Болдырев Алексей Васильевич

Болдырев Алексей Васильевич
рус. Алексей Васильевич Болдырев
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы
Тыуған көнө	16 (27) март 1784
Тыуған урыны	Полтава, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	17 (29) август 1842 (58 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, Рәсәй империяһы
Ерләнгән урыны	Некрополь Донского монастыря[d]
Туған тел	урыҫ теле
Һөнәр төрө	востоковед, ғәрәб теле белгесе, иранист, университет уҡытыусыһы
Эшмәкәрлек төрө	фәлсәфә, Шәрҡиәт, тел ғилеме, арабистика[d] һәм иранистика[d]
Эш урыны	Мәскәү император университеты[d]
Биләгән вазифаһы	ректор Московского университета[d] һәм ректор[d]
Уҡыу йорто	юридический факультет Императорского Московского университета[d] Университетская гимназия[d] философский факультет МГУ[d] Мәскәү университетының тарих-филология факультеты[d]
Ғилми дәрәжә	магистр[d] (1806)
Аспиранттар	Петров, Павел Яковлевич[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Болдырев Алексей Васильевич (27 март 1784 йыл—29 август 1842 йыл) — шәрҡиәтсе, 1833-1836 йылдарҙа Мәскәү Император университетының ректоры, ординар профессоры, тел фәне бүлеге деканы.

Биографияһы

Алексей Васильевич Болдырев 1784 йылдың 27 мартында Полтавала штаб-лекарь ғаиләһендә тыуған. 1798 йылдың мартында Мәскәү университетының гимназияһына уҡырға инә. 1801 йылда Мәскәү университетының юридик факультетына уҡырға инә. Бер йылдан философия факультетына күсә. 1805 йылда тел бүлеген яңы осор әҙәбиәте буйынса кандидатлыҡ дәрәжәһенә тамамлай. 1806 йылда, диссертация яҡлағандан һуң, философия һәм либераль фәндәр магистры дәрәжәһе бирелә; шул уҡ йылда йәһүд грамматикаһын тәржемә иткәне өсөн алтын ҡумта менән бүләкләнә. Киләһе йылда сит илдәргә көнсығыш телдәрен өйрәнеүгә ебәрелә — Гёттингенда семитология һәм ғәрәп телен өйрәнә, Парижда Көнсығыш мосолмандарының телдәрен өйрәнә. 1811 йылда Мәскәүгә ҡайтҡас, Көнсығыш телдәре кафедраһының адъюнкты итеп тәғәйенләнә, рус телен яратыусылар йәмғиәтенең тулы хоҡуҡлы ағзаһы итеп ҡабул ителә.

1815 йылда экстраординар профессор итеп раҫлана. 1811-1818 йылдарҙа Изге Екатренина мәктәбнә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы итеп саҡырыла. 1818 йылдың авгусынан Мәскәү университетының ординар профессоры итеп раҫлана. Рус теле һәм әҙәбиәтен яратыусылар йәмғиәтенә нигеҙ һалыусы һәм уның тулы хоҡуҡлы ағзаһы була.

1827 йылдың июлендә Мәскәүҙә адмирал А. С. Шишков рәйеслегендә уҡыу йорттарын ойоштороу комитеты ултырышында « Юғары фәндәр һәм көнсығыш телдәренең Лазарев әрмән гимназияһының статусы һәм уҡыу программаһы» мәсьәләһе ҡарала, академик Христиан Френ белдереүенсә, «был учреждениены Мәскәү университеты кафедраһына буйһондороу бик ғәҙел, бигерәк тә был һуңғыһында бер профессор булғанлыҡтан, көнсығыш телдәренә ҡарата был учреждение өсөн бик файҙалы булырға мөмкин» — А. В. Болдырев тураһында һүҙ бара..

1828 йылдан 1832 йылға тиклем тел фәндәре кафедраһы деканы вазифаһын биләй, ә 1833 йылдан 1836 йылға тиклем университет ректоры була, шул уҡ ваҡытта көнсығыш телдәрен (ғәрәп, төрөк һәм фарсы) уҡытыуҙы дауам итә.. 1831 йылда 2-се дәрәдә Изге Анна ордены менән бүләкләнә.

А. В. Болдыревтың ректор булып эшләгән йылдары властар тарафынан контролдең көсәйеүе менән ҡылыҡһырлана: 1834 йылдың 1 майында уға студенттар инспекторы булдырыу тураһында указ сығарыла. Быға П. С. Нахимов, билдәле диңгеҙ командующийының ҡустыһы, тәғәйенләнә һәм уның ҡарамағына туранан-тура буйһонған биш ярҙамсы индерелә, студент формаһын кейеү бурысы йөкмәтелә.

Был осорҙа «Мәскәү университетының фәнни яҙмалары» баҫыла башлай, капиталь төҙөлөш алып барыла: 1835 йылда тамаша залы бинаһының архитектура ансамбле һәм йорт сиркәүе (архитекторы Е. Д. Тюрин), элекке Иван Грозный ихатаһын торлаҡ йортҡа үҙгәртеп ҡорола.

А. В. Болдырев Н. Е. Зернов һәм В. С. Межевич үҙ эшмәкәрлектәрен башлаған пансион тотач.

Болдырев, бер үк ваҡытта цензура булғанлыҡтан, П. Я. Чаадаевтың «Телескоп» (1836, No 15) «Философический письма» журналын баҫтырып сығарырға рөхсәт итә, бының өсөн ул дәүләт советнигы дәрәжәһендә эштән бушатыла.

1842 йылдың 29 авгусында вафат була. Мәскәүҙә Дорогомилов зыяратында ерләнә. Дорогомилов зыяраты бөтөрөлгәс, А. В. Болдыревтың һәм уның туғандарының көлө Дон монастыры зыяратына күсерелә.

А. В. Болдырев университетта ғәрәп, иврит, фарсы һәм башҡа көнсығыш телдәрен өйрәнеү башланғысына һәм Мәскәү рус көнсығыш мәктәбенә нигеҙ һалыусы була.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• II дәрәжә Изге Анна ордены (1831)

Хеҙмәттәре

• «Et edidit Duae sumptibus Antarae Boldyreff suis Harethi Moallakat A.» (Геттинген, 1808);
• «Ғәрәп хрестоматияһы» (М., 1824);
• « Яңы ғәрәп хрестоматияһы» (М., 1832);
• «Әмерһеҙҙең бер мажаралары» (М., 1824);
• " Ҡыҫҡаса ғәрәп теле грамматикаһының " (М., 1836);
• «Фарсы хрестоматияһы» (М., 1-се баҫ.., 1826, 2-се баҫ.; 1833.);
• «Латин-урыҫ кеҫә һүҙлеге» (М., 1840).

Әҙәбиәт

• Болдырев Алексей Васильевич // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Болдырев Алексей Васильевич // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Волков В. А., Куликова М. В., Логинов В. С. Московские профессора XVIII — начала XX веков. Гуманитарные и общественные науки. — М.: Янус-К; Московские учебники и картолитография, 2006. — С. 34. — 300 с. — 2000 экз. — ISBN 5—8037—0164—5.
• Петров Ф. А. БОЛДЫРЕВ Алексей Васильевич // А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков Императорский Московский университет: 1755—1917 : энциклопедический словарь. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 89—90. — ISBN 978-5-8243-1429-8.

Һылтанмалар

• Болдырев Алексей Васильевич  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 март 2017.
• Данилова А. А. Поиски портрета основателя кафедры  (билдәһеҙ). Дата обращения: 11 декабрь 2012.
• Некрополь Дорогомиловский