Шәһресәбез

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
(Шәһрисәбез битенән йүнәлтелде)
Шәһресәбез
Нигеҙләү датаһы Б. э. т. VII быуат
Рәсем
Дәүләт  Үҙбәкстан
Административ үҙәге Шахрисабзский район[d] һәм Q10916017?
Административ-территориаль берәмек Кашкадарьинская область[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+05:00[d]
Халыҡ һаны 100 300 кеше (2014)[1]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 622 метр
Мираҫ статусы Бөтә донъя мираҫы
Майҙан 240 гектар
Бөтә донъя мәҙәни мираҫы исемлегенә индереү критерийы (iii)[d][2] һәм (iv)[d][2]
Карта
 Шәһресәбез Викимилектә

Шәһресәбез (үзб. Shahrisabz; фар. شهرسبز шәһре сәбз — «йәшел ҡала» — Үзбәкстандың Ҡашҡадаръя өлкәһендә урынлашҡан ҡала. Өлкәнең төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, Сәмәрҡандтән көньяҡтараҡ 80 км алыҫлыҡта урынлашҡан.

Үҙәк Азиялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, XVI быуатҡа тиклем Кеше исеме менән билдәле була[3] 2014 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны 100,3 мең кеше тәшкил иткән, 1991 йылға — 53 мең кеше. Халыҡтың күпселек өлөшөн үзбәктәр тәшкил итә.[4] Аэропорт Һәм Китаб тимер юл станцияһы бар, ул 1959 йылда Шәһрисәбез районының үҙ аллы берәмеге булыуҙан туҡтай һәм Шәһрисәбез ҡалаһы составына инә.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, ҡалаға яҡынса беҙҙең эраға тиклем VIII быуатта нигеҙ һалынған. Ҡала борон Кеш тип аталған[5]

Ҙур антик һәм иртә урта быуат ҡала үҙәге һәм оҙаҡ ваҡыт Үҙәк Сөғд батшалығының мәркәз ҡалаһы була. VI быуатта ул эфталиттар дәүләте составына инә . 567—658 йылдарҙа ҡаланың сөғд хакимдары төркиҙәргә буйһона.

VIII быуатта ғәрәптәр яулап ала. Ғәрәп ябырылыуы ваҡытында Ҡашҡадаръя үҙәне һәм бигерәк тә Кеш ғәрәптәргә һәм исламға ҡаршы азатлыҡ хәрәкәтенең үҙәге була. XIV — XV быуат баштарында — Аҡһаҡ Тимер биләмәһе.

XVI—XX быуат башында Шәһресәбез Бохара ханлығы тәркибенә инә һәм кенәзлектең административ үҙәге була.

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үзбәктәр халыҡтың төп өлөшөн тәшкил итә. Шулай уҡ ҡалала урта азия ғәрәптәре, аҙ һанлы татарҙар, урыҫтар һәм башҡа ҡайһы бер халыҡтар ҙа бар.

Дини йәһәттән күпселекте мосолман-сөнниҙәр тәшкил итә. Шулай уҡ христиан вәкилдәре бар.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ http://www.citypopulation.de/Uzbekistan.html
  2. ↑ 2,0 2,1 http://whc.unesco.org/en/list/885
  3. ↑ Ш. С. Камалиддинов. Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX — начала XIII вв.
  4. ↑ Материалы по районированию Средней Азии. Кн.1. Территория и население Бухары и Хорезма. Ч.1. Бухара. Т., 1926
  5. ↑ Ш. С. Камалиддинов. Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX — начала XIII вв.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Массон М. Е.Ю, Пугаченкова Г. А. Шахрисабз при Темуре и Улугбеке // Труды САГУ, выпуск LXIX, Ташкент, 1953.
  • Сухарева О. А. К истории городов Бухарского ханства: Историко-этнографические очерки / Акад. наук Узбек. ССР. Ин-т истории и археологии. — Ташкент: Изд-во АН УзССР, 1958. — 148, [36] с.
  • Пугаченкова Г. А. Термез. Шахрисябз. Хива: Художественные памятники I—XIX веков. — М.: Искусство, 1976. — 208 с. — (Архитектурно-художественные памятники городов СССР). — 50 000 экз.
  • Арапов Д.Ю., Бухарское ханство в русской востоковедческой историографии. М., 1981.
  • Маликов А.М. Противостояние Бухарского эмирата и Шахрисабза в первой половине XIX века // Жанубий Узбекистон тарихи, археологияси, этнологияси янги манбаларда. Республика илмий-амалий конференция материаллари. Карши, 2015,с.210-213
  • Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

ЮНЕСКО флагы ЮНЕСКО Бөтә донъя мираҫы, объект № 885
рус. • англ. • фр.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Шәһресәбез&oldid=1258767» битенән алынған