Яңаҡһөйәклеләр

Яңаҡһөйәклеләр
Тигр акулаһы
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Хайуандар Суб-батшалыҡ:  Эуметазойҙар Тип/Бүлек:  Ике яҡлы - симметриялы Суб-тип:  Икенсел ауыҙлылар Тип:  Хордалылар Клад:  Баш һөйәклеләр Суб-тип:  Умыртҡалылар Инфратип:  Башһөйәклеләр
Халыҡ-ара фәнни исеме
Gnathostomata Zittel, 1879
Өҫ класс
Балыҡтар (Pisces) Дүрт аяҡлылар (Tetrapoda)
Геохронология млн. лет Период Эра Эон 2,588 Чет-ный Ка Ф а н е р о з о й 23,03 Неоген 65,5 Палеоген 145,5 Мел М е з о з о й 199,6 Юра 251 Триас 299 Пермь П а л е о з о й 359,2 Карбон 416 Девон 443,7 Силур 488,3 Ордовик 542 Кембрий 4570 Докембрий ◄ Наше время ◄ Мел-палеогеновое вымирание ◄ Триасовое вымирание ◄ Массовое пермское вымирание ◄ Девонское вымирание ◄ Ордовик-силурское вымирание ◄ Кембрийский взрыв
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр

Яңаҡһөйәклеләр (лат. Gnathostomata) — умыртҡалы хайуандарҙың бер төркөмө (умыртҡалыларҙың 99 %). Балыҡтар һәм дүрт аяҡлылар өҫ класына бүленә.

Этимология

Яңаҡһөйәклеләр бор. грек. γνάθος (гнатос, яңаҡ) + бор. грек. στόμα (стома, ауыҙ) — баш һөлдәһендә ҡапма -ҡаршы ҡуйылған өҫкө һәм аҫҡы яңаҡтары булғанлыҡтан шундай атама алғандар. Латинса атамаһы яңаҡ һәм ауыҙ һүҙҙәренән яһалған.

Төп билдәләре

1. Яңаҡһөйәклеләрҙең баш һөлдәһе ике өлөштән: мейе ҡумтаһынан һәм бит өлөшөнән тора. Бит өлөшө өҫлө-аҫлы пар яңаҡтарҙан тора.
2. Өҫкө һәм аҫҡы яңаҡтары бер-береһенә ҡапма-ҡаршы ҡуйылған. Яңаҡтарҙа һәр береһе үҙ ҡаҙнаһы менән тештәр урынлашҡан.
3. Парлы ослоҡтары бар.
4. Эске ҡолаҡта өсөнсө (горизонталь) ярым түңәрәк канал бар.
5. Күҙәнәк кимәлендә айырмалары булып, нейрондарында миелен япма (ҡатлам) булыуы тора. Шулай уҡ, антигендарҙы таныу өсөн V(D)J антиесемдәр сылбырын рекомбинациялаусы адаптив иммун системаһы бар.

Яңаҡһөйәклеләр һыуҙа, ҡоро ерҙә йәшәй. Уларҙың айырым бер өлөшө һауала осоуға һәм ер аҫтында көн итеүгә яраҡлашҡан. Яңаҡһөйәклеләр инфратибына

• Кимерсәкле балыҡтар
• Һөйәкле балыҡтар
• Ер-һыу хайуандары
• Һөйрәлеүселәр
• Ҡоштар
• Һөтимәрҙәр кластары инә.

Әҙәбиәт

• Кэрролл Р. Палеонтология и эволюция позвоночных: В 3-х т. Т. 3. — М.: Мир, 1993. — 312 с. — ISBN 5-03-001819-0.
• Наумов С. П.  Зоология позвоночных. — М.: Просвещение, 1982. — 464 с.
• Латюшин В. В. Хайуандар. Дөйөм белем биреү учреждениелары өсөн дәреслек. — Өфө.: Китап. 2011. ISBN 978-5-295-05368-9

Һылтанмалар

• Tree of Life discussion of Gnathostomata 2006 йыл 13 август архивланған.
• The Gill Arches: Meckel’s Cartilage 2006 йыл 21 февраль архивланған.