Культурология

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Культурология
 Культурология Викимилектә

Культуроло́гия ( лат. cultura — эшкәртеү, ер эшкәртеү, тәрбиәләү; бор. грек. λόγος — мысль как причина) — культураны (мәҙәниәтте) бер бөтөн структура итеп тикшереүҙәр барыһы бергә.

«Культурология» терминын [1][2] Америка антропологы Лесли Уайт социаль фәндәр комплексында яңы фән өлкәһенең атамаһы итеп тәҡдим итә. Ләкин сит ил классификацияһы буйынса культурология айырым фән булараҡ танылмай[3]. Инглиз телендә һөйләшкән илдәрҙә был фән өлкәһе ингл. Cultural studies, немец телендә һөйләшкәндәрҙә — нем. Kulturwissenschaft тип атала. Европа һәм Америкала культура феномены башлыса социаль-этнография мәғәнәһендә аңлатыла, шуға күрә фәндең нигеҙе тип культура антропологияһы атала.

Культурология предметы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Культурология предметы — культура (мәҙәниәт) феноменын кешеләрҙең тарихи һәм социаль тәжрибәһенән сығып өйрәнеү. Был тәжрибә айырым ҡағиҙәләрҙә, закондарҙа һәм кеше эшмәкәрлегенең айырым һыҙаттарында һынланыш таба, быуындарҙан-быуынға рухи ҡиммәттәр йүнәлеше һәм идеалдары рәүешендә күсә килә, философия, дин, сәнғәт һәм хоҡуҡтың «культура текстарында» интерпретациялана.

Культурологияның бөгөнгө мәғәнәһе - кешене культура (мәҙәниәт) тыуҙырыусы кимәлендә өйрәтеү. Маҡсаттары һәм предмет өлкәләренә, белем кимәле һәм йомғаҡлауға бәйле фундаменталь һәм ғәмәли культурологияны айыралар.

Фундаменталь культурология- культура (мәҙәниәт) феноменын теоретик һәм тарихи яҡтан өйрәнә, категориялар аппаратын һәм тикшеренеү ысулдарын эшләп сығарыу менән шөғөлләнә; был кимәлдә мәҙәниәт фәлсәфәһен (культура философияһын) айырып күрһәтергә була.

Ғәмәли культурология- мәҙәниәт( культура) тураһындағы фундаменталь белемдәргә таянып, уның иҡтисади, сәйәси, дини, һынлы сәнғәт бүлектәрен алдан күҙаллау, проектлау һәм культурологик процесстарҙы көйләү маҡсатынан сығып өйрәнә.

Рәсәйҙә культурология[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рәсәйҙә культурология фәненең аяҡҡа баҫыуы ғалим Эдуард Саркисович Маркарян (1929—2011) исеменә һәм уның тәүге культурология буйынса 1960—1970-се йылдарҙа алып барған, совет фәненең яңы йүнәлешен булдырған тикшеренеүҙәренә бәйле[4][5]. 1980—1990-се йылдарҙа культурология Рәсәйҙә рәсми таныла, фән һәм юғары белем биреүҙең яңы йүнәлешенә әйләнә[6].

Рәсәй Федерацияһында түбәндәге төп культурология мәктәптәре барлыҡҡа килә:

