Көньяҡ Урал: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
34 юл: 34 юл:
== Рельефы һәм геологик төҙөлөшө ==
== Рельефы һәм геологик төҙөлөшө ==
[[File:Aygir on Inzer river8.jpg|thumb|left|Айғыр ҡаялары һәм [[Инйәр]] йылғаһы]]
[[File:Aygir on Inzer river8.jpg|thumb|left|Айғыр ҡаялары һәм [[Инйәр]] йылғаһы]]
Көньяҡ Урал рельефы ҡатмарлы. Разновысотные хребты Көньяҡ-көнбайышында һәм меридиональ йүнәлештә төрлө бейеклектәге һырттар арҡырылы-буйлы телгеләнгән, үҙәндәре бар.
Көньяҡ Урал рельефы ҡатмарлы. Көньяҡ-көнбайышында һәм меридиональ йүнәлештә төрлө бейеклектәге һырттар арҡырылы-буйлы телгеләнгән, үҙәндәре бар.


Тау системаһының үҙәге - Уралтау һырты, ул [[Ағиҙел]] һәм [[Урал]] йылғаларын айырып тора. Ул Көньяҡ Уралдың көнсығыш өлөшөндә 500 км оҙонлоҡта, киңлеге 5-тән 30 км-ға тиклем. Иң бейек түбәһе 1067 м ([[Әрүәк]] тауы, Белореттың көньяғындараҡ); һырттың уртаса бейеклеге 800—900 м, ә яҡындағы үҙәндәр 400—500 м -ға түбәнерәк. [[Уралтау]] һырты бер нисә параллель теҙмәнән һәм ҙур булмаған армыттарҙан тора, улар киң генә уйпаттар менән айырылған. Улар һөҙәк кенә, урыны менән һуйырташтар, кварцит һәм конгломераттар өйөмдәре генә ҡалҡып тора<ref name=autogenerated2>[http://tourclub-perm.ru/otchety_po_pokhodam/yuzhnyy_ural_opisaniye/ Южный Урал: Общее описание района]</ref>.
Тау системаһының үҙәге - Уралтау һырты, ул [[Ағиҙел]] һәм [[Урал]] йылғаларын айырып тора. Ул Көньяҡ Уралдың көнсығыш өлөшөндә 500 км оҙонлоҡта, киңлеге 5-тән 30 км-ға тиклем. Иң бейек түбәһе 1067 м ([[Әрүәк]] тауы, Белореттың көньяғындараҡ); һырттың уртаса бейеклеге 800—900 м, ә яҡындағы үҙәндәр 400—500 м -ға түбәнерәк. [[Уралтау]] һырты бер нисә параллель теҙмәнән һәм ҙур булмаған армыттарҙан тора, улар киң генә уйпаттар менән айырылған. Улар һөҙәк кенә, урыны менән һуйырташтар, кварцит һәм конгломераттар өйөмдәре генә ҡалҡып тора<ref name=autogenerated2>[http://tourclub-perm.ru/otchety_po_pokhodam/yuzhnyy_ural_opisaniye/ Южный Урал: Общее описание района]</ref>.
43 юл: 43 юл:
Көнбайышҡараҡ уртаса бейеклеге 1 000 м тәшкил иткән тау сылбырҙары китә, бик һирәктәре генә бейегерәк. Тау сылбырҙары үҙ-ара киң йылға үҙәндәре менән айырыла, тар ғына үҙәндәр һәр тармаҡты һырттарға һәм массивтарға бүлә. Төп һырттары [[Елмәрҙәк]], [[Юрматау]], Колу, Ҡаратау <ref name=autogenerated2 />.
Көнбайышҡараҡ уртаса бейеклеге 1 000 м тәшкил иткән тау сылбырҙары китә, бик һирәктәре генә бейегерәк. Тау сылбырҙары үҙ-ара киң йылға үҙәндәре менән айырыла, тар ғына үҙәндәр һәр тармаҡты һырттарға һәм массивтарға бүлә. Төп һырттары [[Елмәрҙәк]], [[Юрматау]], Колу, Ҡаратау <ref name=autogenerated2 />.


Көнсығыштараҡ Көньяҡ Урал һырттары: [[Ирәндек]] һәм [[Ҡырҡтытау]] теҙелеп китә. Улар ултырма ғына түгел, вулкандан ҡалған тау тоҡомдары арҡаһында ла ҡатмарлы төҙөлөшлө. Тауҙар ныҡ емерелгән, һырттары шыма, әммә вулканлы тоҡомдар яланғасланған урындарҙа ҡаялар, ташлыҡтар килеп сыға<ref name=autogenerated2 />.Силәбе һәм Ырымбур өлкәләрендә көньяҡта горы заканчиваются и начинается степь, а затем и полупустыни.
Көнсығыштараҡ Көньяҡ Урал һырттары: [[Ирәндек]] һәм [[Ҡырҡтытау]] теҙелеп китә. Улар ултырма ғына түгел, вулкандан ҡалған тау тоҡомдары арҡаһында ла ҡатмарлы төҙөлөшлө. Тауҙар ныҡ емерелгән, һырттары шыма, әммә вулканлы тоҡомдар яланғасланған урындарҙа ҡаялар, ташлыҡтар килеп сыға<ref name=autogenerated2 />.Силәбе һәм Ырымбур өлкәләрендә көньяҡта тауҙар бөтә һәм дала, арыраҡ ярымсүллектәр башлана.
[[File:Asha mountain, Russia, Chelyabinsk region.JPG|thumb|Розовая скала на станции Миньяр]]
[[File:Asha mountain, Russia, Chelyabinsk region.JPG|thumb|Минйәр станцияһында алһыу ҡая ]]
[[Файл:Средний Нургуш.jpg|мини|тау [[Средний Нургуш]], хребет [[Нургуш (хребет)|Нургуш]]]]
[[Файл:Средний Нургуш.jpg|мини| Урта Нурғыш тауы, Нурғыш һырты]]


