Үҙъйылға (Тинес ҡушылдығы)
| Үҙъйылға | |
| Ҡайҙа ҡоя | Тинес |
|---|---|
| Һыу йыйыу бассейны | бассейн Тобола[d] |
| Бассейн майҙаны | 691 км² |
| Дәүләт |
 Рәсәй[1] |
| Административ-территориаль берәмек | Силәбе өлкәһе |
| Оҙонлоҡ | 58 km |
 | |
Үҙъйылға (рус. Зюзелка -[2][3][4][5] (Зюзелга[6]) — Рәсәй Федерацияһы Силәбе өлкәһе биләмәһендә аҡҡан йылға.
Географияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Йылға Оло Ирдегән күле янында баш ала. Йылға Арғаяш һәм Сосновка райондары аша ағып үтеп, Тинес йылғаһына барып ҡушыла.
Оҙонлоғо — 58[7] км, һыу бассейны майҙаны — 691[7] км².
Этимологияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Силәбе өлкәһендә Зюзелга, Зюзелька тип аталған һәм төрлө һыу ятҡылыҡтарына ҡойған бер нисә йылға бар. Уларҙың бөтәһенең дә нигеҙендә ике башҡорт һүҙе «үҙән» (үҙ) һәм «йылға» һүҙҙәре ята.
Урал төбәге топонимикаһы белгесе А. К. Матвеев фекеренсә, гидроним башҡорт телендәге ике һүҙҙән тора: «елга» со значением «река» и «уз» со значением «свой», «собственный», «родной», «близкий».[8][9]
Шувалов Николай Иванович — Силәбе өлкәһенең топонимикаһын, башҡорт халҡының фольклорын өйрәнгән икенсе географ, топонимист үҙенең «От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь» тигән һүҙлегендә йылғаның атамаһын былай тип аңлата:Зюзелка — в источниках значатся: Изюлга, Юзелга, Юзя, Изюлге, Юзелга, Юзюзелга, Изюлька, Изюзелга, Изюльга, Исюсильга, Узюлга, Зюелга. На ландкарте Исетской провинции 1736 года один из притоков Миасса отмечен башкирским диалектным слов зильга — «река», «речка» (от йылга (елга) — «река», «речка»). Местные башкиры и теперь называют реку Елга. На этой же карте и в архивных документах другая река, приток Течи, значится Узя, Узю, от старобашкирского слова узен, узюн, узян с основой уз, узя, узы — «река», «речка», «протока». Бытующие теперь названия Зюзелга и Зюзелка представляют видоизмененное сочетание слов узя и зилга, с одинаковым значением. Частица -га в русском произношении передается через -ка. Одного корня с Зюзелкой и название речки Узелга, правый приток Урляды, бассейн Урала[10][11].
Атама «үҙ» һәм «йылға» тигән һүҙҙәрҙән дә, тәүге өлөшөндә «үҙән» тигән һүҙҙән дә килеп сыҡҡан булыуы ихтимал, йәғни Үҙәнйылға. Мәгәр «үҙән» һүҙе ҡыҫҡартылып, «Үҙъйылға» булып китеүе лә тәбиғи. Урыҫ телендәге атамаға ла яҡын. Үҙән һәм йылға һүҙҙәре борон синонимдар булыуы Башҡортостанда ла «Үҙән» тип аталған йылға атамаларында сағыла.
«Үҙән» һүҙе башҡорт телендә «Һыу аҡҡан йырын, һыу юлы» тип аңлатыла[12]
Һыу реестры мәғлүмәттәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Рәсәй дәүләт һыу реестры мәғлүмәте буйынса[13]:
- Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды 14010500712111200003177
- Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — Йылға
- Атамаһы — Үҙъйылға (рус. Зюзелга (Зюзелка))
- Урынлашыуы — Тинес йылғаһының уң яры яғынан 201 км
- Тинескә уның тамағынан 201 км өҫтә ҡушыла
- Бассейн округы — Иртыш бассейн округы (14)
- Йылға бассейны — Иртыш (1)
- Бәләкәй йылға бассейны — Тубыл (рәсәй өлөшө) (5)
- Хужалыҡ итеү участкаһы — Тинес (7)
- Һыу ағымы оҙонлоғо 58 км
- Һыуйыйғыс майҙаны 691 км²
- Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды 111200317
- ГӨ буйынса һаны (номеры) 11
- ГӨ буйынса сығарылыш — 2
Шулай уҡ ҡара
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Загорский В. А. Үҙъйылға (Тинес ҡушылдығы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Рундквист Н. А., Задорина О. В. Урал. Краеведческая энциклопедия. Екатеринбург: «Квист», 2013. — 592 с.
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Шувалов Н. И. // От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
- Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 2-се том, 490-сы бит/ Үҙән
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ Карта бите N-41-14-В.
- ↑ Ҡалып:ГКГН
- ↑ Лист карты N-41-15 Долгодеревенское. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1986 год. Издание 1987 г.
- ↑ карта Росреестра
- ↑ Лист карты N-41-15 Долгодеревенское. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1986 год. Издание 1987 г.
- ↑ 7,0 7,1 «Река Зюзелга (Зюзелка)» — информация об объекте в Государственном водном реестре
- ↑ Матвеев А. К. Географические названия Урала.: Топономический словарь. — Екатеринбург: ИД «Сократ», 2008, −352 с.
- ↑ ЧелСити/ Зю́зелга (река) 2019 йыл 30 май архивланған.
- ↑ Шувалов Н. И. // От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
- ↑ От Парижа до Берлина по карте Челябинской области
- ↑ Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 2-се том, 490-сы бит/ Үҙән
- ↑ [1]
)/N41-015%20%20%20ДОЛГОДЕРЕВЕНСКОЕ%20%2086-87.jpg){kind=link}