Спирин Александр Сергеевич

Спирин Александр Сергеевич
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР  Рәсәй
Тыуған көнө	4 сентябрь 1931({{padleft:1931|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:4|2|0}})
Тыуған урыны	Королёв, Городской округ Мытищи[d], Мәскәү өлкәһе, РСФСР, СССР
Вафат булған көнө	30 декабрь 2020({{padleft:2020|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:30|2|0}}) (89 йәш)
Ерләнгән урыны	Троекуров зыяраты[d]
Хәләл ефете	Гаврилова, Лидия Павловна[d]
Һөнәр төрө	биохимик
Эшмәкәрлек төрө	биохимия һәм молекуляр биология
Эш урыны	М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты Институт биохимии им. А. Н. Баха РАН[d] Институт белка РАН[d]
Уҡыу йорто	биолого-почвенный факультет МГУ[d]
Ғилми дәрәжә	биология фәндәре докторы[d] (1962)
Ғилми етәксе	Андрей Николаевич Белозерский[d]
Аспиранттар	Айтхожин, Мурат Абенович[d], Четверин, Александр Борисович[d], Овчинников Лев Павлович, Колб, Вячеслав Адамович[d], Белицина, Надежда Васильевна[d] һәм Марат Миратович Юсупов[d]
Ойошма ағзаһы	Рәсәй Фәндәр академияһы, СССР Фәндәр академияһы[d], Леопольд Академияһы, Европа академияһы[d] һәм АҠШ фәндәр милли академияһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Большая золотая медаль имени М. В. Ломоносова[d] (2001) медаль сэра Ханса Кребса[d] (1969) почётный доктор Гранадского университета[d] (1972) Honoris causa doctorate by Université Toulouse-III[d] (12 февраль 1997)

Спирин Александр Сергеевич (4 сентябрь 1931 йыл — 30 декабрь 2020 йыл) — СССР һәм Рәсәй биохимигы.

СССР Фәндәр академияһы (1970; 1991 йылдан алып Рәсәй Фәндәр академияһы) академигы, Рәсәй Фәндәр академияһы Президиумы ағзаһы (1988—2001), ә 2001 йылдан Рәсәй Фәндәр академияһы советнигы. Леопольдина ағзаһы (1974) АҠШ Милли фәндәр академияһының сит ил ағзаһы (2019). Биология фәндәре докторы (1962), Мәскәү дәүләт университетытының атҡаҙанған профессоры (1999). 1967 йылдан 2001 йылға тиклем РФА Аҡһымдар институтының директоры була. 1972 йылдан 2012 йылға тиклем МДУ-ның биология факультетының молекуляр биология кафедраһы мөдире.

Биографияһы

Мәскәү дәүләт университетының биология-тупраҡ факультетын тамамлаған (1954). 1957 йылда СССР Фәндәр академияһының Андрей Николаевич Белозерский етәкселегендәге лабораторияға А.Н. Бах исемендәге Биохимия институты аспирантураһына инә. 1957 йылда — кандидатлыҡ, 1962 йылда докторлыҡ диссертацияларын яҡлай. 1964 йылда Мәскәү дәүләт университетының биология факультетының үҫемлектәр биохимияһы (һуңынан молекуляр биология кафедраһы) кафедраһы профессоры ғилми исемен ала. Шул уҡ йылдан молекуляр биология буйынса лекциялар курсын уҡый. 1966 йылда СССР Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты итеп һайлана, ә 1970 йылда — уның мөхбир ағзаһы (академигы). 1967 йылда А.С. Спирин Пущинола СССР Фәндәр академияһының Аҡһым институтын аса, уға нигеҙ һалынғандан алып 2001 йылға тиклем етәкселек итә. 1973 йылда Андрей Николаевич Белозерский вафат булғандан һуң Мәскәү дәүләт университетының молекуляр биология кафедраһы мөдире итеп тәғәйенләнә, уны 2012 йылға тиклем етәкләй. Рәсәйҙең өс ғалимының береһе — Европа молекуляр биологтар ойошмаһы ағзаһы була. Европа академияһы ағзаһы. «Молекулярная биология» журналының редколлегия ағзаһы, Рәсәй Фәндәр академияһының «Классики науки» серияһында «Памятники истории науки» подсерияһының редколлегия ағзаһы була («Наука» нәшриәте).

Мәскәүҙә Троекуров зыяратында ерләнә (уч. 19).

Ижтимағи эшмәкәрлеге

1992 йылда «Кешелеккә иҫкәртеү»гә ҡул ҡуя.

