Эстәлеккә күсергә

Овчинников Лев Павлович

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Овчинников Лев Павлович
Зат ир-ат
Гражданлыҡ  СССР
 Рәсәй
Тыуған көнө 21 ғинуар 1943({{padleft:1943|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:21|2|0}})
Тыуған урыны Тучково[d], Рузский район[d], Мәскәү өлкәһе, РСФСР, СССР
Вафат булған көнө 29 сентябрь 2020({{padleft:2020|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:29|2|0}}) (77 йәш)
Вафат булған урыны Пущино[d], Мәскәү өлкәһе, Рәсәй
Һөнәр төрө ғалим
Эшмәкәрлек төрө биохимия
Эш урыны Институт белка РАН[d]
Уҡыу йорто биолого-почвенный факультет МГУ[d]
Ғилми дәрәжә биология фәндәре докторы[d]
Ғилми етәксе Спирин Александр Сергеевич
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Ленин премияһы «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы

Овчинников Лев Павлович (21 ғинуар 1943 йыл, Тучково ҡасабаһы, Мәскәү өлкәһе —29 сентябрь 2020 йыл[1], Пущино, Мәскәү өлкәһе) — СССР һәм Рәсәй биохимигы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997, СССР Фәндәр академияһының 1987 йылдан алып мөхбир ағзаһы), биология фәндәре докторы, Мәскәү дәүләт университетының атҡаҙанған профессоры (1999), 2013 йылда филиалды ябыуға тиклем Мәскәү дәүләт университеты Пущино филиалының молекуляр биология кафедраһы мөдире.

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Лев Павлович Овчинников Мәскәү өлкәһенең Тучково ҡасабаһында тыуа.

1965 йылда Мәскәү дәүләт университетының биология факультетын тамамлаған. 1969 йылда — «Изучение комплексов информационной РНК с белком (информосом)» темаһына кандидатлыҡ, 1981 йылда докторлыҡ диссертацияларын яҡлай.

Эш урындары: 1968—1972 йылдарҙа — кесе ғилми хеҙмәткәр; 1972—1981 йылдарҙа — өлкән ғилми хеҙмәткәр; 1981 йылдан — аҡһым биосинтезын көйләү лабораторияһы мөдире, 1988 йылдан 2001 йылға тиклем — директор урынбаҫары, 2001—2015 йылдарҙа — Пущино ҡалаһында РФА Аҡһым институты директоры, һуңынан — баш ғилми хеҙмәткәр[2].

1987 йылда СССР Фәндәр академияһының физиологик актив берләшмәләрҙең биохимия, биофизика һәм химия бүлеге (молекуляр биология) буйынса ағза-корреспонденты итеп һайлана, 1997 йылда — Рәсәй Фәндәр академияһының биология фәндәре бүлеге буйынса мөхбир ағзаһы, «физик-химик биология» белгеслеге[3]

Рәсәй Фәндәр академияһының Биология фәндәре бүлеге бюроһы ағзаһы. Рәсәй Фәндәр академияһының Пущино ғилми үҙәге Президиумы ағзаһы. Рәсәй Фәндәр академияһы Биология фәндәре бүлексәһенең Молекуляр биология һәм генетика буйынса советы ағзаһы. Рәсәй Биохимиктар һәм молекуляр биологтар йәмғиәте президиумы ағзаһы. Америка биохимиктар һәм молекуляр биологтар йәмғиәте ағзаһы (ASBMB). Америка биохимия һәм молекуляр биология йәмғиәтенең сит ил ағзаһы.

Ғаиләһе: Овчинниковтың ҡатыны Альбина Борисовна — биолог. Балалар: Овчинников Илья Львович, физика-математика фәндәре кандидаты, Мәскәү дәүләт университеты хеҙмәткәре; Овчинникова Наталья Львовна — зоолог.

Фәнни эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙар өлкәһе: Молекуляр биология, аҡһым синтезы һәм уны эукариотта регуляциялау; биогенез һәм рибонуклеопротеид (информосома) матрица рибонуклеин кислоталарының (мРНК) эукариот ойошторолоуы; күҙәнәктәрҙең яман шеш трансформацияһы, уларҙы метастазланыуы һәм күп дарыуҙарға тотороҡлолоғо.

Л.П. Овчинников информосомаларҙың (мРНП) физик-химик үҙенсәлектәрен, уларҙың аҡһым составын һәм эукариоттарҙа таралыуын өйрәнә, уларҙың күҙәнәктә алдан булыуын иҫбатлай, in vitro барлыҡҡа килеүен моделләштерә (1968-1977).

Эукариотик күҙәнәктәрҙең РНК-бәйләүсе аҡһымдарын (1968—1983) аса, айырып күрһәтә һәм тикшерә. Полирибосомаларҙа трансляция эукариотик аппараты аҡһымдарының компартменталлашыуын күрһәтә (1980—1987). Аҡһым биосинтезын көйләүҙең трансляция аппараты аҡһымдарының компартменталләшеү дәрәжәһен үҙгәртеүгә (1984—1990) нигеҙләнгән бөтөнләй яңы механизмын таба.

