Назрань

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Назрань
ингуш. Наьсаре
ФлагГерб
Нигеҙләү датаһы 1781
Рәсем
Рәсми атамаһы На́на-На́ьсаре һәм Коста-Хетагурово
Дәүләт  Рәсәй[1]
Административ үҙәге Назрань районы[1] һәм Городской округ город Назрань[d][1]
Административ-территориаль берәмек Городской округ город Назрань[d][1]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны 117 936 кеше (1 ғинуар 2018)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 200 метр
Туғандаш ҡала Кисловодск
Майҙан 80 км²
Почта индексы 386120
Рәсми сайт nazrangrad.ru
Иң тәүге яҙма ваҡыты 1810
Урындағы телефон коды 8732
Карта
 Назрань Викимилектә

Назрань (ингуш. На́на-На́ьсаре, Наьсаре); рус. Назрань, 1944—1957 йылдарҙа — Коста-Хетагуров) — Рәсәй ҡалаһы, Ингушетияның иң ҙур ҡалаһы, Назрань районының административ үҙәге.

Республика әһәмиәтендәге ҡала. Назрань ҡалаһы ҡала округын барлыҡҡа килтерә[3].

Этимологияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XIX быуат уртаһында Назрань ауылы булараҡ телгә алына. Топонимды антропонимдан сыҡҡан тип фаразлайҙар — халыҡ риүәйәттәрендә тәүге төпләнеүсенең исеме Нясара тип телгә алына.

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала Сунжа йылғаһының һул ярында, республиканың көнбайыш өлөшөндә, Төньяҡ Осетияның административ сиге буйында урынлашҡан. Баш ҡаланан— Магастан — төньяҡ-көнбайышҡа табан 4 км алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1781 йылда нигеҙләнгән. Рәсми документтарҙа 1810 йылда телгә алына.

1863 йылда бында Ингушетияла иң беренсе дини булмаған уҡыу йорто асылған. 1893 йылда вокзал асылған.

1944 йылда, ингуш халҡы депортацияһынан һуң Чечен-Ингуш АССР-ы бөтөрөлөүе менән ауыл Төньяҡ Осетия составына индерелә, һәм осетин шағиры К. Л. Хетагуров исеме хөрмәтенә Коста-Хетагуров тип үҙгәртелә. Чечен-Ингуш АССР-ы тергеҙелгәндән һуң 1957 йылда ауылға Назрань исеме кире ҡайтарыла.

1967 йылда ҡала статусы бирелә. [4].

Административ бүленеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Назрань ҡалаһы дүрт административ округҡа бүленә[5][6][7]:

№Административный
округ		ОКАТО коды
1 Альти административ округы 26 406 362
2 Гамурза административ округы 26 406 368
3 Насыр-Корт административ округы 26 406 371
4 Үҙәк административ округы (Назрань) 26 406 378

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәр буйынса 2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала 146 Рәсәй Федерацияһының 1112[8] ҡалаһы араһында [9] 375-се урында була

Милли составы

2010 йылғы бөтә рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәр буйынса[10]:

№МилләттәрКеше һаныӨлөш
1 ингуштар 90 700 96,76 %
2 чечендар 1 585 2,41 %
3 урыҫтар 364 0,20 %
4 месхет төрөктәре, ҡумыҡтар, татарҙар, грузиндар, әрмәндәр, сиғандар, әзербайжандар һәм башҡалар 686 0,63 %

Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Уртаса максимум, °C 3 3 7 15 19 23 26 25 20 14 8 4 14
Уртаса минимум, °C −6 −6 −1 5 10 13 16 15 11 6 0 −4 5
Яуым-төшөм нормаһы, мм 24,1 28,3 43,4 60,1 92 125,3 79,9 68,7 51,8 45,1 37,2 26,1 682
Сығанаҡ: MSN Weather

Галереяһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Назрань ҡалаһы быуаһы.
    Назрань ҡалаһы быуаһы.
  • Бөйөк Ватан һуғышы шәһиттәре иҫтәлеге Мемориалы, 2010 йыл.
    Бөйөк Ватан һуғышы шәһиттәре иҫтәлеге Мемориалы, 2010 йыл.
  • Сәйәси золом ҡорбандары иҫтәлеге Мемориалы, 2003 йыл]].
    Сәйәси золом ҡорбандары иҫтәлеге Мемориалы, 2003 йыл]].
  • Бөйөк Ватан һуғышы шәһиттәре Мемориалы, 2011 йыл.
    Бөйөк Ватан һуғышы шәһиттәре Мемориалы, 2011 йыл.
  • Тимер юлы вокзалы. Вокзал яны майҙаны.
    Тимер юлы вокзалы. Вокзал яны майҙаны.
  • Тимер юлы вокзалы. Перрон яғынан, 2011 йыл.
    Тимер юлы вокзалы. Перрон яғынан, 2011 йыл.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 ОКТМО. 185/2016. Северо-Кавказский ФО
  2. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Рәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
  3. ↑ Закон от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа». Дата обращения: 27 сентябрь 2018. Архивировано 28 ғинуар 2018 года.
  4. ↑ Поспелов, 2008
  5. ↑ Структура, Положение о местной Администрации г. Назрань. Дата обращения: 18 сентябрь 2017. Архивировано из оригинала 19 сентябрь 2017 года. 2017 йыл 19 сентябрь архивланған.
  6. ↑ Структурные подразделения. Дата обращения: 18 сентябрь 2017. Архивировано из оригинала 18 сентябрь 2017 года. 2017 йыл 18 сентябрь архивланған.
  7. ↑ Устав города Назрань. Дата обращения: 18 сентябрь 2017. Архивировано 19 сентябрь 2017 года.
  8. ↑ с учётом городов Крыма
  9. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
  10. ↑ Том 4. Таблица 04-04. Население Ингушетии по национальности и владению русским языком. Дата обращения: 19 май 2019. Архивировано из оригинала 6 март 2016 года. 2016 йыл 6 март архивланған.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Гаджиев З. Т. К вопросу о датировке основания города Назрань как ингушского поселения, существующего не менее 250 лет // Вестник Ингушского научно-исследовательского института гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева : научный журнал. — Магас: Ингушский НИИ ГН им. Ч. Э. Ахриева, 2019. — В. 2. — С. 171—179.
  • Поспелов Е. М. Географические названия России. Топонимический словарь. — М.: Астрель, АСТ, 2008. — 523 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5.
  • Картоев М. М. К вопросу о дате основания Назрани в свете гипотезы, представленной к.и.н. З. Т. Гаджиевым на основе изучения данных карты «Северной части Османской империи» 1774 г // Вестник Ингушского научно-исследовательского института гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева : научный журнал. — Магас: Ингушский НИИ ГН им. Ч. Э. Ахриева, 2019. — В. 2. — С. 180—191.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Назрань&oldid=1218587» битенән алынған