Эстәлеккә күсергә

Ивангород

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ивангород
БайраҡГерб
Нигеҙләү датаһы 1492
Рәсем
Рәсми атамаһы Ивангород
Кем хөрмәтенә аталған Иван III Васильевич[d]
Дәүләт  Рәсәй[1]
Административ үҙәге Ивангородское городское поселение[d][1]
Административ-территориаль берәмек Ивангородское городское поселение[d][1]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны 9552 кеше (2024)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 32 метр
Туғандаш ҡала Читтанова[d], Нарва һәм Карлскуга[d]
Майҙан 7,7 км²
Почта индексы 188490 һәм 188491
Рәсми сайт ivangorod.ru
Урындағы телефон коды 81375
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы Категория:Похороненные в Ивангороде[d]
Карта
 Ивангород Викимилектә

Ивангород[3][4][5][6] (Ивангород[7], Ивангород[8], Иван-Ҡала[9], Иван-ҡала[10], эст. Jaanilinn) — Рәсәйҙең төньяҡ-көнбайышындағы ҡала, Ленинград өлкәһенең Кингисепп муниципаль районы составына инә, Ивангород ҡала биләмәһенең административ үҙәге.

Географияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала Нарва йылғаһының уң (көнсығыш) ярында эстон ҡалаһы Нарва ҡаршыһында, Санкт-Петербургтан көнбайышҡа табан 147 км алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1470 йыл — йылъяҙмала беренсе тапҡыр Нарова йылғаһы буйында Яңы Ауыл тип телгә алына — буласаҡ Ивангород[11].

1473 йылда 1-се Псков йылъяҙмаларында посадниктар һәм баярҙарҙы телгә алына, улар «Нароваға Яңы ауылға» ебәрелә. Тарихсы . В. Косточкин фекере буйынса «Ошо ауылдан һуңынан Ивангород үҫеп сыға»[12].

Ҡәлғәгә күренеш
(«Сытиндың хәрби энциклопедияһында» сыҡҡан «Иван-Город» мәҡәләһенән һүрәт)

Ивангородҡа 1492 йылдың яҙында ойошторолған Ивангородҡа Мәскәү кенәзе Иван III Васильевич нигеҙ һала һәм уның хөрмәтенә атала[13].

Ҡала өсөн Рәсәй иҡтисады һәм мәҙәни үҫеше өсөн уңайлы булған урын һайлана. Балтик диңгеҙе аша сит илдәр контроленән бойондороҡһоҙ сауҙа алып барыу мөмкинлеген ала. Ҡала Рәсәй дәүләтенең беренсе диңгеҙ порты һәм бер үк ваҡытта Балтикала беренсе ҡәлғә булырға тейеш[14].

1492 йылда нигеҙ һалынған түәге ҡәлғәне 1496 йылда ҡамаған шведтар емерә. Бынан һуң уны рустар тергеҙә һәм киңәйтә. Ивангород ҡәлғәһе ҡеүәтле таш диуарҙары һәм башнялары менән — беренсе рус оборона ҡоролмаһы.

1565 йылда батша Иван Грозный Рус дәүләтен опричнина һәм земщиналарға бүлгәндә , Ивангород һуңғыһы составына инә[15][16].

XVI быуатта Ивангород бер нисә тапҡыр немецтар, поляктар һәм шведтар һөжүменә дусар була. 1581—1590 йылдарҙа шведтар ҡулында була. 1590 йылда Ивангород янында шведтарҙы воевода Дмитрий Хворостинин ҡыйрата, һәм ҡала буйынса Тявзин тыныслыҡ килешеүе буйынса Рус дәүләтенә күсә. Әммә 1612—1704 йылдарҙа (Рәсәйҙә швед интервенцияһы һөҙөмтәһендә) Ивангород яңынан шведтар власы аҫтында була. 1704 йылда Төньяҡ һуғыш барышында рус ғәскәрҙәре яулап ала

Төньяҡ һуғыш тамамланғандан һуң Ивангород ҡәлғәһенең яйлап хәрби әһәмиәте юҡҡа сыға. Ҡала үҙаллы тораҡ пункт статусын юғалта һәм Нарваның форштады булып һанала. 1708 йылда батша Пётр I яңы административ бүленеш индерелә, уға ярашлы, Төньяҡ-Көнбайыш ҡалалары, шул иҫәптән нарва менән Ивангород, Ингерманланд губернаһына эләгә, 1710 йылда Санкт-Петербург тип атала[17].

