112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы музейы

112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы музейы
	112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы музейы
Нигеҙләү датаһы	10 декабрь 2002
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Өфө
Баш компания (ойошма, предприятие)	Республика Хәрби Дан музейы
Асыу датаһы	8 май 2005
Майҙан	104,7 квадрат метр

112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы музейы — дәүләт бюджет мәҙәни учреждениеһы. 112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы музейы Башҡортостан Республикаһы Президенты Бойороғо менән Бөйөк Еңеүҙең 60 йыллығын билдәләгән йылда 2005 йылдың 8 майында асыла. Ул Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығының Республика Хәрби Дан музейының филиалы булып тора.

Республика Хәрби Дан музейы Өфөлә 1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңеү мемориаль комплексының бер өлөшө булараҡ 2000 йылдың 8 майында асыла. Башҡортостан Республикаһы Министрҙар Кабинетының 1999 йылдың 27 майындағы «Республика Хәрби Дан музейын булдырыу буйынса саралар тураһында» исемле 508-Р ҡарарына ярашлы ойошторола.

Файл:Музей 112-й Башкирской кавалерийской дивизии.jpg

112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы музейы. Өфө ҡалаһы, Дим биҫтәһе

112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы тураһында ҡыҫҡаса

112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы СССР Дәүләт Оборона Комитеты Постановлениеһына ярашлы, ВКП (б)-ның Башҡорт өлкә комитеты бюроһы һәм БАССР Халыҡ Комиссарҙары Советының «Урындағы милләт кешеләренән ике кавалерия дивизияһы формалаштырыу тураһында» 1941 йылдың 17 ноябре Постановлениеһы нигеҙендә булдырыла һәм тулыһынса республиканың кеше һәм матди ресурстары иҫәбенә йыйыла.

Дивизия яу һәм поход юлдары буйлап Дон йылғаһынан алып Эльбаға тиклем 4 мең километрҙан артыҡ юл үтте һәм почётлы Чернигов исемен алды, уның байрағын Ленин, Ҡыҙыл Байраҡ, II дәрәжә Суворов һәм Кутузов ордендары биҙәй. Хәрби хәрәкәттәр осоронда дивизияның 4 меңгә яҡын яугире орден һәм миҙалдарға лайыҡ булды, 78 батырына Советтар Союзы Геройы исеме бирелде.

Музейҙа, 112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһын формалаштыра башлағандан алып бөгөнгө көнгә тиклемге халыҡ хәтерендә һаҡланып килеүенә бағышланған бай һәм уникаль экспозиция эшләнгән.

Дивизияны формалаштырыуға һәм уның хәрби берәмеккә әйләнеүенә ҙур көс түккән тәүге командиры Шайморатов Миңлеғәле Минһажетдин улына айырыуса ҙур иғтибар йүнәлтелгән. Уның ҡыйыу һәм тәүәккәл етәкселеге арҡаһында, Брянск фронтында дивизия тәүге һуғышына инә һәм яугирҙәренең ҡыйыулығы, саялығы менән айырыла, һәм артабан 8-се кавалерия корпусы составында барлыҡ эре әһәмиәтле операцияларҙа ҡатнаша. Кадровый офицер, тәжрибәле хәрби начальник булараҡ, ул яугирҙәр һәм командалыҡ итеүсе состав араһында ҙур абруй менән файҙаланған.

Музей эшмәкәрлеге һәм ҡаҙаныштары

112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы музейының 2-се ҡатында легендар командир Миңлеғәле Минһажетдин улының 2009 йылда билдәләнгән 110 йәшенә арналған «Данлыҡлы атлылар юлынан» акцияһы материалдарына таянып төҙөлгән фотокүргәҙмә ҡуйылған, был акция сиктәрендә Башҡортостан делегацияһы Украинала, генерал Шайморатов һәләк булған Петровское ҡалаһында булып ҡайтҡайны, шул саҡта «Башҡорт атлылары скверы»на нигеҙ һалынды.

