Горбунов Василий Владимирович

Горбунов Василий Владимирович
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР
Тыуған көнө	31 июль (13 август) 1914
Тыуған урыны	Лобаски[d], Лукоянов өйәҙе[d], Түбәнге Новгород губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	11 декабрь 1983({{padleft:1983|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:11|2|0}}) (69 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Ерләнгән урыны	Саранск
Һөнәр төрө	учёный-литературовед, тәнҡитсе, уҡытыусы
Эш урыны	Н. П. Огарёв исемендәге Мордва дәүләт университеты Мордва Республикаһы Хөкүмәте ҡарамағындағы гуманитар фәндәр фәнни-тикшеренеү институты
Уҡыу йорто	Н. П. Огарёв исемендәге Мордва дәүләт университеты
Ғилми дәрәжә	филология фәндәре докторы[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы

Горбунов Василий Владимирович, псевдонимы Пурьгине (13 август 1914 йыл — 11 декабрь 1983 йыл) — совет эрзә яҙыусыһы, әҙәбиәт белгесе, тәнҡитсе һәм педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (1970), профессор (1982). СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы (1953).

Биографияһы

Йәшлек йылдары

Василий Владимирович Горбунов 1914 йылдың 13 авгусында хәҙерге Мордва Республикаһының Ичалковский районы Лобаски ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Сығышы буйынса мордвин (эрзя). Атаһы — Владимир Яковлевич Горбунов, коммунист һәм ҡыҙыл командир, Граждандар һуғышында һәләк булған. Үҙенең өлкән ағаһы Иван менән Василий менән бергә ауылда ауыр физик хеҙмәт менән шөғөлләнгән. 1928 йылда башланғыс мәктәпте һәм Нижний Новгород губернаһы Лукояновский өйәҙендәге Большеаратский крәҫтиән йәштәр мәктәбен тамамлай. 1930 йылда Лукояновский мордва педтехникумына уҡырға инә, әммә бер йылдан унан китә һәм тыуған ауылына колхоздың тракторсылар курсына рус телен уҡытырға килә.

Белеме

1933 йылда Саранск педагогия институты әҙәбиәт факультетының мордва бүлегенә (һуңғараҡ — А. И. Полежаев дәүләт исемендәге Мордва дәүләт педагогия институты) ҡабул ителә, һәм уны 1937 йылда тамамлай. 1937—1938 йылдарҙа — Саранск педагогия училищеһы уҡытыусыһы. Репрессиялана, 1939 йылда азат ителә. Педагогия училищеһында уҡыған йылдарҙа 1940—1944 йылдарҙа Горбунов Инсар педагогия училищеһында уҡытҡан, шулай уҡ шул уҡыу йортоноң завучы һәм директоры, Инсар РОНО-һы мөдире булған. Рус һәм мордва телдәрен һәм әҙәбиәтен уҡытып, тәжрибәле методист абруйын яулай. 1943 йылдан ВКП(б) ағзаһы менән. Һуғышҡа тиклемге йылдарҙа ул үҙенең ауыл хәбәрсеһе мәҡәләләрен, шулай уҡ ваҡытлы мордва матбуғатында шиғырҙарын һәм хикәйәләрен баҫтырған.

Партия һәм уҡытыу эшмәкәрлеге

1943 йылда Горбунов ВЛКСМ-дың Мордва өлкә комитеты секретары итеп һайлана, бер йылдан ВКП (б)-ның Мордва өлкә комитеты аппаратына ебәрелә, һәм унда секретарь, 1-се секретарь ярҙамсыһы булып эшләй. Партия эше күп булыуға ҡарамаҫтан, В. В. Горбунов уҡытыусылар алдында бкер генә тапҡыр сығыш яһамаған һәм мордва әҙәбиәтселәре менән йыш осрашҡан. 1945 йылда ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағындағы Юғары партия мәктәбенә уҡырға эләгә, уны үҙгәртеп ҡороу осоронда йәмғиәт фәндәре академияһы аспиранты иҫәбенә ҡороу осоронда ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағындағы Йәмғиәт фәндәре Академияһы әҙәбиәт теорияһы һәм тарихы буйынса аспиранты булып китә, 1946—1950 йылдарҙа шунда уҡый. 1949 йылда «Борьба Н. Г. Чернышевского за реалистический путь развития русской литературы» темаһына диссертацияһын уңышлы яҡлай һәм мордва әҙәбиәте буйынса әҙәби-тәнҡит эшмәкәрлегенә тотона. 1950—1959 йылдарҙа — Мордва АССР-ы Министрҙар Советы ҡарамағындағы тел, әҙәбиәт, тарих һәм иҡтисад фәнни-тикшеренеү институты директоры, өлкә партия мәктәбендә әҙәбиәт кафедраһы етәксеһе һәм «Изнямо» («Еңеү») әҙәби-нәфис альманахы мөхәррире. Фән кандидаттары һәм докторҙары әҙерләүгә бик күп иғтибар бүлгән, һәм улар республиканың иҡтисады рәтен тулыландырыу һәм республика иҡтисады, мәҙәниәте һәм Мордва АССР-ы халыҡ мәғарифы үҫешенә ҙур өлөш индергән. Ғилми-тикшеренеү институты коллективы, Мәскәү ғалимдары һәм Волга буйы автономиялы республикалары менән бәйләнештәрҙе нығытып, тел һәм әҙәбиәт, тарих һәм иҡтисад, этнография һәм археология буйынса китаптар сығарған.