XIX һәм XX быуаттың беренсе яртыһында Нарваның «Иван яҡтары» булараҡ документтарҙа телгә алына.

1917 йылдың ноябренән 1919 йылдың майына тиклем Ивангород Совет Рәсәйе составына инә[18][19][20][21]. 1919 йылда Ивангород һәм уның тирә яҡтары Эстония территорияһына ҡушыла, был 1919 йылдың 19 майында ҡабул ителгән «Эстонияның үҙаллылығы һәм бойондороҡһоҙлоғо тураһындағы ойоштороу йыйылышы декларацияһында» сағыла [22].

1920 йылда Рәсәй менән Эстония араһындағы тыныслыҡ килешеүе шарттарына ярашлы[23], Ивангород, Нарва өлөшө булараҡ, Эстония составында ҡала.

1940 йылда Эстония СССР-ға ҡушылғандан һуң ҡала Эстония ССР-ы административ сиктәрендә тороп ҡала. 1941 йылдан 1944 йылға тиклем нацист Германияһы оккупацияһы аҫтында була, Остланд рейхскомиссариаты хакимиәтенә буйһона.

1947 йылдың 20 декабрендә Ивангород эшселәр ҡасабаһы булараҡ теркәлә, ә 1954 йылдың 28 октябрендә РСФСР Юғары Советы Президиумы Указы менән эшселәр ҡасабаһы район ҡарамағындағы ҡала тип үҙгәртелә. 1992 йылдың 17 февралендә Рәсәй Федерацияһы Юғары Советы Президиумы Указы менән Ивангород өлкә буйһоноуындағы ҡала була. 2006 йылдың 1 ғинуарынан Ивангород Кингисепп районы составына ҡала биләмәһе булып инә.

Халҡы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2019 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны буйынса ҡала Рәсәй Федерацияһының 1115 ҡалаһы араһында 931-се урында тора.

Сәнәғәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ивангород ҡәлғәһенә күренеш
Нарва һәм Ивангород ҡалалары араһында Нарва йылғаһы аша күпер
Парусинкала Троица сиркәүе
Ивангород тимер юл вокзалы биналары комплексы

Ҡаланың төп сәнәғәт предприятиелары — ҡаҙанлыҡ-ярҙамсы ҡоролмалары һәм торба үткәргестәр заводы, етен-сүс фабрикаһы. Нарва ГЭС-ы. 2010 йылдың декабрендә ҡалала Корея автомобилдәре өсөн электр бүлеү системалары етештереү буйынса завод асыла[24].

Парусинкала Троица сиркәүе

Мәғариф

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Юғары уҡыу йорттары

Санкт-Петербург аэрокосмик приборҙар төҙөң дәүләт университетының Ивангород гуманитар-техник институты ( филиал)

Иҫтәлекле урындары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Архитектура һәйкәлдәре
  • Ивангород ҡәлғәһе
  • XIX быуат Пантелеев йортта (унда хәҙер ҡала картиналар галереяһы урынлашҡан)
  • Батша таможняһы бина — Ҡыҙыл йорт (хәҙер унда музей урынлашҡан)

Ҡаланың почётлы кешеләре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Эстония менән сиге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ивангород сик буйы зонаһында урынлашҡан[25].

