Тәжүид

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Тәжүид
ғәр. تَجْوِيد‏

Тәжүид (ғәр. تجويد‎) — Ҡөрьәнде орфоэпия ҡағиҙәһе буйынса уҡыу һәм Ҡөрьәнде дөрөҫ уҡырға өйрәткән ярашлы дисциплина (’илм әт-тәжүид)[1], был һүҙҙәрҙең мәғәнәһе боҙолмаһын өсөн эшләнә.

Тәжүид тураһында ғалимдар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тәжүидтең ошондай билдәләмәләре бар:

Тәжүид — һәр өндө артикуляцияға һәм үҙенсәлектәренә ярашлылылыҡ бирергә өйрәткән фән.

Тәжүид әйтелеште ауырлаштырыу өсөн булдырылған тип уйлау хата — киреһенсә, ул Ҡөрьәнде дөрөҫ уҡырға, уның хәрефтәрен Пәйғәмбәребеҙсә әйтергә өйрәтеү өсөн тәғәйенләнгән. Был хаҡта Жәзәрий шулай тигән:

Тәжүид — ул телде сәйнәү, өндө тамаҡ төбөнән сығарыу, яңаҡты ҡыйыш-мыйыш килтереү, тауышты ҡалтыратыу, өндәрҙе икеләтә һуҙыу, оҙонлоғон ҡыҫҡартыу, яңғыратып тыңҡыш уҡыу һәм «рә» өнөн ҡыҫыу түгел …

  • Телде сәйнәү: кеше ауыҙына нимәлер ҡапҡан кеүек һөйләй.
  • өндө тамаҡ төбөнән сығарыу: кеше тамаҡ төбө менән һөйләй.
  • яңаҡты ҡыйыш-мыйыш килтереү: кеше бар өндәрҙе лә йомшаҡ әйтеп һөйләй, тауышын бала тауышы кеүек сығара.
  • тауышты ҡалтыратыу: кеше өшөгән йә иларға йыйынған кеүек тауышын ҡалтырата. Әммә күңеле нескәреп тауыш ҡалтырау ғәфү ителә.
  • өндәрҙе икеләтә һуҙыу: кеше икеләтелгән тартынҡыларҙы тағы ла арттырыбыраҡ ҡабатлай.
  • оҙонлоҡто ҡыҫҡартыу: кеше оҙон һуҙынҡыларҙы бер шым, бер ҡысҡырып әйтә.
  • яңғыратып тыңҡыш уҡыу: был назализация (اَلْغُنَّةُ) менән уҡылған өндәрҙе артығы менән һуҙыу.
  • «рә» өнөн ҡыҫыу: кеше «ر» хәрефен уҡығанда тауышын өҙә.

Йәғни, ғәрәптәр тыумыштан һөйләшкәнсә, тәбиғи тауыш менән уҡыу талап ителә(А. Р. Сүәйд) .


Тәжүидтең асылы — классик фонетикалағы ғәрәп өндәрен әйтергә өйрәнгәндә мәхрәж бик мөһим.

Мәхрәж — өндө тейешенсә әйтергә өйрәткән махсус механизмдарҙы ҡулланыу.

Тәжүидте өйрәнеү фарыз, Пәйғәмбәр хәҙисендә әйтелгәнсә: «Һеҙҙең иң яҡшығыҙ Ҡөрьәнде өйрәнеүсе һәм башҡаларға уны өйрәтеүселер».

Аллаһ Ҡөрьәндә әйткән: «Ҡөрьәнде дөрөҫ уҡығыҙ» (Әл-Мүзәммил 4).

Изһар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡөрьән бите

Әл-Изһар(الاظهار) — был (Ҡалып:Trr) һәр өндөң таҙа, тыңҡышланмай әйтелеүе.Нүн сүкүндән йәки тәнүиндән һуң изһар хәрефе тора икән, изһар ҡағиҙәһе ҡулланыла.

Изһар хәрефтәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

ء,ه,ع,ح,غ,خ

Ҡәлҡәлә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әл-Ҡәлҡәлә (القلقلة) — был (ғәр.: хәрәкәт) сүкүнле хәрефте асыҡ итеп әйтеү 1.

Ҡәлҡәлә хәрефтәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡәлҡәлә хәрефтәре 5: ﻕ ﺩ ب ﺝ ﻁ. Улар бөтәһе лә قًطْبُ جَدٌّ һүҙендә ҡулланла.

Ҡәлҡәлә кимәлдәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • «Ҙур ҡәлҡәлә» (قلقلة كبرى). Иң юғары кимәлдә асыҡ итеп әйтеү - сүкүнле хәрефтәр һүҙ аҙағында икәү итеп әйтелә. Мәҫәлән: الحجّ ,الحقّ
  • «Уртаса ҡәлҡәлә» (قلقلة وسطى). Сүкүнле хәрефтәр һүҙ аҙағында тора, әммә икәү итеп әйтелмәй. Асыҡ итеп әйтеп уҡыла, әммә тәүге осраҡтағы кеүек үк түгел. Мәҫәлән: مِنْ عَلَقٍ,احد
  • «Бәләкәй ҡәлҡәлә» (قلقلة صغرى). Сүкүнле хәрефтәр һүҙҙәрҙең уртаһында тора. Мәҫәлән: الفجْر بطْشة

Иҙһәм[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әл-Иҙһәм (اَلْاِدْغَام) — «нүн-сүкүн» йәки «тәнвин» һүҙ аҙағында үҙенән һуң килгән хәрефкә әйләнә һәм икәү итеп әйтелә, һәм артабан был хәреф «тәшдид» менән уҡыла.

Ғүннәле иҙһәм[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Нүн-сүкүн» йәки «тәнвин» : م ن و ي хәрефтәре менән осрағанда «нүн-сүкүн» үҙенән һуң килгән хәрефкә әйләнә һәм икәү итеп әйтелә. Өндө икеләтеү назализация менән башҡарыла — был «иҙһәм мәғәл ғүннә» тип атала.

Ғүннәһеҙ иҙһәм[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Нүн-сүкүн» йәки «тәнвин» артынан ل ر хәрефтәре килһә, өндө икеләтеү назализацияһыҙ (танау эсенә ебәрелмәй) башҡарыла һәм «иҙһәм билә ғүннә» тип атала.

Шулай уҡ ҡара[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Тухфат уль-атфаль

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Халидов А. Б. Тажвид // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 220.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалып:Арабский язык