Лекция залында «Ағиҙелдән Эльбағаса» тигән күргәҙмә эшләй, бында дивизияның хәрби үҙ фотокорреспонденты Л. И. Якубов материалдары буйынса дивизия яугирҙәренең көндәлек хәрби тормош-көнкүреше сағыла.

Диорамаларҙа рәссамдар, максималь рәүештә ысынбарлыҡҡа яҡын итеп, Белая Калитва ҡалаһы эргәһендәге 30 һуғышсының, ғүмерҙәрен аямай алышҡанын, һәм айырыуса батырлыҡ күрһәткәне өсөн 54 яугире Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ булған «Днепраҙы аша сығыу» күренештәрен уларҙың «ҡатып ҡалған торошон һүрәтләүсе эпизодтар» ярҙамында еткерә.

Шулай уҡ бай фото-, документаль материал, ҡорал, наградалар, хәрби форма, яугирҙәрҙең шәхси әйберҙәре, һуғыш осоро көнкүреш әйберҙәре, өс полк байраҡтарының күсермәләре, шулай уҡ дивизия байрағы ҡуйылған. Һуғышсыларҙың туғандары арҡаһында музей архивы даими рәүештә яңы экспонаттар менән тулыландырыла, һәм улар витриналарҙа лайыҡлы урынын биләй.

Әлеге ваҡытта музейҙа 112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһының алыштары тарихына бағышланған өс экспозиция эшләй. Дивизия командиры үҙенең тәжрибәлелеге һәм абруйы менән яугирҙәрен ойоштороуға һәм үҫтереүгә алыштырғыһыҙ өлөш индерә.

Төп экскурсиялары

«112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһының хәрби юлы»
«Дим районының фашистик Германияны еңеүгә индергән өлөшө»
«Хәрби антҡа һәм бурысҡа тоғролоҡ».

Килеүселәрҙең иғтибарына ҙур диорамалар, бай фото һәм документаль материал, ҡоралдар, наградалар, хәрби форма, һуғыш заманына хас шәхси әйберҙәр, көнкүреш предметтары тәҡдим ителә.

Музейҙа Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан һәм тылда хеҙмәт иткән Дим районы яугирҙәре һәм хеҙмәтсәндәренең һуғыш һәм хеҙмәт батырлығын һөйләүсе бай фотоматериал күрһәтелгән. Музейҙың лекция залы бар, һәм унда семинарҙар, күп халыҡ ҡатнашҡан саралар, һуғыш һәм тыл хеҙмәте ветерандарының уҡыусылар менән осрашыу кисәләре уҙғарыла, хәрби теманы яҡтыртҡан документаль фильмдар күрһәтелә.

Музейҙың икенсе экспозиция залы Өфө ҡалаһы Дим районының Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылары һәм тыл хеҙмәтсәндәренә бағышланған. Шул уҡ залда совет ғәскәрҙәрен Афғанстан территорияһынан сығарыуға 20 йыл тулыу айҡанлы «Хәрби бурысҡа һәм антҡа тоғролоҡ» тип аталған экспозиция асылды.

Музей хеҙмәткәрҙәре 2019 йылда 13-сө модель китапханаһында 112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы командирҙарының береһе Күсимов Таһир Тайып улының 110 йәшенә арнап сара үткәрҙе. Осрашыуға 104-се урта мәктәптең 8 һәм 10 класс уҡыусылары, шулай уҡ педагог-китапханасы Цибрина О. Ю., класс етәкселәре килде.

Музей һәм китапхана хеҙмәткәрҙәре генерал Т. Т. Күсимовтың биографияһы менән таныштырҙы, дивизияның башҡа легендар батырҙары ла телгә алынды. «Көмөш инеш» микрорайонының бер урамы Таһир Күсимов исемен йөрөтә.

Танып-белеү программаһы сиктәрендә, балалар «Күкрәп үткән һуғыш батыры» тигән күргәҙмә менән танышты, яугир-кавалеристың хәрби кейемдәрен кейеп ҡаранылар.

Артабан беҙҙең батыр яҡташтарҙың фиҙаҡәрлегенә бағышланған «Днепр өсөн ҡаты алыш» тип аталған ҡыҫҡа метражлы документаль фильм ҡараны.