Рәсәй һәм Эстония араһында дәүләт сиге Нарва йылғаһы буйлап үтә

Ивангородта сик аша өс пропуск пункты эшләй

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Национальный состав и владение языками, гражданство населения Ленинградской области. Часть 1. / Никифоров О. Н.. — Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Статистический сборник. — СПб: Петростат, 2013. — 266 с. Архивная копия от 23 августа 2017 на Wayback Machine
  • «Михайлов день 1-й» — журнал исторической России, Ямбург, 2005 г. , издание Воинского братства во имя св. Архистратига Божия Михаила, ISBN 5-93066-048-4
  • «Чудское озеро и верховье реки Наровы», академик Г. П. Гельмерсен., Приложение к VII-му тому записок Императорской Академии Наук. № 2, СПб, 1865

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 185/2016. Северо-Западный ФО
  2. ↑ Численность постоянного населения в разрезе муниципальных образований Ленинградской области по состоянию на 1 января 2024 года (урыҫ)
  3. ↑ Ивангород // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  4. ↑ Орфографический словарь русского языка // Орфографический академический ресурс «АКАДЕМОС» / Институт русского языка им. В. В. Виноградова Российской академии наук.
  5. ↑ Словарь географических названий СССР/ГУКГ, ЦНИИГАиК 2-е изд., перераб. и доn. М., Недра, 1983. 296 с., стр. 90
  6. ↑ Е. М. Поспелов Географические названия России: топонимический словарь: более 4000 единиц. — М.: АСТ: Астрель, 2008. — 523, ISBN 978-5-271-20728-0, стр. 199.
  7. ↑ Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера, статья «Иван»
  8. ↑ Агеенко Ф. Л. Словарь собственных имён русского языка. Ударение. Произношение. Словоизменение: Более 38 000 словарных единиц. — М.: ООО "Издательство «Мир и Образование», 2010. — 880 с. ISBN 978-5-94666-588-9, стр. 301
  9. ↑ Иван-Город // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
  10. ↑ Иван-город, историческое название // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  11. ↑ Шарымов А. М. Предыстория Санкт-Петербурга. 1703 год. — СПб.: Журнал «Нева», 2004. — С. 130. — 784 с. — ISBN 5-87516-044-6.
  12. ↑ Косточкин В. В. Крепость Ивангород // Материалы и исследования по археологии СССР. — М., 1952. — № 31.
  13. ↑ Полное собрание русских летописей. — М; Л., 1949. — Т. 18. — С. 276.
  14. ↑ Алексеев Ю. Г. Государь всея Руси. — Новосибирск: Наука, 1991. — С. 182—183. — (Страницы истории нашей Родины). ISBN 5-02-029736-4.
  15. ↑ Сторожев В. Н. Земщина // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  16. ↑ Земщина 2017 йыл 2 февраль архивланған. // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  17. ↑ Малые города России. Ивангород
  18. ↑ Советская военная энциклопедия: в 8 тт. / Под ред. А. А. Гречко. — М.: Воениздат, 1976—1980. — Т. 3. — С. 483.
  19. ↑ Черепанов А. И. Под Псковом и Нарвой. — М.: Воениздат, 1956.
  20. ↑ Воробьёва Л. М. Прибалтика на разломах международного соперничества. — М.: ФИВ, 2013. — С. 437.
  21. ↑ Коченовский О. Нарва: Градостроительное развитие и архитектура. — Таллин: Валгус, 1991. — С. 192—193.
  22. ↑ Гряэин И. Н., Руус М. П. Юридическая дата рождения Эстонской Демократической Республики: (теоретическая постановка проблемы) // Учёные записки Тартуского гос. ун-та. — Тарту, 1989. — Вып. 847: Теоретические проблемы истории права, Труды по правоведению, STUDIA IURIDICA II (рус.)
  23. ↑ Приложение к Тартускому мирному договору. Граница Эстонской Демократической Республики и РСФСР.
  24. ↑ Новое предприятие автокомпонентов появилось в Ленинградской области // Российская газета, 21.12.2010  (Тикшерелеү көнө: 25 декабрь 2010)
  25. ↑ Приказы ФСБ об установлении пограничной зоны
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ивангород&oldid=1222706» битенән алынған