1958—1972 йылдарҙа Мордва дәүләт университетында өлкән уҡытыусы һәм доцент булып эшләгән, һәм мордва әҙәбиәте уҡытыусыһы булараҡ, тарихи-әҙәби һәм әҙәбиәт уҡытыу методикаһы курсы лекцияларын уҡыған, шулай уҡ социалистик реализм һәм рус әҙәби тәнҡит тарихы буйынса махсус курс дәрестәрен алып барған. Был ваҡытта филология дисциплиналары циклын Горбуновтың коллегалары М. М. Бахтин, И. Д. Воронин, А. И. Маскаев, Н. Ф. Цыганов, Н. И. Черапкин алып барған. Бынан тыш, Горбунов матбуғатта тәнҡит мәҡәләләрен баҫтырған, яҙыусылар съезында доклад менән сығыш яһаған, «Сятко» («Усаҡ») журналының мөхәрририәте портфеле материалдары буйынса фекер алышҡан һәм драмтеатр артистары менән милли спектаклдәр ҡуйыу тураһында бер генә тапҡыр һөйләшмәгән. 1972—1983 йылдарҙа Горбунов Мәскәүҙә РСФСР мәғариф министрлығы Милли мәктәптәр ғилми-тикшеренеү институтының милли мәктәптәрҙә туған тел һәм әҙәбиәт методикаһы секторы мөдире булған. РСФСР милли мәктәптәр үҫеше тарихында РСФСР-ҙың автономиялы республикаларында һәм өлкәләрендә туған әҙәбиәттәрҙе өйрәнеү проблемалары менән шөғөлләнгән беренсе ғилми коллектив ойошторған. 70-се йылдар уртаһына Горбунов яңы ғилми мәктәптең концептуаль положениеһын һәм уларҙы тормошҡа ашырыу юлдарын булдырған.

Фәнни хеҙмәттәре

Ғалим булараҡ, Горбунов (1940 йылдарҙан) мордва әҙәбиәт ғилеме һәм әҙәби тәнҡит буйынса 100-ҙән ашыу мәҡәләһе һәм (1970-се —1980-се йылдар) милли мәктәптә филологик дисциплиналарҙы уҡытыу методикаһы буйынса 30-ға яҡын хеҙмәте арҡаһында билдәле. Төп мәҡәләләр араһында «Пути развития мордовской литературы» (1949), «К вопросу о формировании мордовской социалистической поэзии» (1953), «Литература возрожденного народа» (1957), «Мордовские народные песни» (1957), «На пути роста» (1960) һәм башҡалар айырылып тора. Уның хеҙмәттәрендә мордва әҙәбиәтенең үҙ халҡының рухи мәҙәниәте һәм СССР халыҡтары әҙәбиәтенең бер өлөшө булараҡ үҫеше концепцияһы эшләнгән. 1963 йылда «Голос жизни» («Тормош тауышы») хеҙмәтендә Горбунов А.Эскин, П.Торопкин, М.Трошкин, И.Шумилкин, А.Тяпаев, И.Калинкин, С.Кинякин кеүек мордва шағирҙарының әҫәрҙәренә баһа биргән, шулай уҡ мордва яҙыусыларының әҙәби портретын төҙөгән. 1967 йылда ул Мордовиялағы әҙәби процесс һәм мордва шиғриәте, прозаһы һәм драматургияһының уңыштары тураһында һөйләгән.

Мәскәүҙә йәшәгән ваҡытта уҡ В. В. Горбунов «Научно-методические проблемы обучения родному и русскому языкам в условиях развивающегося билингвизма» һәм «Об обучении устной родной речи и грамоте в национальных детских садах РСФСР» мәҡәләләрендә милли мәктәптәрҙә туған телдәрҙе өйрәнеү мәсьәләһе буйынса үҙ фекерҙәрен әйтеп биргән. Туған әҙәбиәтте өйрәнеү фәнни-методик мәктәбенә етәкселек итеп: Н. Г. Чернышевский, А. Н. Толстой һәм башҡа яҙыусыларҙың ижады буйынса мәҡәләләр һәм «Сятко» һәм «Мокша» журналдары битендә мордва әҙәбиәте буйынса материалдар баҫтырған, И. М. Яушев кеүек билдәле йырсы тураһында китап яҙған һәм телевидение буйынса сығыштар яһаған, ул әҙәбиәт ғилеме һәм тәнҡит менән шөғөлләнеүен дауам иткән. Ғилми етәксе булараҡ, СССР-ҙың төрлө милләт халыҡтары вәкилдәренән 20-гә яҡын филология һәм педагогия фәндәре кандидаттары әҙерләгән.