Музей хеҙмәткәрҙәре шулай уҡ Өфө ҡалаһы Үҙәк ҡала китапханаһына ла барҙы. Был юлы сараға Өфө ҡалаһы Октябрь районының 97-се мәктәбенең 6 кадет класы һәм Өфө Тармаҡ технологиялары колледжының 1 курс студенттары килгәйне. Таһир Күсимов һәм 112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһының Днепр өсөн көрәшен тағы ла йөкмәткелерәк итеп аңлатты лекторҙар.

Кавалерист хәрби формаһын кейеп сығыш яһаусы Өфө Тармаҡ технологиялары колледжының I курс студенты Фурсеев Максим ярҙамында тыңлаусылар 1943 йылғы өлгө буйынса тегелгән хәрби форма менән таныштылар.

Иҫтәлекле даталар һәм музейҙа йыл һайын үткәрелгән саралар

Бөйөк Ватан һуғышы темаһына бағышланған лекциялар: — «Т. Т. Күсимов» (112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһының 275-се (58-се гвардия) кавалерия полкы командиры, генерал-майор, Советтар Союзы Геройы тураһында)

«Дан өсөн тыуған генерал Шайморатов» (112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһының беренсе командиры тураһында)
«Партизандар дошман тылында»
«Александр Матросов»
«Атаевсылар батырлығы»
«Ленинград блокадаһы»
«Дим ҡасабаһының тарихы»
«Сәйәси репрессиялар ҡорбандары»
«Сталинград ҡаты алышы»
«Дошман тылында һуғыш»
«Маршал Жуковтың хәрби сәнғәте»
«Мәскәү өсөн ҡаты алыш»
«Хәтерләүе лә аяныс, оноторға ла ярамай»
«Яугир-интернационалистар».

Шайморатов генералдың 120 йәшен билдәләгәндә

2019 йылда Башҡортостан йәмәғәтселеге легендар батырыбыҙ Шайморатов Миңлеғәле Минһажетдин улының 120 йәше тулыу айҡанлы, 112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы Музейы «Миңлеғәле Шайморатов һәм 112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы» тигән онлайн-викторина ойошторҙо.

112-се (16-сы гвардия) Башҡорт кавалерия дивизияһы музейы Дим биҫтәһе халҡына китаптар, көнкүреш әйберҙәре һорап мөрәжәғәт итә. Мәҫәлән, «Дим: кисә һәм бөгөн» экспозицияһы өсөн.

Мәҙәни-ағартыу һәм экскурсион эш музейҙың иң мөһим йүнәлештәренең береһе булып тора. Уҡыусылар, ветерандар менән осрашыуҙар үткәрелә, семинарҙар, батырлыҡ дәрестәр, тематик лекциялар үткәрелә. Йыл һайын балалар ижады конкурстары, Республика Хәрби һәм Хеҙмәт Даны музейҙарының смотр-конкурстары, фәнни-ғәмәли конференциялар уҙғарыла. Әүҙем күргәҙмә эшмәкәрлеге алып барыла, даими рәүештә яңы экспонаттар менән музей коллекциялары тулыландырылып тора.

Музей эшмәкәрлеге рәсәй кимәлендә лайыҡлы баһа ала. Үҫеп килгән быуынды патриотик тәрбиәләү буйынса әүҙем эшмәкәрлеге өсөн Республика Хәрби Дан музейы 2007 йылда «Рәсәй федерацияһы граждандарын патриотик тәрбиәләү буйынса әүҙем эше өсөн» почетлы билдә менән бүләкләнә. 2010 йылда музейға ветерандар менән әүҙем эшләгән өсөн, граждандарҙың патриотик тәрбиәләүендә ҡатнашҡан һәм Еңеү юбилейын әҙерләүҙә һәм үткәреүҙә өлөш индергән өсөн «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүҙең 65-йыллығы» иҫтәлекле миҙал менән, ә шулай уҡ Д. Д. Медведев ҡултамғаһы менән «Еңеү» Рәсәй ойоштороу комитеты дипломы менән бүләкләнә^[1].

