol
Рәсем
Зат ҡатын-ҡыҙ[1]
Гражданлыҡ  Югославия короллеге
 Австро-Венгрия
 Словения[1]
Псевдоним Evgen Štefanič
Тыуған көнө 10 февраль 1867({{padleft:1867|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:10|2|0}})[1]
Тыуған урыны Триест[d][1]
Вафат булған көнө 3 ғинуар 1940({{padleft:1940|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:3|2|0}})[1][2] (72 йәш)
Вафат булған урыны Любляна, Югославия короллеге[1]
Атаһы Štefan Nadlišek[d]
Балалары Владимир Бартол[d]
Яҙма әҫәрҙәр теле словен теле
Һөнәр төрө яҙыусы, тәржемәсе, публицист, мөхәррир
Партнёр в спорте или профессии Ivanka Anžič Klemenčič[d][1]
 Надлишек Бартол Марица Викимилектә

Марица Надлишек Бартол (словен. Marica Nadlišek Bartol; 10 февраль 1867, Триест, Австрия империяһы — 3 ғинуар 1940, Любляна, Югославия) — словен яҙыусыһы һәм мөхәррире. 1897 йылдан 1899 йылға тиклем ул үҙе нигеҙ һалған абруйлы Slovenka ҡатын-ҡыҙҙар журналының мөхәррире була.

1919 йылда тыуған ҡалаһы Триест итальян идаралығына күсерелгәндән һуң, ул Люблянала төпләнә һәм, 20 элек кейәүгә сығыу сәбәпле туҡтап торған публицистик эшмәкәрлеген тергеҙә.

Бала сағы һәм белеме

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Марица Надлишек 1867 йылда Австрия империяһы[3][4][5] составына ингән Триест ҡалаһында тыуа. Уның атаһы урта синыфҡа ҡарай һәм ер үлсәүсе белгес булып эшләй һәм Триестың словен общинаһына ҡарай[3].

1882 йылда ул Гориция ҡалаһының педагогия колледжына уҡырға инә, ул дәүерҙә уҡытыусы һөнәре словен ҡатын-ҡыҙҙары алған бик аҙ һөнәрҙәрҙең береһе була. Горицияла уҡығанда Надлишек словен әҙәбиәте менән ҡыҙыҡһына башлай, шулай уҡ словен интеллигенцияһы даирәһенә инеүгә өлгәшә. 1886 йылда уҡыуын тамамлағандан һуң, Триестҡа ҡайта, унда ҡала ситендәге мәктәптәрҙә словен теле буйынса уҡытыусы булып эшләй башлай[3][4][3][4][6].

Әҙәби эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Уҡытыусы булып эшләгәндә Надлишек Триесттың әҙәби тормошонда ҡатнаша башлай: мәҡәләләр һәм хикәйәләр яҙыу менән шөғөлләнә. Словен милләтселеген яҡлауҙа ҡатын-ҡыҙҙарҙың ролен һыҙыҡ өҫтөнә алған беренсе эссеһы 1888 йылда Edinost гәзитендә баҫылып сыға. Киләһе йылда уның тәүге хикәйәһе Ljubljanski zvon журналында баҫыла[3][4]. Ул был баҫмала, шулай уҡ башҡа словен баҫмаларында, шул иҫәптән Domači prijatelj журналында мәҡәләләре даими баҫыла башлаған тәүге словен ҡатын-ҡыҙҙарының береһе була[6][7]. [8]


1898 йылда ул Fatamorgana романын яҙа, ул йөҙ йыл үткәс кенә, 1998 йылда, китап булып баҫылып сыға[4][9]. Уны Триест ҡалаһында ижад ителгән тәүге словен романы, тип баһалайҙар[6].

Надлишек 1897 йылдан 1902 йылға тиклем сыҡҡан Slovenka ҡатын-ҡыҙҙар журналын ойоштороусыларҙың береһе һәм уның беренсе мөхәррире була. Журналдың эшмәкәрлеге ҡатын-ҡыҙҙар араһында словен милли оҡшашлығын нығытыуға, словен ҡатын-ҡыҙҙарының эмансипацияһы идеяларын алға ебәреүгә һәм ҡатын-ҡыҙҙарҙың әҙәби белемен байытыуға йүнәлтелгән була. Надлишек журналға нигеҙ һалынғандан алып 1899 йылға тиклем мөхәрлир булып эшләй, тик кейәүгә сыҡҡас ҡына эшенән китә[3][6][10][3][3][4][3]. Надлишек бер нисә телдә, шул иҫәптән хорват, немец һәм рус телдәрендә һөйләшкәнлектән, ул үҙен Slovenka журналы биттәрендә тәржемәсе булараҡ та күрһәтә, Михаил Лермонтов, Александр Пушкин, Иван Тургенев һәм Генрих Гейне[4] әҫәрҙәренең тәржемәләрен баҫтырып сығара.