Төп структура мРНП — р50 аҡһымын тикшерә. YB-1-ҙең аҡһым синтезында һәм мРНК йәшәүе ваҡытында күҙәнәктә мРНК активлығына йоғонтоһон тикшерә. YB-1 һәм мРНК комплекстарын актив һәм актив булмаған трансляциялауҙы ойоштороу үҙенсәлектәрен билдәләй. Нуклеин кислоталарының структур күсештәрендә һәм МРНК ассоциацияһында актин һәм тубулин цитоһөлдәләре менән YB-1 ҡатнашыуын күрһәтә (1990—2003, 2006—2008).


YB-1 һәм РАВР тәьҫирендә YB-1 синтезын яйға һалыуҙың үҙенсәлекле механизмдары асыҡлана һәм тикшерелә (2003—2008).

PI3K/Akt сигнал юлы буйынса күҙәнәктәрҙең яман шешен трансформациялаү механизмын асыҡлай һәм был процесста YB-1 антионкоген хәрәкәт механизмын аңлата (2006). YB-1-ҙең күҙәнәк фенотибына тәьҫирен асыҡлай, был осраҡта YB-1 тәьҫире аҫтында эпителиаль күҙәнәктәр мезенхималь күҙәнәктәргә әйләнеүҙән ғибәрәт (2009). YB-1миҡдары, уның ядро-цитоплазматик бүленеүе һәм күҙәнәктә уның мРНК һаны яман шеш күҙәнәктәренең күп факторлы күп һанлы дарыуға тотороҡлолоғоноң һәм шештәрҙең метастатик әүҙемлегенең иртә һәм универсаль маркеры булып хеҙмәт итә алыуын күрһәтә, ә YB-1 яңы яман шешкә ҡаршы препараттар өсөн перспективалы сәп булып тора (2003—2009).

YB-1-ҙең кире амилоид фибриллаларын барлыҡҡа килтереү һәләтен асыҡлай (2010—2012). Хайуандарҙағы моделле системаларҙағы тәжрибәләр һөҙөмтәһендә Альцгеймер ауырыуына ҡаршы дарыуҙар сифатында YB-1-ҙе файҙаланыу мөмкинлеге күрһәтелә (2013—2017)[4].

Йыллыҡ «Успехи биологической химии» баҫмаһы мөхәррире, «Биохимия». журналының редколлегия ағзаһы

«Биосинтез белка и его регуляция у эукариот» фәнни мәктәбен ойоштороусы һәм уның етәксеһе[3]. 20-гә яҡын фән кандидатын әҙерләгән.

Бүләктәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төп эштәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

250 -гә яҡын ғилми баҫмалар авторы.

  • Овчинников Л. П., Спирин А. С. Рибонуклеопротеидные частицы цитоплазматических экстрактов животных клеток // Успехи современной биологии. — 1971. — T. 71, № 1. — C. 3—17.
  • Трансляционный контроль белкового синтеза в онтогенезе и возможная функция информосом // Ведущие факторы онтогенеза. — Киев. — 1972. — C. 167—183.
  • Овчинников Л. П., Скабкин М. А., Рузанов П. В., Евдокимова В. М. Мажорные белки мРНП в структурной организации и функционировании мРНК в клетках эукариот // Молекулярная биология. — 2001. — T. 35, № 4. — C. 548—558.
  • Овчинников Л. П., Скабкин М. А., Скабкина О. В. Муль­ти­функ­цио­наль­ные бел­ки с до­меном хо­ло­до­во­го шо­ка в ре­гу­ля­ции экс­прес­сии ге­нов // Ус­пе­хи био­ло­ги­че­ской хи­мии. М., 2004. Т. 44;
  • Ким Е. Р., Овчинников Л. П., Сорокин А. В. Ядер­но-ци­то­плаз­ма­ти­че­ский транс­порт бел­ков // Ус­пе­хи био­ло­ги­че­ской хи­мии. М., 2007. Т. 47;
  • Ким Е. Р., Овчинников Л. П., Сорокин А. В. Про­теа­сом­ная сис­те­ма де­гра­да­ции и про­цес­син­га бел­ков // Ус­пе­хи био­ло­ги­че­ской хи­мии. М., 2009. Т. 49;
  • Y-Бокс-свя­зы­ваю­щий бе­лок 1 (YB-1) и его функ­ции // Ус­пе­хи био­ло­ги­че­ской хи­мии. М., 2011. Т. 51 (в соавт.).

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 29 сентября 2020 года, на 78-м году жизни, после продолжительной болезни скончался выдающийся отечественный учёный, академик Овчинников Лев Павлович. Дата обращения: 30 сентября 2020. Архивировано 18 октября 2020 года.
  2. ↑ Филиал МГУ в г. Пущино. Дата обращения: 12 ноябрь 2014. Архивировано 12 ноябрь 2014 года.
  3. ↑ 3,0 3,1 Овчинников Лев Павлович. Российская академия наук. Члены РАН, почётные звания. Дата обращения: 2 ноябрь 2018. Архивировано 24 март 2018 года.
  4. ↑ Академику Овчинникову Льву Павловичу - 75 лет! (21 ғинуар 2018).

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Овчинников_Лев_Павлович&oldid=1139468» битенән алынған