Уҡыу әсбаптары

Горбунов дөйөм белем биреү мәктәптәре һәм юғары уҡыу йорттары өсөн тәүге дәреслектәр һәм хрестоматиялар төҙөүсе лә булған. 1950 йылда Н. П. Дружинин менән берлектә ул милли мәктәптәрҙең VIII—X кластары өсөн мордва әҙәбиәте буйынса программа төҙөй. 1952 йылда махсус милли мәктәптәрҙең VIII—X кластары өсөн «Мордовской советской литературась» («Мордовская советская литература») буйынса тәүге уҡыу әсбабы, ә бер йылдан М. Талабаев һәм В. Беззубов менән авторлыҡта төҙөлгән мордва әҙәбиәтенең хрестоматияһы донъя күргән. 1956 йылда «Мордва совет әҙәбиәте тарихы очергы», ә 1973 йылда — мордва социалистик шиғриәте тураһында «Шиғриәт — халыҡ күңеле» монографияһы баҫылып сыҡҡан.

Горбунов әҙәбиәтте ике этапта өйрәнеү идеяһын һалған: беренсе этабында әҙәби уҡыу һәм әҙәби-теоретик төшөнсәләр менән бер аҙ таныштырыу (4-6-сы кластар), ә икенсеһендә — әҙәбиәт тарихын өйрәнеү (7-10-сы кластар) ҡаралған,һәм артабан да был принцип эшләүен дауам иткән. Шулай уҡ Горбунов туған әҙәбиәт теорияһы буйынса дәреслек булдырыу милли мәктәптә әҙәбиәт уҡытыу һәм милли әҙәбиәтте өйрәнеү процесын заманса кимәлгә күтәреүҙә мөһим тип һанай, шул уҡ ваҡытта әҙәбиәт миллилек менән интернационаллектең берлегендә өйрәнелергә тейешлеген билдәләй. Уҡыусыларҙың туған әҙәби телен өйрәнеүен ул тағы ла бер аспект тип иҫәпләгән. 1982 йылда Горбунов баҫып сығарған «РСФСР милли мәктәптәрендә туған әҙәбиәттәрҙе өйрәнеү» уҡыу әсбабында туған әҙәбиәтте өйрәнеү принциптары иң тулы һәм төрлө яҡлы нигеҙләү тапҡан. Шулай уҡ ул өс томлы «Мордва әҙәбиәте тарихы» (1968, 1971, 1974) хеҙмәтенең һәм мордва әҙәбиәте буйынса башҡа күп дәреслектәрҙең авторҙашы булып тора.

Драматургия

Әҙәбиәттә Горбунов драма әҫәрҙәре серияһы авторы булараҡ эҙ ҡалдырған, улар араһында «Эрямонь юрсто» («Тормош нигеҙендә», 1966), «Кадалиця» («Ҡыҫыр сәскә», 1968), «Валскесь кирвайсь» («Көн башы») һ. б. күп пьесалары айырылып тора.

Хәтер

1983 йылдың 11 декабрендә Мәскәүҙә вафат булған, Саранскиҙа ерләнгән. Горбуновтың вафатынан һуң, уның ике китабы: мордва әҙәбиәтенең хәҙерге заман үҫеш процестарын өйрәнеү тураһында «Таныу» (1984), «Морыцянть од поразо» («Йырсы йәшлеге», 1988), И. М. Яушевтың беллетристик биографияһы донъя күрә. К. Д. Ушинский миҙалы, «Халыҡ мәғарифы алдынғыһы» билдәһе, Мордва АССР-ы Юғары Советы Президиумының бер нисә Почёт грамотаһы, РСФСР мәғариф министрлығының, ВЛКСМ Үҙәк Комитетының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән.

Әҙәбиәт

• «Просветители и педагоги мордовского края». Сост.: М. Т. Бибин, Е. Г. Осовский.— Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1986 г.

Һылтанмалар

• Учёные и просветители.(недоступная ссылка) Горбунов Василий Владимирович(недоступная ссылка)
• Информационный листок «Валдо ойме, чевте седей»: к 100-летию со дня рождения В. 2018 йыл 12 июнь архивланған. В. Горбунова 2018 йыл 12 июнь архивланған.
• Библиотека мордовской литературы. 2020 йыл 28 ғинуар архивланған. Горбунов Василий Владимирович 2020 йыл 28 ғинуар архивланған.