Коллекцияһы

Музей фонды 500-ҙән ашыу һаҡлау берәмеген тәшкил итә. Улар иҫәбенә һалҡын ҡорал коллекциялары, шәхси әйберҙәре 1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусыларҙың шәхси әйберҙәре, хәрби наградалары, трофейҙар, фронт көндәлектәре һәм хаттар һәм башҡа бик күп әйберҙәр^[2].

Музейҙың экспозиция-күргәҙмә майҙаны — м² тәшкил итә; м² майҙан коллекцияларҙы һаҡлау фондына бирелгән.

Ҡайҙа урынлашҡан

Башҡортостан Республикаһы, Өфө ҡалаһы, Левитан урамы, 27-се йорт) Директоры: Үтәев Илшат Ислам улы^[2].

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Республика Хәрби Дан музейы
М. Шайморатов исемендәге 104-се урта мәктәбенең музейы (Өфө ҡалаһы, Дим биҫтәһе)

Сығанаҡтар

Рәсәй Президенты Владимир Путиндың 2020 йылдың 30 мартындағы Указы менән «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышы осоронда немец-фашист илбаҫарҙары менән көрәштә күрһәткән ҡыйыулығы һәм батырлығы өсөн» Миңлеғәле Шайморатовҡа үлгәндән һуң «Рәсәй Федерацияһы Геройы» тигән юғары исем бирелде^[3]^[4].
2019 йылдың 19 декабрендә Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай ҡарары менән Башҡортостандың Шайморатов ордены булдырылды һәм уның статусы раҫланды^[5]^[6].
2020 йылдың май айында Өфө ҡалаһы Совет майҙанында генерал-майор Миңлеғәле Шайморатов һәйкәлен ҡороу буйынса әҙерлек эштәре башланды.

Һылтанмалар

Бөрйән районы кавалеристары исемлеге 2021 йыл 3 июнь архивланған.
Башкавдивизияның электрон Архивы. Ауырғазы районы 2021 йыл 24 ғинуар архивланған.

Иҫкәрмәләр

↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Победа төшөрмәләре өсөн текст юҡ
↑ ^2,0 ^2,1 Республиканский музей Боевой Славы
↑ Указ Президента Российской Федерации от 30.03.2020 № 230 «О награждении государственными наградами Российской Федерации». 2020 йыл 4 декабрь архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 март 2020)
↑ Минигали Шаймуратов указом Владимира Путина награждён посмертно звездой Героя России. ИА «Башинформ», 30 марта 2020 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 март 2020)
↑ В Башкирии начнут вручать новые ордена и почетные звания. ИА «Башинформ», 18 декабря 2019 (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 март 2020)
↑ [http://docs.cntd.ru/document/561663558 Постановление Госсобрания - Курултая РБ от 19 декабря 2019 года N ГС-782 «Об утверждении статута ордена генерала Шаймуратова»]

Әҙәбиәт

Нигматуллина З. Республиканский музей Боевой Славы // Ватандаш. — 2001. — № 2. — ISSN 1683-3554.

Һылтанмалар

[Победа-1] Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Победа төшөрмәләре өсөн текст юҡ

[Республика_музейы-2] 2,0 ^2,1 Республиканский музей Боевой Славы

[УП-3] Указ Президента Российской Федерации от 30.03.2020 № 230 «О награждении государственными наградами Российской Федерации». 2020 йыл 4 декабрь архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 март 2020)

[УПР-4] Минигали Шаймуратов указом Владимира Путина награждён посмертно звездой Героя России. ИА «Башинформ», 30 марта 2020 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 март 2020)

[5] В Башкирии начнут вручать новые ордена и почетные звания. ИА «Башинформ», 18 декабря 2019 (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 март 2020)

[6] [http://docs.cntd.ru/document/561663558 Постановление Госсобрания - Курултая РБ от 19 декабря 2019 года N ГС-782 «Об утверждении статута ордена генерала Шаймуратова»]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]