Көньяҡ Урал рельефы Урал тау иленең геологик тарихын сағылдыра. Көньяҡ-Урал тау иленең көнсығыштан көнбайышҡа табан геоморфологик провинциялары:
Рельеф Көньяҡого Урала отражает геологическую историю формирования Уральской горной страны. Көньяҡо-Уральская горная страна, при её рассмотрении с көнсығышка на көнбайыш, включает в себя геоморфологические провинции:
* Урал алды сик бөгөлө;
* [[Предуральский краевой прогиб]]. Прогиб представляет собой приподнятую окраину көнсығышчно-Европейской платформы;
* Көнбайыш Урал ҡоролошо платформаһы ситке бассейндарының юғары ҡалҡынған рифей нигеҙҙәренән тора;
* Горное сооружение көнбайышного Урала представляет собой высокоподнятое рифейское основание краевых бассейнов платформы;
* Үҙәк Урал ҡоролошо («кристаллик зона») платформа нигеҙҙәренең юғары ҡалҡҡан комплекстарынан һәм тәүпалеозой уралид ҡатламдарынан тора ;
* Горное сооружение Центрального Урала («кристаллическая зона») представляет собой высокоподнятые комплексы фундамента платформы и раннепалеозойские образования собственно уралид;
* Көнсығыш Урал ҡоролошо тигеҙ утрау дуғаларынан һәм микроконтиненталь террейндарҙан хасил;
* көнсығышчно-Уральское представлено выровненными островодужными и микроконтинентальными [[террейн]]ами;
* Себер уйпатының көнбайыш сиге Урал аръяғы палеозой йыйырсыҡлы билбауына инә һәм пострифт мезозой-кайнозой ултырмалаларынан хасил.
* көнбайышная окраина Сибирской впадины входит в Зауральский палеозойский складчатой пояс и перекрыт пострифтовыми мезозойско-кайнозойскими отложениями{{нет АИ 2||21|06|2015}}.
{{Начало скрытого блока|Заголовок = Главные вершины}}
{{Начало скрытого блока|Заголовок = Төп түбәләр}}
{|
{|
| valign="top" |
| valign="top" |
* [[Ямантау|Большой Ямантау]] (1 640 м)
* Ямантау (1 640 м)
* [[Большой Иремель]] (1 582 м)
* Оло Ирәмәл (1 582 м)
* [[Большой Шелом]] (1 427 м)
* Оло Шелом (1 427 м)
* [[Большой Нургуш (тау)|Нургуш]] (1 406 м)
* Оло Нурғыш (1 406 м)
* [[Поперечная]] (1 389 м)
* Поперечная (1 389 м)
* [[Кашкатура]] (1 342 м)
* Ҡашҡатүр (1 342 м)
* [[Широкая]] (1 332 м)
* Широкая (1 332 м)
* [[Ялангас]] (1 298 м)
* Яланғас (1 298 м)
* [[Вторая сопка (Голая тау)]] (1 198 м)
* Яланғастауҙың икенсе убаһы (1 198 м)
* [[Караташ]] (1 171 м)
* Ҡараташ (1 171 м)
* [[Круглица]] (1 178 м)
* Круглица (1 178 м)
* [[Откликной гребень]] (1 155 м)
* Откликной гребень (1 155 м)
* [[Весёлая (тау)|Весёлая]] (1 153 м)
* Весёлая (1 153 м)
* [[Малиновая (тау)|Малиновая]] (1 152 м)
* Малиновая (1 152 м)
* [[Караташ]] (1 118 м)
* [[Ҡараташ]] (1 118 м)
* [[Арвякрязь]] (1 068 м)
* Әрүәкрәз (1 068 м)
* Икетуған (1 067 м)
* [[Два Брата (тау, Россия)|Два Брата]] (1 067 м)
* [[Катушка (тау)|Катушка]] (1 043 м)
* Катушка (1 043 м)
* [[Масим]] (1 040 м)
* Мәсем (1 040 м)
* [[Репная]] (1 032 м)
* Репная (1 032 м)
* [[Курташтау]] (1 019 м)
* Ҡорташтау (1 019 м)
* [[Куркак (тау)|Куркак]] (1 008 м)
* Көркәк (1 008 м)
* [[Юрма (тау)|Юрма]] (1 003 м)
* Йөрөмәтау (1 003 м)
|}
|}
{{Конец скрытого блока}}
{{Конец скрытого блока}}

