Талси
| Талси | |
| латыш. Talsi | |
| Байраҡ | Герб |
 |  |
| Нигеҙләү датаһы | 1917 |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | Talsi |
| Дәүләт |
 Латвия |
| Административ үҙәге | Талсинский край[d] |
| Административ-территориаль берәмек | Талсинский край[d] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+2:00[d] һәм UTC+3:00[d] |
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Vilkmuižas ezers[d] һәм Q16355226? |
| Халыҡ һаны | 8649 кеше (1 ғинуар 2024)[1] |
| Туғандаш ҡала | Чортков[2] |
| Майҙан |
7,85 км² (1 ғинуар 2024)[3], 7,65 км² (1 ғинуар 2024)[3] |
| Почта индексы | LV-3201[4] |
 | |
| Иң тәүге яҙма ваҡыты | 1231 |
 | |
 Талси Викимилектә | |
Талси[5][6][7], шулай уҡ Талсы (лат. Talsi) — Латвияла ҡала, Стенде тимер юлы станцияһынан 12 км алыҫлыҡта ята. XIII быуаттан билдәле. 1917 йылға тиклем Тальсен (нем. Talsen) тип аталған[8].
Халҡы 2008 йылға 11 395 кеше тәшкил иткән. Ҡалала аҙыҡ-түлек, текстиль, металл эшкәртеү сәнәғәте үҫешкән. Тыуған яҡты өйрәнеү һәм художество музейы бар.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Немец рыцарҙарының ябырылыуына тиклем Талси һәм уның тирә-яҡтарында ливалар йәшәй, һуңынан бында куршиндар төпләнә. Яҙма сығанаҡтарҙа ҡаланың исеме тәүге тапҡыр 1231 йылда осрай. Яҡшы нығытылған Талси замогы тураһында шулай уҡ йылъяҙмаларҙа телгә алына. Боронғо заманда Талси Курш округының мөһим үҙәге булған.
Талси ҡаласығы Талси күленең көнсығыш ярында урынлашҡан. Убаның бейеклеге диңгеҙ кимәленән 32 метр. Был иң ҙур һәм иң нығытылған ҡаласыҡтарҙың береһе булған. Ҡаҙыу мәғлүмәттәре бында X быуаттан алып XIII быуатҡа тиклем иртә феодал дәүеренең ҙур үҙәге булыуы тураһында һөйләй. XIII быуат аҙағында йәки XIV быуат башында Дзирнавкалнс ҡалҡыулығында орден һарайын төҙөү Талсиның үҫешенә булышлыҡ итмәй.
Һуңынан Талси округаһының ерҙәрен поляктар, шведтар һәм урыҫтар яулап ала.
1657 һәм 1709 йылдарҙа чума эпидимияһынан күп халҡы вафат була.
Талсила латыш яҙыусы Упит Эрнест-Бирзниек һәм рус яҙыусыһы Сергей Сергеев-Ценский уҡыта. XIX быуат аҙағында Талсиның халҡы 4000 кешегә арта; 1897 йылдағы иҫәп алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, ҡалала 4200 кеше, шул иҫәптән латыштар (2 088), йәһүдтәр (1 402), немецтар (623) һәм башҡа милләт вәкилдәре йәшәй[9]. Талси ҡала хоҡуғын 1917 йылда ала.
1918 йылдың 18 ноябрендә Латвияла Латвия Республикаһы иғлан ителә. Талси крайы территорияһы, аҙаҡ өйәҙе, ә 1949 йылдан һуң районы күп тапҡыр үҙенең сиктәрен һәм күләмен үҙгәртә, әммә биләмәнең үҙәге булып һәр ваҡыт Талси ҡала.
Туғандаш ҡалалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Щелково, Рәсәй
Шелтон (инг.)баш., АҠШ
Приенай, Литва- Таураге, Литва
Глоструп, Дания
Курессааре, Эстония
Сёдерчёпинг, Швеция
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Iedzīvotāju skaits pēc tautības reģionos, pilsētās, novados, pagastos, apkaimēs un blīvi apdzīvotās teritorijās gada sākumā (pēc administratīvi teritoriālās reformas 2021. gadā) — Центральное статистическое управление Латвии.
- ↑ https://www.chortkivmr.gov.ua/2022/08/09/chortkiv-i-talsi-vidsogodni-ofitsijno-mista-pobratymy/
- ↑ 3,0 3,1 Reģionu, novadu, pilsētu un pagastu kopējā un sauszemes platība gada sākumā — Центральное статистическое управление Латвии.
- ↑ http://www.pasts.lv/lv/uzzinas/Indeksu_gramata/novadi/Novadi_aprilis_2011.xls
- ↑
- ↑ Ҡалып:Книга:СГНСССР
- ↑ Талси — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
- ↑ Тальсен // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Талсинский крайының рәсми сайтында (латыш.) (рус.) (нем.) (инг.)
- Mesta туристик порталында ҡала тураһында мәғлүмәт бирҙе.lv (рус.)
- Ҡала тураһында мәғлүмәт поспеловтың мәғлүмәт базаһы (латыш.)
- Тальсен // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)