  • культура (мәҙәниәт) философияһы (А. И. Арнольдов, Г. В. Драч, Н. С. Злобин, М. С. Каган, В. М. Межуев, Ю. Н. Солонин, М. Б. Туровский һәм башҡалар);
  • культура (мәҙәниәт) теорияһы (Б. С. Ерасов, А. С. Кармин, Вал. А. Луков, Вл. А. Луков, А. А. Пелипенко, Э. В. Соколов, А. Я. Флиер һәм башҡалар);
  • культура (мәҙәниәт) тарихы (С. Н. Иконникова, И. В. Кондаков, Э. А. Шулепова, И. Г. Яковенко һәм башҡалар);
  • культура (мәҙәниәт) социологияһы (А. С. Ахиезер, Л. Г. Ионин, Л. Н. Коган, А. И. Шендрик һәм башҡалар);
  • культура антропологияһы (А. А. Белик, Э. А. Орлова, А. С. Орлов-Кретчмер, Ю. М. Резник һәм башҡалар);
  • ғәмәли культурология (О. Н. Астафьева, И. М. Быховская һәм башҡалар);
  • сәнғәт культурологияһы (К. Э. Разлогов, Н. А. Хренов һәм башҡалар);
  • культура (мәҙәниәт) семиотикалары (Вяч. Вс. Иванов, Ю. М. Лотман, Е. М. Мелетинский, В. Н. Топоров, Б. А. Успенский һәм башҡалар);
  • культурология буйынса белем алыу (Г. И. Зверева, А. И. Кравченко, Т. Ф. Кузнецова, Л. М. Мосолова һәм башҡалар).

1992 йылдан башлап, Рәсәй культурология институты исемле фәнни-тикшеренеү институты (элекке музейҙарҙы өйрәнеү һәм тарих һәм мәҙәниәт ҡомартҡыларын һаҡлау фәнни тикшеренеү институты). Һуңыраҡ Мәскәүҙәге үҙәк бүлектән тыш Рәсәй культурология институтының өс филиалы асыла: Себер ( 1993 йылда Омскийҙа), Санкт-Петербург ( 1997 йылда) һәм Көньяҡ филиалы (2012 йылда Краснодарҙа). 2014 йылда Культурология институты Д.С.Лихачев исемендәге Рәсәй мәҙәни һәм тәбиғи ҡомартҡылар тикшеренеү институтына ҡушыла .

2006 йылда Рәсәйҙең бик күп культурологтарын берләштергән Фәнни-ағартыу культурологтар йәмғиәте (Научно-образовательное культурологическое общество (НОКО)) булдырыла[7].

Рәсәй юғары уҡыу йорттарында 1990-сы йылдарҙан башлап, культурология белгестәре әҙерләнә, диссертация советтары мәҙәниәт тарихы , теорияһы һәм философияһы, философия антропологияһы буйынса ғилми дәрәжә һәм исем бирә. Фәнни-тикшеренеү йүнәлеше булараҡ, культурология үҫеш юлында, сөнки хәҙерге донъя үҫешенең мәҙәниәткә табан боролған ( «культуроцентрическая») йүнәлеше кеүек социаль һәм мәҙәни процесстарҙың әһәмиәте арта бара (Глобализация, Мультикультурализм һәм башҡа)[8].

Ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ White, Leslie The Evolution of Culture: The Development of Civilization to the Fall of Rome. — New York: McGraw-Hill, 1959 год.
  2. ↑ White, Leslie "The Concept of Cultural Systems: A Key to Understanding Tribes and Nations. — New York: Columbia University Press, 1975.
  3. ↑ Культурология. Российский фонд фундаментальных исследований. Дата обращения: 27 декабрь 2009. Архивировано 24 август 2011 года.
  4. ↑ Большая биографическая энциклопедия. 2009 год.
  5. ↑ Маркарян Э. С. Очерки теории культуры. Ереван: Изд-во АН Армянской ССР, 1969; Маркарян Э. С. О генезисе человеческой деятельности и культуры. Ереван: Изд-во АН Армянской ССР, 1973 и др.
  6. ↑ См.: Кертман Л. Е. История культуры стран Европы и Америки (1870—1917). М.: Высшая школа, 1987 и др.
  7. ↑ Флиер А. Я. Культурология 2019 йыл 10 декабрь архивланған. // Большая российская энциклопедия
  8. ↑ Гуревич П. С. Культурология: учебное пособие. М: Знание, 1996. С. 27-33.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Культурология&oldid=1222902» битенән алынған