Төп фәнни ҡаҙаныштары

• Открытие некодирующих РНК и фракции информационных РНК в бактериях (1957—1958).
• Первое качественное описание макромолекулярной структуры высокомолекулярной РНК. Открытие способности РНК к сворачиванию в компактные структуры (1959—1961).
• Реконструкция рибосомных частиц вне клетки; открытие самосборки рибосомных белков на каркасе рибосомной РНК (1963—1966).
• Открытие информосом — внутриклеточных информационных рибонуклеопротеидных частиц (мРНП) в цитоплазме животных клеток (1964). (Ленинская премия, 1976 г.).
• Формулирование модели динамической работы рибосомы в процессе биосинтеза белка (1968). Первое экспериментальное доказательство структурной подвижности рибосомы в ходе этого процесса (1987). (Государственная премия СССР, 1988 г.).
• Создание низкоэнергетической системы трансляции (биосинтеза белка) на структурно модифицированных рибосомах вне клетки (бесфакторная, или «неэнзиматическая» трансляция) (1970—1976). Концепция кинетической (каталитической) роли энергии ГТФ в функционировании рибосом (1976—1978).
• Изобретение бесклеточной системы биосинтеза белка непрерывного действия (1988). Разработка способов препаративного синтеза белков вне клетки в различных вариантах такой системы (1989—2004).
• Доказательство котрансляционного сворачивания глобулярных белков на рибосомах в процессе их синтеза (1993—2000). (Премия им. А. Н. Белозерского РАН, 2000).
• Разработка концепции рибосомы как молекулярной наномашины, использующей тепловое (броуновское) движение для направленного перемещения вдоль матричной цепи информационной РНК (1985—2011).

Бүләктәре

• III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (20 апрель 2007 йыл) — биология фән үҫеше һәм фәнни кадрҙарҙы үҫтереү һәм әҙерләүҙә ҙур өлөш өсөн
• IV дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн»ордены (4 июнь 1999 йыл) — ватан фәнен үҫтереүгә ҙур өлөш индергән, юғары квалификациялы кадрҙар әҙерләгән өсөн һәм Рәсәй Фәндәр академияһының 275 йыллығы менән бәйле
• Ике Ленин ордены (1975, 1981)
• Г.Кребс миҙалы һәм Европа Биохимия Йәмғиәттәре Федерацияһы премияһы (FEBS Sir Hans Krebs Medal^[en]) (1969) — информосом асыу өсөн
• М.В.Ломоносов исемендәге ҙур алтын миҙал (2001) — аҡһым биосинтезын һәм рибонуклеин кислоталарының эшләүен өйрәнеүгә төп өлөш индергән өсөн
• Ленин премияһы (1976) — информосома асыу өсөн
• [[СССР Дәүләт премияһы] (1988) — рибосома структураһын һәм функцияларын тикшергән өсөн
• Карпинский исемендәге премия фән ҡаҙаныштары өсөн (F. S. V. Fund), Гамбург, Германия (1992)
• Рәсәй Федерацияһы Дәүләт премияһы (2000 йыл) — тритий планиграфияһы буйынса эштәр циклы өсөн (В. И. Гольданский һәм хеҙмәткәрҙәр менән)
• А. Н Белозерский исемендәге премия (2001) — «Контрансляционное сворачивание белков» эштәре циклы өсөн
• «Триумф-Яңы Быуат» бойондороҡһоҙ хәйриә фондының «Триумф» премияһы (2005)
• Демидов премияһы (2013)
• А. Н.Бах исемендәге . пермия (2017) — юғары уҡыу йорттары өсөн «Молекулярная биология. Рибосомы и биосинтез белка» дәреслеге өсөн

Ғилми хеҙмәттәре

Монографиялары

• Спирин А. С. Структура рибосом и биосинтез белка. — Пущино: ОНТИ НЦБИ, 1984. — 367 с.

Уҡыу баҫмалары

• Спирин А. С. Молекулярная биология: Структура рибосомы и биосинтез белка: Учеб. для биол. спец. вузов. — М.: Высшая школа, 1986. — 303 с.
  • Спирин А. С. Молекулярная биология. Рибосомы и биосинтез белка: учебник для студентов высших учебных заведений, обучающихся по направлению "Биология" и биологическим специальностям. — М.: Академия, 2011. — 496 с. (Высшее профессиональное образование. Естественные науки). ISBN 978-5-7695-6668-4
  • Спирин А. С. Молекулярная биология. Рибосомы и биосинтез белка: учебное пособие. — М.: Лаборатория знаний, 2019. — 575 с. (Учебник для высшей школы). ISBN 978-5-906828-28-6

Мәҡәләләре

• The ribosome as a conveying thermal ratchet machine // Journal of Biological Chemistry. 2009. Vol. 284

Публицистика

• Асланян М. М., Спирин А. С. Полосатая дочь кобылы лорда Мортона // Журнал «Друг» (для любителей кошек). — М.: Премьера-Медиа, 1997. — № 3(21). — С. 22. Архивировано из первоисточника 19 ғинуар 2013.

Әҙәбиәт

• Спирин, Александр Сергеевич // Большая российская энциклопедия [Электронный ресурс]. — 2016.

Һылтанмалар

• Биографическая справка 2022 йыл 1 апрель архивланған.
• «Я всю жизнь работал только в России»
• «Биосинтез белков, мир РНК и происхождение жизни» // Вестник РАН
• Статья «Принципы структуры рибосом» 2022 йыл 21 ғинуар архивланған.
• Профиль Александра Сергеевича Спирина РФА рәсми сайтында
• А. С. Спирин — научные работы в системе Истина МГУ
• Его статьи на Math-Net.Ru