18:29, 6 декабрь 2017 өлгөһө

Көньяҡ Урал
Викиһаҡлағыста категория

Көньяҡ Урал — Урал тауҙарының көньяҡ өлөшө. Башҡортостандың көнсығышына һәм Силәбе өлкәһенең көнбайышына тура килә. Көньяҡтан төньяҡҡа һуҙылған бер нисә тау һыртынан тора. Иң бейек нөктәләре — Ямантау (1640 м) һәм Ирәмәл (1582 м).

Көнсығыштағы иң ситке тау һырты — Ирәндек.

Рельефы һәм геологик төҙөлөшө

Айғыр ҡаялары һәм Инйәр йылғаһы

Көньяҡ Урал рельефы ҡатмарлы. Көньяҡ-көнбайышында һәм меридиональ йүнәлештә төрлө бейеклектәге һырттар арҡырылы-буйлы телгеләнгән, үҙәндәре бар.

Тау системаһының үҙәге - Уралтау һырты, ул Ағиҙел һәм Урал йылғаларын айырып тора. Ул Көньяҡ Уралдың көнсығыш өлөшөндә 500 км оҙонлоҡта, киңлеге 5-тән 30 км-ға тиклем. Иң бейек түбәһе 1067 м (Әрүәк тауы, Белореттың көньяғындараҡ); һырттың уртаса бейеклеге 800—900 м, ә яҡындағы үҙәндәр 400—500 м -ға түбәнерәк. Уралтау һырты бер нисә параллель теҙмәнән һәм ҙур булмаған армыттарҙан тора, улар киң генә уйпаттар менән айырылған. Улар һөҙәк кенә, урыны менән һуйырташтар, кварцит һәм конгломераттар өйөмдәре генә ҡалҡып тора[1].

Ямантау — Көньяҡ Уралдың иң бейек түбәһе

Ағиҙел йылғаһы үҙәне көнбайышҡа табан бер нисә параллель рәүештә килгән бейек ҡаялы тау сылбырҙарын айыра. Ул һыҙатта иң бейек һырттар – Егәлге һәм Машаҡ, ә иң бейек тау массивтары – Ямантау һәм Ирәмәл. Улар бик ҡаты кварц ҡомташтарҙан һәм балсыҡлы сланецтан тора. Тау битләүҙәре 1 100 м бейеклеккә тиклем ылыҫлы урмандар менән ҡапланған, ә өҫтәрәк таш һибелмәләр өҫтөнлөк итә. [1].

Көнбайышҡараҡ уртаса бейеклеге 1 000 м тәшкил иткән тау сылбырҙары китә, бик һирәктәре генә бейегерәк. Тау сылбырҙары үҙ-ара киң йылға үҙәндәре менән айырыла, тар ғына үҙәндәр һәр тармаҡты һырттарға һәм массивтарға бүлә. Төп һырттары Елмәрҙәк, Юрматау, Колу, Ҡаратау [1].

Көнсығыштараҡ Көньяҡ Урал һырттары: Ирәндек һәм Ҡырҡтытау теҙелеп китә. Улар ултырма ғына түгел, вулкандан ҡалған тау тоҡомдары арҡаһында ла ҡатмарлы төҙөлөшлө. Тауҙар ныҡ емерелгән, һырттары шыма, әммә вулканлы тоҡомдар яланғасланған урындарҙа ҡаялар, ташлыҡтар килеп сыға[1].Силәбе һәм Ырымбур өлкәләрендә көньяҡта тауҙар бөтә һәм дала, арыраҡ ярымсүллектәр башлана.

Минйәр станцияһында алһыу ҡая
Урта Нурғыш тауы, Нурғыш һырты

Көньяҡ Урал рельефы Урал тау иленең геологик тарихын сағылдыра. Көньяҡ-Урал тау иленең көнсығыштан көнбайышҡа табан геоморфологик провинциялары:

  • Урал алды сик бөгөлө;
  • Көнбайыш Урал ҡоролошо платформаһы ситке бассейндарының юғары ҡалҡынған рифей нигеҙҙәренән тора;
  • Үҙәк Урал ҡоролошо («кристаллик зона») платформа нигеҙҙәренең юғары ҡалҡҡан комплекстарынан һәм тәүпалеозой уралид ҡатламдарынан тора ;
  • Көнсығыш Урал ҡоролошо тигеҙ утрау дуғаларынан һәм микроконтиненталь террейндарҙан хасил;
  • Себер уйпатының көнбайыш сиге Урал аръяғы палеозой йыйырсыҡлы билбауына инә һәм пострифт мезозой-кайнозой ултырмалаларынан хасил.


Тауҙар Был тауҙар тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Южный Урал: Общее описание района
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Көньяҡ_Урал&oldid=765988» битенән алынған