Башташ

Башташ
Характеристики
Оҙонлоғо	25 км
Киңлеге	8 км
Бейек нөктәләре
Абсолют бейеклеге	796 м
Урынлашыуы
54°30′35″ с. ш. 58°54′43″ в. д.
Страна	Рәсәй Федерацияһы
РФ субъекты	Башҡортостан
Горная система	Урал тауҙары
Башташ
Башташ

Башташ — тау һырты. Көньяҡ Уралда, Башҡортостан биләмәһендә урынлашҡан.

Урынлашҡан урыны

Башҡортостан Республикаһының Салауат районы һәм Силәбе өлкәһе буйлап субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 25 км (төньяҡ-көнсығыш сите 8 км ашыу, киңлеге яҡынса 8 км — Башҡортостан Республикаһында), абсолют бейеклеге 796 м (Силәбе өлкәһе). Һырттың төньяҡ өлөшө (Башҡортостан Республикаһы территорияһы) һөҙәк, тәрән булмаған уйһыулыҡтары күп, көнсығыш өлөшөндә бейеклектәре 450—480 м еткән 15 түбәһе бар.

Башташ тау һырттарының күберәк өлөшө хәҙерге Силәбе өлкәһе Ҡытаутамаҡ ҡала округы территорияһында, ҡаланан төньяҡ-көнсығышҡа 7 километрҙа, Әй менән Йүрүҙән йылғалары араһында, Һилейә һыртынан көнбайыштараҡ урынлашҡан. Силәбе өлкәһе порталында "оҙонлоғо 20 километрға яҡын, шуның 6 километры төньяҡ-көнсығыш ситендә, Башҡортостан территорияһында" тип яҙылған. Һырт тау (τ) грек хәрефенә оҡшаған, һәм уның тейәккә (перекладина) оҡшаған ере көньяҡ-көнбайыштан төньяҡ-көнсығышҡа йүнәлтелгән, ә тейәктең тоташҡан урынында иң юғары нөктәһе — Башташ тауы (Бейеклектәрҙең Балтик системаһы буйынса 796,1 м).

Һырттың 700 метрҙан артыҡ бейеклектәге 7 түбәһе бар (мәҫәлән, көньяғында: Песчаная тауы (Ҡомлотау) — 737,9 м һәм Плитка тауы — 726,3 м), көньяҡ-көнсығыш битләүендә, түбәләренә яҡын тиерлек (диңгеҙ кимәленән 520—640 м бейеклектә), күп һанлы шишмәләр башлана.

Рельефы

Өҫкө рифейҙың елмәрҙәк свитаһының кварцитҡа оҡшаш ҡомташтары, алевролиттары һәм һәүерташтарынан тора. Тау һыртының төньяҡ һәм көнсығыш битләүҙәренән үрге ағымында ер аҫты аҡмалары булған Һикеяҙ (ҡушылдыҡтары Сағанйылға, Һабайылға) һәм Лаҡлы (Әй йылғаһы ҡушылдыҡтары), Горбатый ключ, көньяҡтан Минкә (Йүрүҙән йылғаһы ҡушылдығы) йылғалары, Матреновский, Мордосский һәм Мягкий инештәре башлана.

Башташ уҫаҡ менән ҡарағай ҡатнашҡан икенсел ҡайын урмандары менән ҡапланған, урмандар ҡырҡыла ла, тергеҙелә лә. Битләүҙәрҙең өҫкө өлөшөндә ҡараһыу һоро урман тупрағында ҡайын һәм ҡарағай урмандары, бай үҫемлектәр (100‑ҙән ашыу төр) япмаһы булған ҡараға оҡшаш тупраҡта тау болондары һәм болон далалары өҫтөнлөк итә. Һөҙәк битләүҙәрҙең аҫҡы өлөшө һөрөлгән, сабынлыҡтар һәм көтөүлектәр итеп файҙаланыла.

Топонимикаһы

Тау атамаһы «Башы таш» һүҙенән алынған. Тау башында һыйыр, һарыҡ ҙурлығы, унан бәләкәйерәк таштар бик күп; «таш йылғалар» ҙа осрай. Учалы районында йәшәүсе крайҙы өйрәнеүсе Хәҙис Ниғмәтуллин былай тип яҙа: «Башташтауҙың боронғо атамаһы — Тағанай-Тағ-тау, Най-тау башы». Башташ тау итәгендә урынлашҡан Илсекәй ауылының халыҡ араһында таралған атамаһы — Башташ.

Аҡҡашҡа — Башташ тауының Башҡорт Илсекәйе, Ҡарағол ауылдары эргәһендәге иң бейек нөктәһе һанала. «Аҡҡашҡа» тигән атама йәй уртаһы еткәнсе тау битләүенең урыны-урыны менән ағарып күренгән һыҙаттары ат маңлайындағы ҡашҡаны хәтерләткән өсөндөр тигән фараз бар.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Башҡорт Илсекәйе
• Ҡарағол
• Ҡыуаҡан
• Һикеяҙтамаҡ мәмерйәләре
• Аҡҡашҡа тауы (Балаҡатай районы)
• Олөйөр мәмерйәләр комплексы
• Лаҡлы мәмерйәһе

Әҙәбиәт

• Мирхайдаров Р. М. История деревни Урманчино. С. 132-138 — Республиканский форум краеведов и музейных работников, посвящённый 75-летию Победы в Великой Отечественной войне / Сборник статей и материалов 1 декабря 2020 г./ Ред.-сост.: М. М. Зулькарнев (отв. редактор), С. А. Севастьянов, М. В. Гаухмаг, К. А. Мельникова. —. Уфа: Книга-Принт, 2020. — 376 с.: илл. ISBN 978-5-6045370-5-3

Ваҡытлы матбуғатта

• Абдуллина М.Ф. Илсекәй — боронғо ауыл — Йәшлек, 2001, 88, 89, 90-сы һандар, 4, 7, 9 август
• Шәкүр Р. Алты ауыл Түбәләҫ — Башҡортостан, 16 февраль, 2000 йыл
• Абдуллина А.Ф. Түбәләҫ ырыуы, Йүрүҙән, 2000, 68, 69-сы һандар, 19, 23 август
• Шәмсетдинов Я.М. Ырыуым — Түбәләҫ — Ағиҙел, 2002, 2-се һан, 172—178 бб.

Һылтанмалар

И.М.Япаров, Тәржемәсе И.М.Япаров. Башташ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.

• Хребет Баш-таш