Әҙәби эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Надлишек Бартолдың әҫәрҙәрендә йыш ҡына словен милләтселеге идеялары мөһим урын биләй. Ул шулай уҡ феминистик темаларға ла яҙа, атап әйткәндә, католиктарҙың дини лидеры Антон Махнич менән оҙайлы диалогта ҡатнаша. Ул ир-егеттәр ҡатын-ҡыҙҙарҙан юғарыраҡ булырға һәм йәмғиәттә өҫтөнлөк итергә тейеш тигән һығымтаға ҡаршы сыға[3][11]. Урыҫ реалистик әҙәбиәте менән мауығыуы уға тәрән йоғонто яһай.[3] Уның әҫәрҙәрендәге ҡатын-ҡыҙ персонаждары ул саҡтағы словен әҙәбиәте героиняларынан һиҙелерлек айырыла, улар буржуазияға һәм эшсе синыфҡа ҡарай һәм идеалләштерелмәй[7].

Әүҙемлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Словен милләтселеге һәм феминизмы темаларына мәҡәләләр яҙыуҙан тыш, Надлишек Бартол үҙ общинаһы сиктәрендә әүҙем эшмәкәрлек алып бара, XIX — XX быуаттарҙа Триест ҡалаһында йәшәгән словен ҡатын-ҡыҙҙарының төп ойоштороусыһы сифатында сығыш яһай[3][3][4].

Никахы һәм Триесттан китеүе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Надлишек 1899 йылда почта хеҙмәткәре Грегор Бартолға кейәүгә сыға һәм 1901 йылдан 1909 йылға тиклемге осорҙа ете бала таба, уларҙың икәүһе сабый сағында вафат була[3][4]. Һуңынан уның балаларының береһе билдәле словен яҙыусыһы Владимир Бартол[3][12] булып китә. Никах Надлишекҡа бәхет килтермәй, сөнки ул уның карьераһына һәм ижтимағи әүҙемлегенә нөктә ҡуя[3].

Беренсе донъя һуғышынан һуң, Триест итальяндар контроле аҫтына күскәндән һуң, Надлишек йәшерен рәүештә словен телен уҡытыуҙы дауам итә, шуның өсөн карабинерҙар йыш ҡына унан һорау ала. Ахыр сиктә, 1919 йылдың сентябрендә, уның ғаиләһе Люблянаға күсергә мәжбүр була, унда башта үҙенең биш балаһы менән уға поезд вагонында йәшәргә тура килә[4][3][4][12][13].

Ҡалала төпләнеп, ғаиләһен өсөн элементар шарттар булдырғандан һуң, ул яңынан ижад итеүгә тотона һәм тәржемәсе булып эшләй башлай. Надлишек Ženski svet[sl] svet[sl] ҡатын-ҡыҙҙар журналы менән хеҙмәттәшлек итә, 1931 йылдан 1934 йылға тиклем уның мөхәррире булып эшләй, шулай уҡ ҡатын-ҡыҙҙарҙың хоҡуҡтарын яҡлау буйынса ойошмаларға ҡушыла һәм уларҙың ойоштороусыһы була[3][4]. Шулай уҡ ул Италияла ҡалған словендарҙың хоҡуҡтары өсөн көрәшкән ойошмаларҙа әүҙем ҡатнаша[3].

1927 йылда Надлишек Бартол мемуарҙар яҙа башлай. Улар 1948 йылда, авторы үлгәндән һуң, Razgledi әҙәби журналында баҫылып сыға. Надлишек Бартол 1940 йылда Люблянала 72 йәшендә вафат була[3][4][4][4][5].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 https://www.wechanged.ugent.be/wechanged-database/
  2. ↑ Marica Bartol-Nadlišek // [Marica Bartol-Nadlišek Frauen in Bewegung 1848–1938] (нем.) — Österreichische Nationalbibliothek, 2006.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 «{{{title}}}». 1. ISSN 2021-04-29. Проверено 2022-03-23.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Дата обращения: 29 апрель 2021.
  5. ↑ 5,0 5,1 Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Дата обращения: 29 апрель 2021.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. Borovnik. [ ]. October 2012. Дата обращения: 29 апрель 2021.
  7. ↑ 7,0 7,1 Krassimira. [1]. 2022 йыл 23 март архивланған.
  8. ↑ Daskalova Krassimira. Aspasia: The International Yearbook of Central, Eastern, and Southeastern European Women's and Gender History. — Berghahn Books. — ISBN 978-1-84545-634-4. 2022 йыл 23 март архивланған.
  9. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Дата обращения: 29 апрель 2021.
  10. ↑ Pavlovic, Biljana. V Ljubljani poklon Tržaškim Slovenkam in ženski ustvarjalnosti na Primorskem  (словен.), Primorske Novice (17 сентябрь 2018). 23 март 2022 тикшерелгән.
  11. ↑ Petrović Jelena. Women's Authorship in Interwar Yugoslavia: The Politics of Love and Struggle. — Springer. — ISBN 978-3-030-00142-1. 2022 йыл 23 март архивланған.
  12. ↑ 12,0 12,1 Juvan // Writing Literary History: Selected Perspectives from Central Europe. Архивная копия на Wayback Machine
  13. ↑ Mlekuž // Go Girls!: When Slovenian Women Left Home. Архивная копия на Wayback Machine
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Надлишек_Бартол_Марица&oldid=1233528» битенән алынған